Panangimaton iti Pagtaengan

Kasano a nabasana met?”

“Baknang dagiti kompradores ni manongko idiay Vigan. Adda ‘diay maysa, ni Don Belong, a katawenan ken gayyemna. Dakkel ti pempenda iti pagbasaan. Nabulodna, a, nalabit.”

“Diak kayat idi a basaen dayta libro ni Rizal. Makapaturog met ngamin,” kinuna ni Lorena. “Saanak unay a serioso idi nageskuelaak, uray pay Science High School ti nagbasaak. Diakto pay ammo no ania ti alaek a kurso iti kolehio.”

“Nengneng,” kinuna ni Mulong. Kimmita iti natadem ken ni Lorena. “Nagsayaaten ta mabalin nga agbasa dagiti babbai? Kayatko ti babai nga agpampanunot.” Immisem ni Lorena iti kinuna ni Mulong. “Sinaysayaatko ti nageskuela ta nakitkitak ti rigat da ama ken manong a nagob- obra para iti panagadalko. Maysa pay, natangsit ti maestromi a kura paroko,” kinuna ni Mulong. “Indio,” paangaw nga insungbat ni Lorena. Saan a nagun-uni ni Mulong. “Oy! Dispensarem, a. Ang-angawenka laeng met,” kinuna ni Lorena.

“Kanayon a maaw-awaganak iti Indio idiay eskuela. Siak laeng ngamin ti saan nga insulares wenno mestizo idiay. No malpas pay ti leksionmi, kanayon nga ibaonnak ni padre nga agdalus iti banio.”

Nagkuretret manen ti muging ni Lorena, ken nakarikna iti asi para ken ni Mulong. Saanen a nagpanunot, iniggamanna ti ima ni Mulong. Nakigtot ti lalaki. Sa immisem, ken limmabbasit. Naamiris ni Lorena ti kayat a sawen dayta.

“Oy, Apo Mulong! Saan a gapu ta iniggamak ti imam ket agkallaysatan. Feeling,” kinuna ni Lorena, sa inibbatanna ti ima ti lalaki.

Saan a naawan ti isem iti rupa ni Mulong; ngem, ti liday ken sakit ti nakem iti timekna, saan met a nagusaw.

“Adda ar-arasaas a nangngegko ken ni manong. Maipanggep iti makuna a Katipunan idiay Manila. Kuna ni manong, kayatda kano a sumina ti Filipinas iti abong ti España. Kayat kano ni manong ti makikadua iti gunglo.”

“Ala! Saanmo a panunoten ti makikadua met, a!” kinuna ni Lorena. “Ibagak kenka, saanda a nagballigi.”

“Uray dimon ibaga, ammok met laeng. Ammom no apay?” kinuna ni Mulong. “Ta ti panunot laeng ti tao ket para iti bagina.” Sa nagtalna. “Praning,” kinuna ni Lorena. Pagam-ammuan la ketdin ta iniggaman ni Mulong ti ima ni Lorena. Pimmudot ti rupa ni Lorena ngem dina met inibbatan ti ima ni Mulong.

Iti karabiyan dayta nga aldaw, ni Ely Buendia a bokalista ti Eraserheads ti nagkankansion.

“Magkahawak ang ating kamay/ at walang kamalay-malay/ na tinuruan mo ang puso ko/ na umibig nang tunay…”

ITI simmaruno nga aldaw, saan a nagparang ni Mulong. Di ammo ni Lorena no masuron wenno madanagan. Ngem iliw ti dina maikkat a marikriknana. Kasla ngamin saan metten a kompleto ti aldawna no dina makita ni Mulong. Iti daydi nga aldaw, nagtudo iti napigsa. Isu ti kangrunaan a tudo ti tawen ket napanunotna a dandani agsublidan iti Baguio. Dandanin panageenrol iti kolehio.

“Asino, aya, dayta boyprenmo, nakkong?” inyangaw ti amana iti pangngaldaw. “Papa!” “Oy! Apay dim’ met is-istoriaen no asino dayta,” kinuna met ni manangna.

“Lorena, ubingka pay, a. Agboyprenkanto no baketkan,”

unget-angaw ni mamana.

Makapasuron met dagitoy, nakunana iti panunotna. “Awan ti boyprenko. Praningkayo laeng, uhu.” Ngem kimmaro ketdi ti iliwna ken ni Mulong. Nakapayong, napan nagur-uray idiay bubon. Kankansionen ti The Company ti “Muntik Na Kitang Minahal” iti Walkman-na.

“May sikreto akong sasabihin sa ‘yo/ Mayroong nangyaring hindi mo alam…”

Tallo nga aldaw a saan a nagparparang ni Mulong. Sa naibus ti bateria ti Walkman ni Lorena. Nakarikna iti liday a kumedkeddel iti pusona. Ammona a mabiit laengen, malpasen no ania man ti nabirokanna idiay Balaoan.

ITI aldaw sakbay nga agawidda idiay Baguio, nakita ni Lorena nga adda ni Mulong iti pagkitkitaanda. Nakatugaw iti sirok ti kayo. Agtigtigerger, nalusiaw ken masaksakit. Inasitganna a dagus daytoy. Dinamagna no ania ti napasamak daytoy. Nariknana a nakapudpudot a kasla beggang ti gayyemna.

“Nagngato ti gurigormo,” kinunana. Nadlawna dagiti agbimbinatlag ken nagtutukel iti kudil ti lalaki. Agburtong daytoy. Nagpangadua ni Lorena ta amangan no maakaran. Ngem napanunotna a nagburtongen idi ubing. Kayatna a sawen, immune isunan iti daytoy a sakit.

“Napan ni ama idiay poblasion; nagbirok iti mangngagas. Tallo nga aldawen ti gurigorko sa ket awan ramraman dagiti kankanek uray ania,” kinuna ni Mulong. Agtigtigerger latta. Kasla malammin unay.

“Masapul nga agiddaka tapno makainanaka. Uminumka iti adu a danum,” kinuna ni Lorena a makasangsangit. “Uray koma saankan nga immay ita. Kita’m, kasla kumarkaro ti sakitmo.”

“Ammok ngamin nga ita ti panagawidyo idiay adayo. Ditanton makita ti tunggal maysa kadata iti uray kaano man. Isu a pinilitko ti immay. Tapno makapagkadaak met kenka.” “Agbagtitka a talaga!” Agsangsangiten ni Lorena. Nagkatawa ni Mulong, uray no nasakit ti marikriknana. “Ikarik kenka, agpaimbagak. Ngem no ipatayko daytoy a sakit, maragsakanak ta nasarakanka.”

“Gagi! Nag-jologs-ka a talaga! Saanmo man nga ibagbaga dayta. Agpaimbagka ketdi,” kinuna ni Lorena.

“Saanka nga agsangsangiten, a. Agruprupaka a mangmangkik.” Dinanog ni Lorena ti takiag ni Mulong, sa nagkatkatawa. “Eres mas hermosa cuando sonries. Eres bella, Lorena,” kinuna ni Mulong. Inarakupna ni Lorena iti nairut.

TI bokalista ti After Image a ni Wency Cornejo ti nangharharana ken ni Lorena iti bus a naglugananda nga agsubli idiay Siudad ti Baguio. “Ikaw lamang ang nais kong kapiling/ kung darating ang tag-araw/ Lagi na lamang aking nasasaisip/ ang pagsapit ng tag-araw…”

Napimpintaska no nakaisemka; napintaska, Lorena. Dayta ti kaudian nga imbaga ni Mulong. Naawatan laengen ni Lorena dayta idi nangala iti Spanish subject iti kolehio. Nangala iti premedicine a kurso sa intuloyna ti nagdoktor. Nagespesialista idiay Estados Unidos. Ita, isu ti kangrunaan a espesialista iti communicable diseases. Agob- obra iti Department of Health a kas consultant, ken adda private practice- na met laeng a kas family doctor. Dinan nasango ti nagpamilia gapu iti kaadu a saparenna.

Saannan a nausar ti Walkman-na; dinan inggatangan iti bateria. Indulinna iti kabinet ket nalipatanna gapu ngata iti pannakakumikomna unay iti panagbasa ken

panagespesialistana. Ita laeng manen a malagipna, kalpasan ti duapulo a tawen.

Ken ita, malagipna manen dagiti napaspasamak kenkuana idi 1996 gapu iti matoktokar iti antique shop. Ken iti misterioso a ladawan.

“Playlist dayta ni adingko,” kinuna ti babai nga agbambantay. “Kaykayatna dagiti hits idi 90s. Ket isu laeng met ti naka- save iti kompiutermi. Adu met ti immay ditoy a magustuanda dagita a kankanta. Uray sa met dakayo, ma’am.”

Nagtung-ed ni Lorena. Kayatna nga ibaga a nabayagen a dina nangnangngeg dagita a kansion.

“Ni Apo Mulong, pimmusay idi uppat a pulo ti tawenna. Saan kano a nagasawa. Inlakoda ti dagada idiay Balaoan ket nagnaedda ditoy Vigan. Ni manongna ti umno nga apong ni lolomi. Kunada nga adda bagbagtitna ni Apo Mulong, ngem gapu kano ta nagsaksakit. Ibagbagana kano ngamin a nakasarak iti tao iti masakbayan. Ket isu kano dayta impintana. Nagsursuruanna, madlawmo met.” “Ipintakanto!” Nagkatawa idi ni Mulong. “Ngem nakalpas dayta nga apongmi idiay UST. Nagmaestro agingga iti natay.”

Immisem ni Lorena. Napanunotna a nasayaat met gayam ti biag ni Mulong. Miningminganna manen ti painting. Para kenkuana, kasla saan met a nagsursuruan ni Mulong nga impinta. Kasla impaspasnekna. “Kayatko a gatangen daytoy,” kinunana iti babai. Nagtalna ti babai; kasla adda naamirisna. “Ammoyo, ma’am, mariknak no dagiti gumatgatang ditoy shop- mi ket pudno a kasapulanda dagiti banag a lakomi. Ket mariknak a dakayo ti umno a turongen dayta a ladawan,” kinuna ti babai.

Immisem ni Lorena. Saan a nalasin ti babai nga isu ti adda iti painting.

Ginaw-at ni Lorena ti ladawan tapno mingminganna iti asasideg. Ngem natnag ket naikkat ti dadaelen a kuadro daytoy.

“Ay, ma’am, pasiensiakayon. Aguraykayo… Uray ta adda pay extra a frame a para iti dayta. Innak laeng alaen biit,” kinuna ti babai. “Wen, man ngarud, please,” kinuna ni Lorena. “Ken sorry.” Napan innala ti babai ti kuadro iti likud ti shop. Inin-inayad met ni Lorena a pinidut ti ladawan. Ket idi binsirenna, nakitana nga adda nakasurat iti ababa ti ladawan, naisurat iti naurnos nga script, nga inlimed ti frame. Inikkatna ti frame sa binasana ti nakasurat iti ladawan.

Nakarikna ni Lorena iti nagtibnok a rag- o ken limdo. Ta ti nakasurat iti ladawan: “Quen ni pagayamco a Lorena, maysa a praning, Calgao 1896.”

“Gagi! Nag-jologs-ka a talaga, Mulong,” kinuna ni Lorena. Makakatkatawa ngem pumpunasenna dagiti lua nga agay-ayus kadagiti matana. Nagkidem. Ket nagkansion ni Wency ti “After Image.” “Ikaw lamang ang nais kong kapiling/ kung darating ang tag-araw/ Lagi na lamang aking nasasaisip/ ang pagsapit ng tag-araw…”

Adda nalag-an nga ima a nagdisso iti abaga ni Lorena. Napamulagat. Ti baket. Kasla masmasdaaw ti baket a nakakita kenkuana. Wen, a, ta nagkidkidem a nangyangad pay iti ulona. Ken naglulua.

“A-adda kadi maitulongko kadakayo, ma’am?” adda panangilala iti timek ti babai.

Immisem ni Lorena; pinunasanna ti agtubbog manen a matana. “Apo,” di naaluadan ni Lorena a kinunana; no apay ketdi nga “apo” ti naibalikasna, “adda koma kayatko nga ibaga kadakayo….”—O