Kastoy, Kapid, Ditoy Hawaii
ITAY nabiit, kasla simpeg a sawi (bassit nga agila) ti tignay a pannakadalus iti Manila Bay wenno ti baybay iti lauden ti Manila. Iti atiddog a panawen, kasla nairanta daytoy a lugar a pakaibellengan dagiti rugit manipud kadagiti adu a paktoria ken pagtaengan iti Metro Manila babaen dagiti karayan ken waig nga agayus ken agpatingga iti naagapad a paset ti baybay.
Iti laksid ti kinaadu dagiti paglintegan maipanggep iti panangtagiben iti kinadalus ti aglawlaw, awan ti pannakaikaso dagiti imbornal a kumamang ken agayus kadagiti waig ken karayan. Malaksid iti dayta, saan a naparitan dagiti tattao nga agipatakder kadagiti pagtaengan iti igid dagiti waig ken estero. Gapu iti dayta, amin a rugit manipud kadagiti pagtaengan/barongbarong, maibelleng kadagiti waig.
Maipalagip nga idi dekada 1960s ken sakbayna, agdindinamag ti kinapintas ti Manila Bay nangruna no iti malem a lumnek ti init. Idi Dewey Boulevard pay laeng ti nagan ti kalsada a naipaurnos iti baybay, paborito daytoy a pagpallaingan dagiti lumugar. Nalit-aw ti danum a maiparsiak tunggal sumagpat ti dalluyon iti kabatbatuan. Kadagiti aggapu iti probinsia, kasla saan a naan-anay ti pannakadanonda iti Manila no dida makita daytoy a lugar.
Ngem dimteng ti panawen nga adu ti rugit nga agtatapaw iti baybay ken nagbalin a nalibeg ti danum. Aggapu dagitoy a rugit kadagiti subdibision ken kadagiti pagtaengan kadagiti waig. Tunggal adda bagyo a sumangbay, maisabuag dagiti nadumaduma a rugit iti takdang wenno iti Roxas Boulevard.
Ngem saan nga agsardeng ti panagsangpet ti adu a rugit iti Manila Bay. Agtatapaw dagiti dadduma idinto a kumigpal iti lansad dagiti pitak. Nagangayanna, adun ti manglislisi iti dayta a lugar gapu iti kinaadu a rugit ken saan a nadalus ti malang-ab nga angin. Napukaw metten ti sudi ti lumlumnek nga init.
Ti napintas a buya ti lumlumnek nga init ken ti kasla pirak a parsiak dagiti dalluyon iti Dewey Boulevard ti nakaigapu nga iti igid ti baybay ti nakaipatakderan dagiti hotel ken pagpalpaliwaan (night club).
Agpada a ti kinapintas ti baybay ti nakaawis kadagiti agpalpallailang iti baybay iti Manila ken iti Waikiki. Agpada met a daytoy ti makaigapu a naipatakder dagiti hotel iti asideg ti baybay. Ngem dakkel ti gidiat ti pannakatagiben ti baybay iti Manila ken iti Waikiki.
Ditoy Honolulu, wenno iti amin a paset ti Hawaii, nainget ti gobierno iti pannakasaluad ti baybay. Umuna unay, kadagiti waig wenno karayan, maiparit ti agibelleng iti rugit. Kadagiti pagtaengan a naipatakder iti igid ti waig, maipakaammo kadakuada ti wagas a mangsaluad iti kinadalus ti waig/karayan ken ti danum daytoy a mapan iti baybay.
Kadagiti met umili, maparitanda a mangdigos kadagiti luganda kadagiti lugar a mabalin nga agayus ti maaramat a danum iti kanal a kumamang iti storm drain no maaramat a pagdalus ti sabon wenno dadduma a kemikal. Kasta met nga adda naituding a pagibellengan iti naaramat a motor oil ken daan a bateria.
Kadagiti restauran ken paglutuan, kasapulan ti grease interceptor a kas iti kasasaad ti septic tank tapno masusop ken mabunag dagiti manteka iti pakatunawan daytoy.
Naipakat metten ti linteg itay napalabas a dua a tawen nga amin a makali wenno mabukual, kas pagarigan ti pannakaaramid ti pundasion ti balay wenno pasdek, ket matambakan ti aglawlaw daytoy tapno masagat ken saan a mayayus ti nakali a daga iti storm drain.
Amin dagiti naagapad iti ngato ti sagudayen ti Clean Water Act ken Water Pollution Act a naipakat ditoy Hawaii sipud pay idi 1972.
Napanday dagitoy a linteg tapno kapkapnekan a matagiben ti kinadalus ti baybay iti Hawaii.
Nupay kasta, gapu kadagiti bambanag a saan a maliklikan, kas koma ti pannayayus dagiti rugit dagiti atap nga animal kadagiti kabambantayan, adda latta rugit a maduktalan kadagiti baybay nangruna no agtudo iti napigsa.
Ket tapno masaluadan ti salun-at dagiti agdigos kadagiti baybay, inaldaw a rukoden ti Departamento ti Salun-at ti kalidad ti danum iti baybay. Kadagiti gundaway a nasursurok ngem 130
coliform ti adda iti tunggal 100 ml a danum-baybay, maipakdaar a dagus ti pannakaiparit ti aglangoy iti baybay.
Sagudayen ti pakaammo manipud iti Departamento ti Salun-at, adu a sakit ti gubuayen ti coliform no matilmon/ maipauneg daytoy; ngarud, maiparit ti aglangoy.
Pagpiaanna, gapu iti kinainget ti pannakatagiben ti kinadalus dagiti waig ken dadduma pay a danum a mapan iti baybay, manmano dagiti gundaway a ngumato ti coliform kadagiti baybay, wenno kaaduanna a nababbaba ngem 100 mpn iti tunggal 100 ml.
Ket dayta ti gapuna a saan nga agsarday ti panagsangpet dagiti turista nga aggusto la unay nga agdigos ken agpallailang kadagiti baybay iti Hawaii.
Iti kaudian a damag, aganay a 7.9milion mpn iti tunggal 100 ml. ti coliform iti baybay iti Manila.—O