Napabaro a Wagas ti Panagmula iti Paria
Sakbay ti amin, saan a ti la adda a barayti ti paria ti imulmulam.
UMAD-ADUN dagiti agmulmula iti paria iti sapasap a Kailokuan, partikular iti Ilocos Norte. Segun iti rekord, manipud iti 9,844 agingga’t 9,622 a tonelada metrika ti maap-apit a bunga ti paria iti sapasap a rehion manipud iti 1,214 agingga iti 1,280 nga ektaria a pagtatalonan. Ditoy Ilocos Norte, manipud iti 3,133 agingga iti 3,183 a tonelada metrika ti map-apit a bunga ti paria manipud iti mamulmulaan a 409 nga ektaria.
Segun kadagiti agsuksukisok manipud iti Mariano Marcos State University (MMSU) iti Siudad ti Batac, a ti panagpili iti napintas a barayti ti maysa kadagiti tulbek ti naballigi a panagmula iti paria. Isu dagitoy ti barayti nga irekrekomendar dagiti mapagtalkan a seed companies ken ti National Seed Industry Council (NSIC). Sakbay ti panagmula, amirisen dagiti saguday ti napili a barayti no mayannatup met laeng dagitoy iti kondision ti daga a pagmulaan. Iraman pay nga ammuen ti kemikal ken pisikal a saguday ti daga ken ti patneng a kondisionna tapno masigurado a nalabon ti apit.
Panagpili iti Barayti
Dagitoy ti rekomendado a barayti ti paria a mabalin a pagpilian: Bonito uF1, Galactica F1, Galaxy F1, Jade Star L F1, Makiling, Sta. Isabel, ken Sta. Rita. Mabalinen ti agpuros iti bunga ti Bonito F1 ken Jade Star L F1 manipud iti 60 agingga’t 70 nga aldaw kalpasan ti pannakaimulada (AKP), idinto a matangkenan met ti Sta. Isabel ken Sta. Rita manipud iti 70 agingga’t 75 AKP.
Kadagitoy a barayti, ti Galactica F1 ken Makiling ti kabiitan a maapit ti bungada ta matangkenanda kalpasan laeng ti 30-35 ken 55-60 AKP, kas panagsaganadda. Iti sabali a bangir, matangkenan met ti Galaxy F1 manipud iti 65 agingga’t 75 AKP.
Panangisagana iti Pagmulaan ken Wagas ti Panagmula
Manipud iti mamindua agingga’t mamitlo a daras nga araduen ken muriskien ti talon sa agaramid kadagiti doble aray nga addaan iti kangato a manipud iti 20 agingga’t 30 a sentimetro, ken addaanda iti kaaddayo a 1 a metro.
Agaramid iti sabali pay nga agparis a pagmulaan iti kaaddayo a manipud 5 agingga’t 10 a metro ti tunggal paris.
Gamporan ti daga iti agpada ti kaaduna nga organiko nga abono ken uring a taep (1:1 ratio). Kasapulan ti maysa nga ektaria a pagmulaan ti 100 a sako a sag-50 a kilo nga organiko nga abono ken maysa a tonelada nga uring a taep. Mangiganagan met iti dua a sako nga urea iti maysa a bangir ti tunggal agparis nga aray a pagmulaan sakbay nga ikabil ti plastik nga alep-ep. Mabalin met nga usaren ti garami wenno ruot nga alep-ep.
No agmula iti paria kalpasan a naapit dagiti pagay, mabalin a saanen nga araduen ti talon. Agpasuyot laeng iti erbisidio (pre-emergence herbicide) tapno malapdan ti alisto a panagtubo dagiti ruot. Kalpasan ti panagmula, yaplag ti alep-ep a garami iti kapuskol a manipud iti 2 agingga’t 3 a sentimetro.
Panagpatubo iti Bunubon
Iti maysa ektaria a pagmulaan iti paria, masapul ti manipud iti 2 agingga’t 3 a kilo ti bukel a mabalin a direkta a maimula wenno mapatubo nga umuna sa mayakar iti talon.
Ikabil dagiti bukel iti seedling tray a naglaon iti agpapada ti kaaduna a compost, darat, ken uring a taep. Sakbay nga imula, in-inuten a pisangen ti ukis ti bukel (seed coat) sa yuper iti danum iti las-ud ti 24 nga oras. Lungnguopen dagiti bukel manipud iti 24 agingga iti 48 nga oras wenno agingga nga agrusing. Aramiden met laeng daytoy a wagas no suroten ti direkta a panagmula.
Maysa a bukel ti imula iti kada abut ti seedling tray. Sibugan dagiti naitunek a bukel babaen ti napino a ragadera. Mamindua ti panagsibug iti unos ti agmalem -
iti nasapa nga oras ti bigat ken iti nagbaetan ti 4:00 – 5:00 iti malem.
Panagmula
Yakar laeng dagiti palakay nga agtaeng manipud iti 2 agingga iti 3 a lawas wenno dagiti addaan iti manipud 2 agingga iti 3 a bulong. Imula dagitoy iti maysa a bangir ti agparis nga aray iti kaaddayo a manipud iti 50 agingga iti 70 a sentimetro iti tunggal linia, ken 1 a metro iti baet ti agparis a linia.
Palayasan ti baet dagiti linia bayat ti panagmula tapno saan a makigtot dagiti bunubon. Maysa a mula ti ikabil iti kada disso. Para kadagiti mula a saan nga ikkan iti pagkalatkatan, mabalin nga usaren ti kastoy met laeng a distansia ti panagmula. Suroten ti kastoy met laeng a wagas ti panagmula para kadagiti direkta a maitunek.
Panagganagan ken Panagpadanum
Adda rekomendado a wagas ti panagabono para iti tunggal ektaria tapno napintas ti panagdakkel dagiti mula ken maliklikan ti dakes nga epektona iti daga. Dagitoy ti sumanagad a rekomendado a wagas ti panagganagan iti organiko ken inorganiko nga abono para iti paria:
Sakbay nga ikabil ti plastik nga alep-ep, agganagan iti dua a tonelada nga organiko nga abono para iti maysa nga ektaria a pagmulaan, wenno 200 a kilo iti kada 1,000 a metro kuadrado a kalawa ti pagmulaan.
Ikkan ti kada pinuon iti 15 a gramo a kompleto nga abono a kas pondo a ganagan dagiti mula. No panawen ti tikag, maminsan iti kada bulan nga agabono manipud iti 10 agingga iti 15 a gramo nga urea ken muriate of potash (0-0-60) iti kada pinuon. No panagtutudo, maminsan iti kada dua a lawas nga agpuruak (side dress) manipud iti 10 agingga iti 15 a gramo nga urea ken muriate of potash iti kada pinuon. Agganagan iti kastoy met laeng ti kaaduna nga abono iti tunggal pinuon no kasapulan.
Agisprey iti fermented plant juice (FPJ) iti maika-25, maika-45, ken maika-60 nga aldaw kalpasan ti panagmula wenno agingga a mangrugin nga agbunga dagiti mula. Mangaramid iti 1:5 a proporsion ti FPJ ken danum. Agusar iti ania man a pangsupusop nga organiko a sustansia no kasapulan.
Panagpadanum
Linawas a padanuman ti baet dagiti agparis nga aray no kaipaspasdek pay laeng ti minulaan. Mamindua iti makalawas a padanuman dagiti mula no mangrugidan nga agsabong ken agbunga.
Iti kalgaw, agpadanum iti maika-14 nga aldaw kalpasan ti panagtubo dagiti bukel ken tunggal maikapito nga aldaw bayat ti panagdakkel dagiti mula. Mamindua iti makalawas a padanuman dagiti mula tapno al-alisto ti panaguggotda ken maksayan ti pait ti uggot ken bunga. Saan a lablabsen ti panagpadanum tapno saan nga aglungsot dagiti bunga ken ramut.
Gaikan met ti aglawlaw dagiti mula tapno awan kainnagawda iti sustansia, daga, espasio wenno lugar, danum, ken dadduma pay a kasapulan iti aglawlaw a makatulong tapno nasayaat ti panagdakkelda.
Mabalinen ti agburas iti bunga manipud iti 15 aginggat’ 20 nga aldaw manipud panagbuselda wenno 90 AKP. Kanayon a burasen dagiti mabalinen nga ilako tapno maliklikan ti nalabes a panagdakkel ken panagluomda. Mabalin met a burasen dagiti babassit ken naganus segun iti kayat dagiti aggatang.—O