Sangaaruy-oy a Batek (2)

Nobela ni TERESITA B. TINGONONG-AMBALNEG

“Nagsasaritada pay laeng idi awan pay nakemko, bay-am ta leppasendan .... ”

Ti Napalabas: Inyawag ni Lagmani ken ni Mao nga agbasbasa iti Manila nga agbakasion iti lugarda idiay Abra. Nagawid met a dagus ni Mao kalpasan dagiti eksamenna ta mailiw met kadagiti barkadana a da Ginay, Marla, Ricky, ken Victor. Nasdaaw ta adda nasangpetanna a bisitada. Kabigatanna, napanda nakiminatay iti kabagianda idiay Ablong. Sadiay, nadakamat dagiti barkadana nga umay ul-ulien dagiti bisitada a taga-Manabo ta naitanin. Nasakit ti nakem ni Mao ta iti panagriknana, kayat dagiti dadakkelna a maitulad kadakuada a naitani idi ubbingda pay. Inawisna dagiti barkadana a mapanda agpasiar ken aginum.

M(Maika-2 a Paset) ANGAL-ALDAWDA iti Marcia’s idi umawag ti amana. Sinungbatanna. Dinamag ti amana ti yanda. Imbilin daytoy nga agawiddan.

“Napnapananyon? Adda bisitatayo, ket sika ti gagarada. Dikay umadayo ket agur-urayda ditoy balay.”

“Addakami ditoy Candon, ammang. Nakainumkami, kababain kadagiti bisitayo,” kinunana. “Dikay madanagan, saan nga imminum ni Victor ta isu ti agmaneho.” Iti umuna a gundaway, nagulbod ni Mao kadagiti dadakkelna. Husto ti agparparikna kenkuana. Mapanda iti balayda no malpas ti tabon.

“Makabasolkami sigurado iti daytoy nga inaramidmo,” kinuna ni Ginay.

“Saan a basol ti agsao ‘ti pudno. ‘Imbag ketdi, a, ta imbagayo tapno maammuak. Makigtotak latta koman no masangpetandak ‘diay balay. Nasukokak koman. Kaysus!” “What friends are for?” Inyayug ni Marla sa nagiinnapirda.

Sumipngeten idi malagipda ti agawid. Inammoda nga umuna ken ni Ricky no adda pay laeng dagiti bisita. Naglawlawda pay laeng iti Bangued. Napanda nagpallailang iti Casamata Park. Binuybuyada ti pakabuklan ti Bangued iti rabii. Idi bumabada, nagturongda manen idiay Calaba. Imminumda iti saggatloda a botelia ti Pale Pilsen iti Abra Valley Hotel. Naka-duty ni Eleazar iti reception. Hotel & Restaurant Management ti al-alaenna iti AC a kukua ti pamiliada. Nangrabiida iti Origines Hotel and Restaurant.

Iti umuna a gundaway, awan gagar ni Mao nga agawid. Dinagasda ni Ricky iti balayda sa napanda iti balay da Victor ket intuloyda ti imminum. Gin ti pinaala ni Mao nga inumenda ken Ricky. Serbesa kadagiti tallo. Dimmagasda ‘diay Bantay iti kaliente idi agawidda.

Naulimek ni Mao nga umin-inum. Pasarayna taldiapan dagiti kakaduana a natagari. Sangkadillaw ni Ricky

dagitoy. Kayatna a kasarita ni Mao ngem nauneg ti pampanunoten daytoy.

Nalabesen nga alas onse ti rabii idi itulod ni Ricky ni Mao. Medio maipas-iraw ta nabarteken.

“Kayam ti magna wenno assibayenka?” dinamag ni Ricky.

Nagngirsi laeng ni Mao a nangtapik iti abaga ni Ricky. Inseniasna a mapanen daytoy. Sintagari a nagturong iti siledna. Dina pay pinagtimkan dagiti dadakkelna nga agtugtugaw iti komedor.

Saan met a nagtimtimek dagiti dadakkel ni Mao. Ur-urayenda a sumangpet ti balasangda. Ngem dida makasarita ta nakainum daytoy. Madlawda a lumablabbasit ti rupana. Kimpet pay iti barandilias iti yuulina iti maikadua a kadsaaran.

Suroten koma ni Lagmani ngem inatipa ni Panabang. Ita laeng a nagbartek ti balasangda. Uminumda nga agbabarkada ngem saan nga ipaturay daytoy a mabartek.

“Bay-am pay. Rabiin. ‘Ton bigaten a kasaritata uray ket saan met nga agdardaras nga agsubli ‘diay Manila.

Inta ket maturogen.” Natanang nga agsasao ni Panabang. Naanus ken napasiensia.

“Di ngamin nabilin itay a dida umadayo ta adda bisita. Maladaw dayta a bumangon. ‘Bag no di agsakit ti ulo kada bagbagina, ‘dinto manen makasarita.” Agtantanabutob ni Lagmani a napan nagirikep iti ruangan ken kadagiti tawa. Iniddepna ti silaw iti arubayan.

“Iparabii a kasarita no di mabalin ’ti aldaw. Dimo ungtan. Ita laeng manen a nagkukuyogda nga agbabarkada. Normal kadagiti ubbing daytan. Awan met sabsabali a kaduada.” Inuray ni Panabang ti asawana iti sakaanan ti agdan sa sinallabayna. Pagat-abagana daytoy.

“Tono kua, mairaman manen ‘ti gulo.” Saan a sumardeng a tanabutob a tanabutob ni Lagmani. “Sika met ngamin, patpatinuynoyam, ‘su a di mangikaskaso. Spoiled.”

“Ania ngarud ket dina met ammo nga adda umay a bisita. Di met naipasigud kenkuana,” inkalintegan ni Panabang. “Saan a dayta ti pagririanta. Maturogtan.”

Nagsubli ni Lagmani iti salas. Kayatna a penken no nakaturogen ti balasangna wenno saan. Nakarikep ti kuarto daytoy. Pinadasna a pusiposen ti seradura ngem naka-lock. Indennetna ti lapayagna iti bulong ti ridaw. Awan mangngegna nga arimekmek iti uneg. Nagsubli iti iddada iti asawana.

Dandanin pangngaldaw idi makariing ni Mao iti kabigatanna. Nakaturog a dagus idi rabii. Abus ta napuyatan a nagbiahe, nagmalmalemda pay a naglawlawlaw. Nabartek pay. Di pay nagsukat iti pagturogna. Inkusayna laeng ti sandaliana, nagiddan.

Nakadigosen idi umulog. Naka-short pant iti camouflage ken nakatisert iti lawlaw nga adda kitkitingna. Nakadasaren ti pangaldaw. Ur-urayenen dagiti dadakkelna.

“Dispensarendak idi kalman, ammang, innang.” Ni Mao ti immuna a nangburak iti ulimek iti panganan. Lumablabbasit dagiti matana gapu iti hangover. “Saanko a ninamnama ngamin ti impadamagda kaniak.”

“Naammuam ngaruden no kasta? Agasem a nagur-uraykami. Addaka la ngaruden, nagpukawka met laeng. No sadino ngamin ti napnapananyo nagin-inuman. Dimo iruam ‘ta kasta nga ugali.” Nakakusilap ni Lagmani a nangdillaw iti balasangna.

“Mangantayo pay nga umuna. Agsasaritatayto no malpastayo a mangan. Adda papanam, Mao?” Binaddekan ni Panabang ti saka ni Lagmani iti sirok ti lamisaan.

“Awan, ammang.”

Kayatna ti agilad nga agmalmalem ta nasakit ti ulona. Dayta ti dina kayat iti serbesa ta agsakit ti ulona a mabigatan aglalo ket nalaokan ti gin.

Indauluan ni Lagmani ti kararag.

Awan ti ganas ni Mao a nangaldaw. Nagalunos laeng iti diniguan a manok a nasagpawan iti bulong ti sili. Naimas ti kaldona. Inum nga inum iti danum. Awan tagtagarina. Uray met dagiti dadakkelna. Ni Lagmani ti agkuskusilap latta. Ngem di ikaskaso ni Mao. Pasaray laeng taldiapanna sa agkuretret ti mugingna.

Immuna a nalpas a nangan. Nagtempla iti kape sa immuli iti maikadua a kadsaaran. Nagtugaw iti kotson a sopa. Inyalisna ti kadaanan a pinggan a nakaipatayan ti plorera iti corner table iti asidegna. Impatayna dagiti atitiddog a gurongna iti center table. Kadaanan a baul a naparabawan iti sarming ti center table.

Impalawlawna ti panagkitana iti pakabuklan ti maikadua a kadsaaran ti daan a balayda. Tallo a kuarto. Antigo dagiti alikamen a linaon dagiti desarming a kabinet a naipalawlaw iti nalawa a salas. Kalkalainganna ti kadadakkel dagiti nadumaduma a tibor a linaon ti kabinet a desarming iti abay ti ridaw ti kuartona. Isuna ti agyan iti

master’s bedroom. Naidekorasion dagiti lima a dadakkel a wangging iti salas.

Iti diding sakbay ti kuarto dagiti dadakkelna, bin-ig a pinggan ken malukong a dadakkel ken babassit ti linaon ti desarming a kabinet. Iti sagpat ti agdan, naipatakder ti dua a say-ang wenno pika a naikabil iti alsong a kayo. Iti ngato dagiti say-ang, naibitin ti sayyutok a balitok ti kasla agila iti tuktokna. Tawid ni Panabang kadagiti kapuonanda idiay Lagangilang. Talloda nga agkakabsat ket isu ti buridek. Soldado ti inaunaan, doktora ti nagtengnga ket addadan a sangpamilia idiay ballasiw-taaw.

Bin-ig a kadaanan dagiti alikamen. Adda kadagiti baul dagiti kadaanan a lupot. Madadael dagiti kolorda no agbayagda iti nalawag a lugar. Sa laeng mairuar dagitoy no mausar, ngem maidulin met laeng a dagus kalpasanna a malabaan. Linong ti pakaidaydayanda tapno di rukopen ti init.

Isu a mismo ti mangur-urnos ken mangpumpunas kadagitoy no sumangpet wenno adda iti balayda. Malaksid ita. Awan essemna nga agpunas ken agdalus ita.

Balingsat Treasures ti awagna. Dayaw ti pamilia dagitoy a koleksion, aglalo kenkuana a kabbalaynan manipud pay idi mayanak. Mabilbilang iti ramay ti ima dagiti padada a di nagilaklako kadagiti tawidda. Kompleto ti pakasaritaan a sinursuratna dagitoy nga alikamen. No naggapuanda ken no kaano a naala ti pamiliada. Isu a mismo ti nagdamdamag kadagiti lallakay wenno babbaket a makaammo.

Nagsennaay. Paseten ti biagna dagitoy a tawid. Malaksid iti tani. Dida man la nasasao kenkuana iti unos ti sangapulo a tawen nga addan nakem ken tandaanna tapno iti kasta, saan a naklaat.

Iti ngatuen ti ridaw ti kuartona, naikuadro ti ladawanna idi agturpos ti elementaria a nakakimono iti puraw. Nangisit ti barikesna. Adda iggemna a tropeo. Nangabak iti martial arts iti CARAA. Kaduana iti ladawan ti inaunaan a kabsat ti amana a nagturpos iti Philippine Military Academy. Kayatna idi ti agbasa met iti PMA. Nakaruar payen ti entrance exams. Ngem di pinalubosan dagiti dadakkelna.

Imbabana dagiti gurongna idi umuli dagiti dadakkelna. Nagabay dagitoy iti atiddog a sopa iti sangona.

Pagsinsinnublatenna a kitaen dagiti dadakkelna bayat ti panagsasangoda iti nadaeg a salas. Maysa a kadaanan nga upit ti iggem ni inana. Indisso daytoy ti upit iti rabaw ti lamiseta a baul iti nagtetengngaanda. Ita laeng a makitana daytoy nga upit. Kayatna a sawen a nakadulin iti kuarto dagiti dadakkelna. Nailemmeng ta awan met iti vault a yan dagiti nadumaduma a papeles. Adda bassit a baul iti abay ti katre dagiti dadakkelna. Kanayon a nakatulbek daytoy. Sigurado nga idiay ti nakaidulinan ti upit.

Pasaray iluten ni Mao ti mugingna. Nabayag a sumamay ti ininumna a tableta. Giniddananna pay iti kape tapno sumardeng ti sakit ti ulona.

Agsublisubli dagiti matana iti upit. Dina mapanunot no ania dayta ken ania ti linaonna.

“Agraman ti relasionmi ken inam ket babaen ti tani. Dimi ammo a natulagen ti panagasawami idi agtawenkami pay laeng iti lima. Nangibanat dagiti dadakkelko iti gameng wenno batek kadakuada a kas pakakitaan a kayat ti pamiliami nga isuna ti maasawak iti masakbayan. Nasunotan ti panagsasarita idi mapan ipakaammo ti apongmi a baket a nakasaganakamin a mapan dumanon,” inrugi ni Panabang ti