PAGPADAYAG SA PULONG DIHA SA PAGSULAT UG PAGPAKIGHINABI
SA kanunay namong panaghinabi o panagsulti ni John Tam Ybañez (JTY), adunay mga dugokan o tema nga maayong sulaton nga manglakdop lang pagkalit sa among masigkahunahuna kon magkainit na ang among panagkabildohay sa linawas ( personal) man o pinaagi sa tangkilepono. Kanunay man ugod kaming magbayloay og hunahuna sa mga higayon nga magkakomyunikeyt kami.
Sa tanang mga igsoon ni anhing Mama Ismaelita Ybañez Mañus, ang sa habig ra ni anhing Tiyo Hamy Juario Ybañez (amahan ni JTY) ang akong nasuod apan ang labing kinasuoran ko gayod mao si Agaw John Tam tungod lagi kay managsama man kamig “balhibo”— kana bang pagkamanagsama namong mihilig sa pagpanulat. Kadto si Tiyo Hamy, sama kang Papa magsusulat man usab ug miliwat lagi si John Tam.
Sagad sa among malakbitan og hisgot ni JTY mao ang mga sayop sa grammar sa mga taga local media ( broadcast man o print). Daghan gayod kanila ang wala masuheto sa tukmang paggamit sa grammar sa Binisaya.
Maghisgot lang kog pipila sa habig sa taga radyo. Belib ko nila kay maayo man silang motabi. Apan kon bahin na sa grammar ang hisgotan, wala gayod silay hingpit nga alamag niini. Ang mga ehemplo mao ni: Kanang magsibya sila og balita moingon “Maayo gani kay ang biktima wala gidunggab”. Tua na! Sa pag-ingon lang og “wala gidunggab” sayop na. Ang prefix nga “gi” nagpasabot nga gibuhat na o gisugdan na paghimo ang aksiyon sa pagdunggab. Unya naunsa nga “wala” pa man diay? Ang husto unta “wala dunggaba” o wala madunggabi”.
Dili kay sa grammar lang, duna pay lain. Hapit tanan gayod sa mga taga media naimpluwensiya sa mga Tagalog. Kay ngano?
Ni MAR MAÑUS, JR. 5168 Basak-Iba, Lapulapu City
Nia, kadaghanan kanila moingon gyod “ang pinakadako”, “pinakaduol”, “pinakagamay” ug uban pa.
Ang “pinaka” usa ka unanggikit ( prefix) nga Tinagalog. Ang atoa, kay mga Bisaya man ta, mao ni: “ang labing dako”, “ang labing duol”, “ang labing gamay” o mahimo pod nga ingnon nato ani: “ang kinadak-an”, “ang kinadul-an”, “ang kinagamyan” ug uban pa.
Samtang ang bahin usab sa verbal o binaba o pagpakigsulti sa aktuwal, lahi sab kini tandi sa written o sinulat. Kon sa aktuwal nga magsultianay kita (kini sa ako lang kaugalingong baroganan), ang pamunto sa pagsulti o pagpadayag sa usa ka pulong mahimong lahi kaysa atong pagsulat nianang maong pulong. Pananglit moingon ta (sa aktuwal nga magsultianay) “dako na kaayo ang kayo sa nasunog nga balay”. Pero kon sa akong sinulat (narrative) o pagsulat ingnon gyod nako niini: “dako na kaayo ang kalayo sa nasunog nga balay”.
Daghan pa kaayong mga sirkumstansiya nga managlahi ang pagbungat sa pulong diha sa aktuwal nga panaghinabi ug sa kon sulaton na kini. Pero puyde ra pod og sa atong sinulat mogamit tag kayo (minubo sa kalayo) kon anaa sa dayalog sa sugilanon ba o sa unsa nga atong sulaton. Pero kon sa narrative gani, ang hingpit o tukma gyod nga pulong maoy atong isulat.
Bahin sab sa bokabularyo, adunay daghan kanato nga bisan adunay atong kaugalingong Binisaya, ang Tinagalog gayod maoy ilang gamiton. Sama pananglit sa “peke” nga nagpasabot sa English og “fake”. Ang ilang gamiton mao gyod ang “peke”. Kining “peke” Tinagalog kini. Ang atoa, sa Binisaya: “mini”. Pananglitan, ang uban moingon “ang imong kuwarta peke”. Ang husto unta mao: “ang imong kuwarta mini”.
Dugang pang pulong nga Binisaya nga dili gamiton sa uban kay ang ila ang Tinagalog gyod, mao ang “angay”. Moingon sila: “ang ‘dapat’ nimong buhaton magtinarong ka”. Pagkabaksiwa! Nganong dili na man lang gyod ingnon nga “ang angay nimong buhaton magtinarong ka”?
Karon balik ta sa topiko, agad sa ulohan ning sinulat. Modugang kog pipila lang ka pulong nga may kalainan sa paggamit sa aktuwal nga panagsultianay tandi sa pagsulat na niini. Niay lain nakong sanglitanan. Kon mag-estoryahay ta, moingon ko: “Kadaghan bag pasi sa bugas.” Pero kon ako nang sulaton, ingnon na nako niini: “Pagkadaghan bag tipasi sa bugas.” Ug nia pa (sa aktuwal nga panagsulti), “Nindota tan-awon sa mga pati nga namatog.” Samtang kon ako na kining sulaton ( narrative) “Nindota tan-awon sa mga salampati nga namatog.”
Kini ug daghan pang mga pulong nga may kausaban o kalainan sa atong paggamit diha sa aktuwal nga panagsultianay ug sa pagsulat. Ug usbon ko, kining akong gipadayag dinhi, ako lang kinaugalingong panahom.—