ANGAY BA TANG MAKIGGERA SA CHINA?

KANIADTONG Hulyo 2016, gipakanaog sa Permanent Court of Arbitration (PCA) sa The Hague ang usa ka ruling nga nag-ila sa soberanya sa Pilipinas sa mga isla ug kadagatan nga giokupar nato sa Spratlys o South China Sea.

Ang maong ruling wala ilha sa China. Matod pa sa China, sukad pa sa karaang panahon ( ancient times) ang tibuok South China Sea sakop sa China ug busa walay katungod ang ubang nasod nga moangkon sa mga isla ug kadagatan sa maong lugar.

Ang pipila ka isla ug kadagatan sa South China Sea giangkon dili lamang sa Pilipinas ug China apan sa Vietnam, Malaysia, Taiwan, ug Brunei Darussalam usab. Apan sa lima, ang Brunei, usa ka gamayng nasod, ang walay mga puwersa nga nadestino sa Spratlys.

Giingon nga ang mga isla ug kadagatan sa Spratlys naghambin og dakong deposito sa krudo ug ubang minerales, ug busa giilogan kini sa lima ka nasod. Ang South China Sea mao usab ang agianan o sea lane sa mga barko nga nagdala sa mga kargamento alang sa internasyonal nga negosyo.

Ang PCA usa ka ahensiya nga gitukod sa United Nations Convention of the Law of the Sea (Unclos) aron paghusay sa mga claim sa kadagatan sa mga nasod nga sakop sa United Nations. Ang China usa sa nakapirma sa Unclos lakip na ang Pilipinas. Apan dihang misang-at na og asunto ang Pilipinas sa PCA aron kapanalipdan ang atong gi- claim nga teritoryo, hugot nga misupak ang China ug mipasidaan nga dili nila ilhon ang unsa mang desisyon sa korte sa The Hague.

Inay maghinay-hinay ang China gumikan sa ruling sa PCA, giilog na hinuon niini ang pila ka coral reefs nga sakop sa Pilipinas— ang Kagitingan (Fiery Cross), Zamora (Subi), ug Panganiban (Mischief)— giabonohan ug gihimong mga isla nga karon usa na ka base militar nga kompleto sa mga tugpahanan sa ayroplano ug uban pang pasilidad alang sa gera.

Taliwala niining pag-ilog sa China ug pagtukod og mga pasilidad alang sa gera sa mga dagat nga sakop nato, nagpakahilom lamang ang Pilipinas. Wala kitay nadungog nga reklamo gikan sa gobyerno ni Presidente Duterte, ilabi na sa Department of Foreign Affairs (DFA) nga unta maoy magsang-at og reklamo diplomatiko ngadto sa Beijing gumikan sa tataw nga paglapas niini sa atong soberanya.

Ang hinungdan ngano nga nagpakahilom ang Pilipinas mao nga si Duterte mismo nagpahayag nga dili niya iimplementar o sundon ang ruling sa PCA. Sa pagsugod pa lang sa iyang termino, gideklarar na niya nga maoy iyang palabihon ang pakigsuod sa China aron mousbaw ang panagbuligay sa duha ka nasod sa natad sa ekonomiya. Una mo, mosunod ko Gumikan sa daghang mga kiyawkiyaw ug reklamo ngano nga walay gibuhat ang iyang gobyerno tali sa pagpanamastamas sa China sa atong soberanya, napikal nga gihagit ni Duterte ang iyang mga kritiko.

“Sige, kon gusto ninyong makiggera sa China, kadtong mga sabaan maoy mouna pagsulong ug ari lang ko sa likod. Kon atakehon mo sa mga Insek, bahala mo kay modagan lang ko,” matod pa ni Duterte sa usa ka porum nga sagol komedya.

Dinhi gipakita lamang ni Duterte ang iyang kalagot nga gisigehan siyag basol ngano nga walay gihimo ang iyang gobyerno batok sa China. Kadaghan na niya balik-balika nga dili lagi makasugakod ang Pilipinas pagpakiggera sa China. Matod pa niya, dili siya makatugot nga imasaker sa mga Insek ang atong mga polis ug sundalo tungod kay usa ka dakong nasod ang China gawas nga hilabihan kasapian. Ang populasyon sa China gibanabana nga kapin sa 1.5 bilyones o usa sa upat ka tawo sa kalibotan Insek. Ang China karon naghupot og modernong mga armas de gera lakip na ang duha ka aircraft carrier.

Wala man gani niya nganli, apan ang gitumbok ni Duterte nga mga kritiko naglakip kang Acting Chief Justice Antonio Carpio, kanhi Embahador sa Pilipinas ngadto sa Amerika ug kanhi kalihim sa kalabotang panglangyaw Albert del Rosario, ug ang langasan nga mga kongresman nga sakop sa mga grupong militante. Si Carpio ug Del Rosario maoy nangulo sa delegasyon sa Pilipinas sa panahon ni kanhi Presidente Benigno Aquino III sa asunto batok sa China sa The Hague.

Ang mga kongresistang militante nga kanhi kusog kaayong moatake sa Amerika karon ang China na maoy kanunay nilang gipunteriya. Gikan sa pagka anti-Amerika, karon antiChina na sila. Katingad-an kini tungod kay ang ilang ginoo-ginoo, si Jose Maria Sison, ang tagtukod sa Partido Komunista sa Pilipinas, kanhi belib man kaayo sa China ug sa ideyolohiya niini. Ang iyang rebolusyon

ginganlan man gani og Maoist pahinungod kang Mao Zedong, amahan sa komunismo sa China.

Ayuda gikan sa China Kon atong hunahunaon, dili na kinahanglan nga okupahon o ilogon kita sa China tungod kay ang atong ekonomiya gidominar man sa higanteng mga negosyante nga pulos Insek. Anaa si Henry Sy sa SM Malls, si Lucio Tan sa Philippine Airlines, John Gokongwei sa Cebu Pacific ug Robinsons ug uban pang taipan nga pulos gikan sa Fujian, China diin sila nanag-ilaid sa kalisod ug napugos paglangyaw nganhi sa Pilipinas ug nangadato.

Sa panahon ni Duterte, ang hinabang pinansiyal— mga utang ug hatag o grant gikan sa China nganhi sa Pilipinas— nagkantidad og binilyon ka dolyar. Ang China mipasalig sa pagpundo sa 12 ka dagkong proyekto nga balor og $4.4 bilyones nga naglakip sa $3.01 bilyones alang sa south line sa North-South Railway ug sa $374.03 milyones alang sa New Centennial Water Source-Kaliwa Dam sa lalawigan sa Quezon. Mipasalig usab ang China og P3.6 bilyones nga grant o hatag aron paggama og duha ka dugang tulay sa Pasig River. Dugang pa niini, dako ang natabang sa China sa rehabilitasyon sa Marawi City ug andam usab kining mopundo sa ambisyosong railway system nga motadlas sa tibuok Mindanao.

Kini maoy mga rason ngano nga nagpakahilom lamang si Duterte taliwala sa pag-ilog sa China sa atong teritoryo sa South China Sea. Angay ba nato siyang basolon? O uyonan ba nato ang mga pugoso nga gustong gerahon ang China? Ang sunod nga pangutana: “Asa man ta punita kon makiggera ta sa China?”—