Biag ni Ilokano
PAMMATI ti adu nga Ilokano nga adda ipalagip ti panagsakit ti maysa a kameng ti pamilia. Mabalin nga adda dagiti napagura a dikatatawan, agpaipalagip a pimmusay a kameng ti pamilia, wenno gapu iti pannusa nga impataw ti Namarsua.
Adu pay laeng dagiti mamati nga agsakit ti maysa a tao a mangsinga iti pagnanaedan dagiti di-katatawan. Aw-awagan dagiti nataengan dagiti di-katatawan iti “saan a makitkita.” Isu a no lumabasda kadagiti dadakkel a kayo wenno kadagiti saan a maas-asak wenno naulimek a lugar, ipukkawda ti “baribari,” “dayodayo,” wenno “lumabaskami pay, apo!” Saan pay nga ipalubos dagiti nataengan ti panagibuyat iti napudot a danum iti ruar ti pagtaengan no nasipngeten ti aglawlaw tapno saan a mabalsan ti nagibuyat.
Makunkuna met a maysa a panangipalagip dagiti minatay ti panagsakit ti maysa a kameng ti pamilia. Mabalin a dumawdawat ti minatay iti kararag wenno maysa a pamisa.
Dakdakamaten pay dagiti nataengan a maysa a wagas ti panangdusa ti Namarsua iti maysa a kameng ti pamilia ti panagsakitna.
Mairaman kadagiti aramid a dusaen ti Dios ti kanayon a panagbasol, ken ti pananggundaway iti pada a tao.
Nupay kasta, agimbag met laeng ti masakit no agbabawi kadagiti nagbasolanna ken agaramid kadagiti bambanag a mamagsubli iti rikna ti Dios kenkuana.
Iti kultura dagiti Ilokano, mamunganay dagiti sakit iti panagimet iti negatibo nga enerhia, kinarugit ti kararua ken panagpampanunot.
Dagitoy ti rason nga adu pay laeng dagiti kakailian ti agpatpatulong kadagiti baglan, adipen ti pammati, ken kadagiti tradisional a wagas ti panagpaimbag no adda kabagianda a masakit.
Mapapati a dagitoy a baglan wenno mangngagas ti mangamiris, mangsapul iti agas, ken mangtiped iti sakit.
Kinapudnona, ad-adda pay ketdin a patien ti adu a kakailian dagiti tradisional a wagas ti panagagas ngem dagiti moderno a pamuspusan a pakaaramatan ti medisina.
Iti agdama, adu pay laeng dagiti erbolario, mammuyon, mangidadaulo kadagiti ritual ken kadagiti kadaanan a pamuspusan a pangpaimbag kadagiti masakit.
Mairaman kadagiti isaysayangkat dagiti mangngagas kadagiti away ti panagaramat kadagiti bulbulong, panangilut iti paset ti bagi a nadangran, ken panagaramid kadagiti ritual a kas iti panagatang.
Saan pay a namimpinsan a napukaw ti pammati dagiti adu nga Ilokano nga ad-adda nga epektibo ti panangyuman iti an-annayen kadagiti tradisional a mangngagas no adda masakit a kameng ti pamiliada.
Pagdidinnamagan pay ketdi kadagiti away dagiti nalalaing iti tradisional a panagagas.
Kadagiti mamati kadagiti kadaanan a wagas ti panangpaimbag iti masakit, irasrasonda a no dagiti supernatural ti makaigapu kadagiti sakit, masapul a supernatural met laeng ti maiwayat a pagagas.
Nasken a dagiti met laeng naespirituan a wagas ti aramaten tapno mapukaw ti lunod nga impaay dagiti dikatatawan wenno dagiti saan a makitkita, sairo, wenno dagiti manggagamud.
No amirisen, mamati dagiti Ilokano a dagiti dakes nga aramid ti pakaigapuan dagiti adu nga an-annayen ti tao. Ti saan a panangraem iti bukod a bagi ken iti sabali a tao agraman ti saan a panangikaskaso kadagiti pannursuro ti pammati ti pamunganayan dagiti adu a sakit.
Ket kadagiti nataengan nga Ilokano, maliklikan ti panagsakit babaen ti panagsingsingpet ken naragsak a disposision.—O