Di Pay Ketdin Ammo No Pudno Wenno Saan ti Damag
Saan a gapu ta nabasatayon iti social media ket patientayon. Kas itay kunadan, ditay koma ipalubos a mayaw-awantayo iti tengngat’ aldaw.
AWAN ti aldaw a ditay’ makakita iti peke a damag (fake news), balinsuek wenno retokado nga impormasion iti Facebook. Maysa ditoy ti maysa a paskil a mangibagbaga a pinagbalin kano a holiday ti India ti ibibisita ni Presidente Rodrigo Duterte iti pagilian idi Enero itay napan a tawen; makita iti ladawan ti ididissaag ti Presidente iti kotse a sinabet dagiti opisial ti gobierno ti India, idinto nga iti likud ti kotse ti Presidente, ti adu a tattao. Gayam, ti pudno, naala ti ladawan idi rambakan ti India ti Republic Day a nairana iti ASEAN-India Commemorative Summit kadagiti pagilian iti Southeast Asia, ket maysa laeng ni Presidente Duterte kadagiti naawis a lider ti pagilian.
Ngem naiwaras dagitoy iti pro-Duterte nga FB page ket nakaganar iti mano dita a like, comment ken share, a mangidaydayaw iti Presidente iti rason a di met pudno. Ngem kadagiti supporter ti Presidente, dakkel a banag daytoy a pakalag-ananda ta rummuar dagiti kakastoy a peke wenno retokado nga impormasion kadagiti panawen nga adda dagiti isyu a pakababbabalawan ti Presidente iti media.
Kagiddan dagiti peke ken retokado nga impormasion a mangital- o iti Presidente ti panagruar met dagiti peke a damag a pangdadaelanda ken ni dati a Presidente Noynoy Aquino wenno dagiti kaaliadona iti Liberal Party. Segun kadagiti agsipsiput kadagiti fake news, ar-aramiden daytoy dagiti agiwarwaras tapno yaw-awanda dagiti pudpudno nga isyu a pakaseknan ti pagilian.
Kayatna a sawen a nasanikar latta dagiti para waras iti peke a damag wenno retokado nga impormasion iti laksid ti agtultuloy a panangdalus ti Facebook ti bukodna a social media platform.
Iti panangrugi ti 2019, pinaritan ti Facebook nga agusar pay iti social media platform- da ti maysa a digital marketing company iti pagilian gapu iti pananglabsing daytoy iti pagannurotan ti
Facebook kontra iti misrepresentasion ken spam policies. Kayatna a sawen, saan nga us-usaren daytoy ti pudpudno nga intensionda iti Facebook ta usarenda laeng daytoy a pangallilaw tapno makaalada kadagiti kostumer iti no ania man dita a negosio, peke man wenno lehitimo, a panguartaanda, wenno agpaaramatda tapno maital- o dagiti agbayad kadakuada a politiko wenno personalidad tapno aglatak ti naganda iti publiko ken madadael dagiti kalabanda.
Ti pannakaikkat ti marketing company, nairaman metten a nagpukaw dagiti imanmanehar daytoy nga Instagram account ken FB account wenno FB page a pagtataudan kadagiti peke a damag wenno retokado nga impormasion.
Napintas a nangrugian ti tawen ti panaglaned no di man panagpukaw ti bileg ti kangrunaan nga agiwarwaras iti fake news iti pagilian: ni Mocha Uson. Kunam la no isu idi ti kabibilegan nga information officer ti gobierno ta uray ti Malakanyang, suportaranna ti panagiwarwarasna kadagiti fake news gapu ta katulonganda daytoy a mangdadael dagiti kameng ti oposision.
Napilitan a naglusulos ni Mocha a kas Assistant Secretary ti Presidential Communications Operations Office (PCOO) idi Oktubre itay napan a tawen kalpasan a madillaw iti budget hearing ti Kamara mainaig iti panagaramatna iti pondo ti opisinana. Pagsayaatanna ta uray dagiti padana nga agiwarwaras iti fake news a kas kada Sass Sasot ken RJ Nieto (Thinking Pinoy), kasla nakissayan ti pasawda ken saan unayen a nawaras dagiti ipaspaskilda a fake news.
Saan laeng met a ditoy Filipinas nga inigetan ti Facebook ti mangikkat kadagiti peke nga account tapno makapudnoda iti karida kadagiti gobierno ken organisasion iti lubong, a dalusanda ti social media platform kadagiti makadadael nga impormasion. Segun iti Facebook, saan a nababbaba ngem 1.6-bilion a peke nga account ti impaikkatda manipud pay itay napan a tawen.
Malaksid kadagiti peke nga account, napawilan met nga agaramat iti Facebook dagiti account a naglabsing ti community standards ti social media platform, kas koma dagiti agipaskil kadagiti nakaro a kinadangkok, makapasael a ladawan, propaganda dagiti terorista, spam, balikas a mangpartuat iti pagguguraan, ken pornograpia.
Adda kabaelan ti Facebook a mangibulgar kadagiti panagabuso ken mangammo dagiti tattao iti likud dagitoy nga aramid, no ania ti motiboda ken no ania ti ipakpakatda a taktika tapno mangallilaw iti tao wenno maiduron ti kayatda a panggep a pakaisagmakan ti sapasap. Inkari pay ti Facebook nga aramidenda daytoy tapno maital- o ti seguridad ken karadkad dagiti tattao nga agtaltalek latta nga agaramat iti Facebook para iti kasapulanda a koneksion iti komunidad.
Maysa ita a mabambantayan ti panaglayus dagiti peke a damag wenno wenno propaganda tapno mangabak ti partikular a kandidato wenno partido. Naiget ita a mabambantayan ti umadanin nga eleksion presidensial iti Estados Unidos, aglalo ta rimmuar dagiti report a nakatulong idi iti panangabak ni Donald Trump a Presidente dagiti nagwaras a peke wenno bogus nga impormasion a namagbaliw ti opinion dagiti botante.
Kasta met a masipsiputan ti eleksion iti Filipinas, gapu ta adu latta dagiti agwaras a peke a damag, iti laksid ti adun nga addang ti Facebook ken katulonganda a fact checker iti pagilian tapno madalusan ti social media platform kadagiti makadadael nga impormasion.
Uray rinikpanen ti Facebook dagiti adu nga FB account ken FB page nga agiwarwaras iti peke a damag, adda latta tumpuar a baro nga account wenno page, ta nalaka latta met a makapartuatda iti baro a profile, ken adda latta dagiti kasla grupo dagiti sindikato a mangpondo iti operasionda. Ngarud, addanto latta tumpuar a kas kada Uson, Sasot ken Nieto.
Wen, ta dakkel ti mateggedan dagiti mabayadan a troll, ken isu latta dagitoy ti mangmangged uray kadagitoy a panawen. Segun iti obserbasion ti eksperto, uray marikpan ti account dagitoy a troll, nalaka latta met a makapartuatda iti baro a profile.
Segun iti report ti Inquirer, mabayadan iti manipud P2,000 agingga iti P3,000 iti inaldaw ti kada troll, babaen laeng iti panangkopiada iti maysa a linaon ti fake news sa iwarasda kadagiti FB page wenno account. “Troll” ti awagda kadagiti tattao a kanayon nga adda latta komentona kadagiti espasio wenno lugar a mabalinna a pagkomentuan nga awan ti panggepna no di laeng ti mangpikar iti dadduma tapno makirinnangas iti opinion wenno makidebate.
Dakkel latta a parikut no di marisut ti parikuttayo iti panagwaras ti peke a damag. No ngamin mapalubosan latta ti grupo dagiti addaan iti peke nga account iti social media nga agiwaras iti peke wenno makadadael nga impormasion, kabaelanda a baliwan ti panagkita ti publiko iti maysa nga isyu iti uneg laeng iti sumagmamano a minuto. Nga isu ngarud ti masansan a mapaspasamak.
Gapu iti kaaduda ken kadarasda nga agipaskil ken agiwaras iti Facebook, mapagparangda a nasayaat ti maysa a kapanunotan wenno karirikna uray pay agtaud daytoy iti palso a rason, ken mapagparangda a pudno ti maysa a kinaulbod babaen ti panangpartuatda kadagiti detalye ken kapanunotan a makaawis kadagiti mamati unay kadakuada.
Kitaem laengen ti maysa a paskil mainaig iti damag iti politika. Nalaka a mangbaliw wenno mangkondision iti opinion ti publiko no pagaaduan dagiti troll ti agkomentar kontra wenno pabor iti isyu wenno personalidad, uray awan kaes-eskanna ti komentoda, ta pagparangenda nga opinion daytoy ti mayoria, aglalo no pasarunuanda daytoy iti paskil nga irantada nga agviral wenno agwaras, babaen dagiti tartaraknenda a tirador (wenno para waras kadagiti peke a damag).
Makita ditoy no apay nga agpapareho ti paskil wenno komento iti Facebook dagiti agduduma a tao wenno grupo.
Kinapudnona, saan a ti panangpeke iti maysa a damag wenno panangbalinsuek iti impormasion ti dakkel nga isyu ditoy ta uray pay awan ti internet adu met idin dagiti peke nga impormasion a maiwarwaras. Ti ketdi dakdakkel nga isyu ita isu ti kaadu la unayen ti mamatpati kadagitoy a peke wenno retokado nga impormasion. Dagiti ngamin dadduma, gapu laeng ta pabor iti nakikappengan wenno kankanunonganda a partido politikal ti maysa a paskil, patienda ti sibubukel a damag. Dida man la anagen a nasayaat wenno agsaludsodda no paggapuan ti impormasion wenno nakappapati met laeng. Ti adatna, uray dagiti dadduma a makuna a masirib, nakaadal, ken uray pay dagiti kameng ti media a manamnama nga agpalutpot sakbay a mangiruar iti impormasion, patienda la unay dagiti impormasion a magustuanda, bay-amon no pudno wenno saan.
Masapul ngarud nga agridamtayo, ken agsiputtayo tapno maparmek ti peke a damag, nangruna iti daytoy nga umay nga eleksion. Agturedtayo latta a mangdillaw kadagiti agiwaras iti peke, wenno retokado nga impormasion, ken kangrunaanna, liklikantayo nga iwaras iti social media dagiti ammotayo la ngaruden a peke.
Tumulongtayo a mangdalus iti social media tapno maisubli koma ti pudpudno a panggepna, ti agserbi a platform a pangalaan iti impormasion iti ania man a banag, manipud iti paglinglingayan agingga iti pagbiagan. Narigat met a pumanawka lattan iti FB gapu kadagitoy a peke a damag, wenno liklikam lattan a kontraen dagiti peke wenno kinaulbod, ta no aramidem daytoy, kayatna a sawen, inabakdaka dagiti troll wenno propagandista.
Dumtengto latta ti panawen a maibulgar ti kinatao dagiti agparpartuat, mangimanmanehar, ken mangpompondo kadagiti kadagiti FB page wenno FB account a para waras iti peke a damag. Kas iti ar-aramiden ita ti Facebook.
Mabalin a marikpanto manen dagitoy, ngem tapno dida manen makasubli iti aramidda, addanto koma met gundaway a makasuan dagitoy tapno sungbatanda ti dakes nga aramidda.—O