Ti Torre Aileen R. Rambaud

No maawatam ti amin, mapakawanmo ti amin.

“DI met, aya, awanen ti baybayadan dagiti mamaestra?” inrapido ni Ma’am Floring. “Sa torre laeng nga ipatakderda, milionen ti magastosda? No ania ket ngamin dayta… Adu la amin a mapampanunotda. Napia koma man no pakairanudan.”

Masimron a makaisem ni Ma’am Shirley a kaanakan ni Ma’am Floring. Saan a simmungbat a dagus ta madama nga agbilbilang iti naukkonda a kuarta a para kano iti maipatakder a torre. Addada iti faculty room.

“Kasano a makaukkonka daras iti kasta a gatad? Adda, aya, milionario met a nalinteg a mannursuro? Ayapo, pakawanem ta ti la adda…!”

Makael-ellek met ni Ma’am Ellen a dimmenden ken ni Ma’am Shirley a kasinsinna. Agkabsat dagiti tatangda— a kabsat met ni Ma’am Floring. Ni Ma’am Ellen ti prinsipal ti Badio Elementary School a pangisursuruanda.

“Sumro man ti imut ‘toy baketen, kasin,” inyarasaas ni Ma’am Ellen ken ni Ma’am Shirley. Kasta ti innawagda no duduada laeng nga agsasao.

“Kasaom man ni ikit bareng kabainnaka,” inyarasaas met ni Ma’am Shirley. “Nakaam-amak ti kasta nga aramidna.”

“Bay-am latta, kasin. Maumanto,” makais-isem latta a sungbat ni Ma’am Ellen.

Ngem idi saan latta nga agsardeng ni Ma’am Floring, saanen a nagawidan ni Ma’am Shirley ti bagina.

“Uray ta didaka met pinilpilit a nangted, anti, pangngaasim ta dika sao a sao. Panunotem met ni Kasinsin Ellen, a. No maammuanda ti kasta a sasawem, amangan no ania ti makunada ’ta Division Office. Kaasi ‘ta kaanakam. Nakababain a maung-ungtan,” kinuna ni Ma’am Shirley a mangur-urnosen kadagiti kuarta.

“Kasano a dika agreklamo, balasangko, ket sangkaibaga ni superintendente idi nga awanen ti bayadantayo a mannursuro. Sa ita, nagdakkel met gayam!” inriri latta ni Ma’am Floring. “Ken uray ibagayo a reklamadorak, siak met ti nangted iti kadakkelan a gatad! Ken pudno met dagiti irekreklamok!”

Nagulimek ni Ma’am Shirley. Pudno ti kuna ti ikitna isu nga awan ti masaona. Ken kasta a talaga ni Ma’am Floring. Adda la sangkabassit, agriri. Ipasaksakna latta ti reklamona uray no saan sa met a napasnek no dadduma. Pagsayaatanna laeng ta nupay nariri, isunto met laeng ti kasayudan ken kasayaatan iti aramid. Kas ita. Agasem ta nangted iti sangaribu a pisos idinto a sangagasut laeng ti naitured ti kaaduan? Adda pay nangted iti singkuenta.

“Pangagasna iti kinaririna,” kunkuna dagiti dadduma a kakaduada. “Pakaisarsarakannanto dayta,” kuna met ti dadduma. “Pakaisarsarakak,” kuna met ni Ma’am Ellen. Saan pay a napabpabainan idiay Division Office gapu iti kinadillaw dagiti mannursurona. Ngem mabalin a mapasamak itan.

Dina laeng mapagunian ni Ma’am Floring ta isu ti nangpabasa idi kenkuana. Dina kayat nga agluksaw daytoy kenkuana. Ken, kangrunaanna, mamati a saan met panggep ni antina ti mangpadakes iti dayta a panagrirririna. Kasla pay ketdi lailona no dadduma.

Kinapudnona, adda pasaray umanamong ken ni Ma’am Floring. Ni Ma’am Evelyn a maestra ti Grado Sais.

“Awan koma ngamin dagita kakastan, di ngamin?” kinuna ni Ma’am Evelyn idi madakamat ti panagkontribusionda iti itulongda iti pannakapatakder ti torre.

“Kunana, a, ta katibokna nga agpabpabasa kadagiti tallo nga annakna,” kuna met ti maysa a kamaestraanda.

No namin-ano a nagsublisubli ni Ma’am Shirley a mapan nangpennek no mangted wenno saan. Nangyawat iti singkuenta pisos, nakamisuot pay. Naimbag laeng ta ammo dagiti padana a mannursuro a galadna dayta. Uray umis-isem, kasla nakamisuot latta. Agkaarrubada iti klasrum ken Ma’am Floring.

“Ania, nagulimekkayon, a, ta pudno met ti kunak, saan kadi?” pagammuan lattan ta kinuna manen ni Ma’am Floring. “No koma internet ngamin ti papigsaenda a saan ket a ti la adda a

maiproyproyektoda.”

“Isu ngarud dayta torre nga ibagbagada, anti. Gapu ta nakapsut ti signal ti internet, agpaaramiden ti Division iti bukodna nga internet tower. Dika unay man agsaosao amangan no adda makaidanon ken ni SDS,” impatigmaan ni Ma’am Shirley. Ad-adda nga isu ti makaitured a mangunget ken ni Ma’am Floring ngem ni Ellen.

“Maan-ano koma no maidanon. Tapno ammona ti ob- obraenna,” kinuna ketdi ni Ma’am Floring.

ADDAN naminsan a kinasarita ni Ma’am Ellen iti opisinana ni Ma’am Floring. Nakadanon ngamin iti Superbisorda idiay Distrito ti reklamo ti maysa a maestra idiay Central School maipanggep iti binayadan ti tunggal maestra a lima gasut a pisos para iti athletic association.

“Anti, agan-annadka ta sika pay ti maysa nga agrekreklamo dita. Amangan no maidanon ken ni Apo Superbisor. Diak kayat ti maung-ungtan a kas iti inaramid ni Apo Superbisor ken ni Ma’am Thedda.” Ni Ma’am Thedda ti prinsipal ti Central School.

“Ibagbagak laeng met, anakko, ti adda a riknak. Ken maysa, uray pay agrekreklamoak, agpatingga laeng met iti sao dayta, saan, aya? Nakitam met a nagbayadak. Ken agtungtungpalak met iti ania man a bilin. Saanak met a sumisiasi iti kayat ti kaaduan kadatayo.”

“Wen, anti, ngem dika kadi agtagtagarin, a. Tuladem koma ni Ma’am Evelyn. Pasaray met agreklamo ngem saanen nga agsasao. Di kad’ saanen a makaperhuisio.” “Ay, dinak ma suruan! Aramidek ti ammok a nasayaat.” Saanen a nagun-uni idi ni Ma’am Ellen. Dina met maungtan iti uray la ni ikitna.

“NABUNTOG, a, ta iti torre iti Badoc ti pangal-alaantayo iti signal,” inlawlawag ni Ma’am Nova, mannursuro met laeng iti babaen ni Ma’am Ellen. Ti manen internet ti pagsasaritaanda. “Adayotayo.” “Sa ngarud isu la ti ibagbagada dayta internet-internet? ICT ditoy, ICT dita, saan met gayam nga epektibo,” nakuna met ni Ma’am Evelyn. “Dayta ita ti usar ti torre a maipatakder, ma’am,” kinuna ni Ma’am Shirley. “Agipaktaderda latta, a, ngem dida koman mangiramraman iti tao nga aggastos, kunam Grace,” kinuna met ni Ma’am Floring. “Isu ita. Nagadu a pakadukotan a bayadan,” insarurong ni Ma’am Evelyn. “Kitaem man ita no diak usto,” inkalintegan ni Ma’am Floring. “Ngem, ala, tapno adda metten napigsa a signal iti yantayo… Agaluadda laeng, a, ta amangan no maibomboda.”

“Ayna, ni anti…,” nakuna ni Ma’am Shirley. Madanagan ta kadagiti napalpalabas nga aldaw, nadlawna ti kinatamnay ni Ma’am Ellen. Kasla langanan ti sumuko. Numona ta nasao ti kasinsinna a saan a napateg ti posisionna kenkuana no isu met ti pakadadaelan ti naganda. Kaykayatna kano payen ti agtrabaho iti sabali. Isu a kinasaritana ken pinatpatibkerna ta amangan no mauma agikkat.

“Ipakitam laeng ti kinalupoymo a lider no sumukoka,” kunkunana.

PUDNO a di makadanon ti signal kadagiti eskuela a pakairamanan ti Distrito da Ma’am Ellen isu a dida met makapag-internet. Kakaasida a mangisapsapul iti signal ti laptop kada Android phone-da. No mabalin, umulida payen iti tuktok ti damortis iti di adayo ti eskuelada ta idiay ti yan ti sangkabassit a signal. Isu a kanayon a maudida iti damag. Dida ma-access ti website ti Division Office ket dida maluktan dagiti memorandum kada circular. Mapmapan no kua ni Ma’am Ellen idiay Central tapno makapaginternet. Adda iti tuktok ti turod ti Central School ket no nasayaat ti panawen, adda met masagapda a signal— napigpigsa la bassit ngem idiay abay ti damortis.

Isu a masapul a mangipatakderda iti torre. Nalawa ti pakaisaknapan ti signal no maipatakder ti internet tower a proyekto ti Division. Ngem agdagup iti nasurok a maysa a milion a pisos ti nasken a gastuenda. Isu nga inkeddengda ti agur- or.

“Saan a pinnilitan daytoy, kakabsat,” kinuna idi ti SDS. “No kayatyo ti tumulong, nasayaat. Adda nasurok nga uppat a ribu a mannursurotayo. No mangted ti tunggal maysa iti 125 a pisos, napanen ti kaguduat’ milion. Uray ta adda met ti bonusyo…”

“Bonus, kunana no nagadu ti napananna! Limmabas laeng iti kikit!” inreklamo idi ni Ma’am Floring.

“Mano met la ti masusueldo ti mistra!” insarurong met ni Ma’am Evelyn, ngem iti maysa laeng a kamaestraanda ti nangyesngawanna.

Ngem naammuan met laeng dagitoy ni Ma’am Ellen. Kinasaritana ni Ma’am Floring.

“Pangngasim, anti, ta no adda dagiti banag a dimo kayat, siakon ti pangibagaam. Kababain iti SDS no madamagna nga agrekreklamoka,” impakaasina.

“Ay, ibagbagiak la dagiti kakaduatayo a mimistra a bassit ti masusueldona. Saan a nalaka ti agsapul. Uray la nga agsaksakit ti sikettayon a mangisuro sa pay la adda dayta a baybayadan. Di koma dagiti politiko a dayta la agkunkunniber ti ammoda ti dawatanda! Datayo pay met a babassit a tattao ti natured nga agdonar.”

“Datayo a mismo ti mabenepisiaran iti internet tower. Nalaklakanton ti mangisuro. Pagnam-ayantayo amin. Makabuyakayonto payen iti YouTube,” inlawlawag ni Ma’am Ellen.

“No di pagganaranda, a. Isuda ti rumbeng nga agbayad,” impatangken latta ni Ma’am Floring.

Awan naaramidan ni Ma’am Ellen no ti agwingiwing ken nagdawat a sapay koma ta nakapagnunotto met laeng ni antina ket isardengnan ti agsaosao.

NAKIGTOT ni Ma’am Ellen idi sumrek ni Ma’am Shirley iti opisinana. Agal-al-al ken kasla adda kabutengna.

“Madama ti panagsarita ni SDS iti radio, kasin,” kinuna ni Ma’am Shirley.

Biniag ni Ma’am Ellen ti radio nga adda iti opisinana. Nagbanugbog ti barukongna idi mangngegna ti ibagbaga ti SDS.

“Maysa a proposal daytoy a torre para iti napigpigsa a komunikasion, Bombo Frances. No mapatakder daytoy, saanton a problema ti signal kadagiti eskuela nga adda kadagiti nasulinek a lugar. Maysa a mabenepisiaran ditoy dagiti agad-adal dita gapu iti