Ang Awit Ni Joy
Sa kangitngit sa iyang kalibotan, ang paglalang og awit maoy dan-ag sa unahan…
Every broken lunatic needed a theme song.
--Scott Nicholson
ANG bus gikan sa Tagbilaran City miabot sa iyang kataposang destinasyon ug ang nahabiling mga pasahero nanggawas sa maomaong pultahan dapit sa dulong sa sakyanan dala ang ilang mga bagahe, naminhod nga tiil, sakit sa sampot ug mga baho. Akong gilantaw ang sentro sa patigayon sa lungsod sa wa pa ko motindog ug mopaingon sa pultahan. Nanaog ko ug mihimo sa akong unang lakang sa yuta nga akong natawhan.
Ang drayber sa habalhabal nga akong giduol sa paradahan atbang sa merkado publiko nakaila kang Herminia sa Palian. Miangkas kos motorsiklo nga pangpasahero. Wala moabot og napulo ka minuto ang
biyahe. Gihunong kos drayber daplin sa gamayng dalan. Nakaduaw na ko ning dapita. Sa unahan, akong malantaw ang balay ni Herminia. Bitbit ang akong duffel bag, akong gisubay ang dalandalan nga mihatod kanako sa nataran sa karaang balay. Naglangaylangay kos gawas sa wa pa ko manangpit sa tagbalay. Gisuhid sa akong panan-aw ang palibot. Sa atubangan sa balay, nanagtindog ang mga pakatayan sa batong. Daghan ang bungang nangumbitay ug nindot sud-ongon ang bag-ong namuswak nga mga bulak sa utanon nga gitabok-tabokan sa mga buyog. May nagsugod nag pamunga nga balantiyong sa palapa silingan sa batong. May talong, okra ug alugbati sulod sa gikoral nga luna sa walang nataran. Luyo sa koral nagtindog ang kapayas nga daghag bunga. Sa tuong kilid sa balay, naglaray ang balanghoy. Dili halayo didto sa may amihanan, akong malantaw ang bag-ong gisanggiang maisan.
Mihangad kos kasadpan. Ang Adlaw sa palis nakigdula sa nagutaw-utawng mga panganod. Akong gitan-aw pag-usab ang puluyanan ni Herminia. May gidugang nga sibay sa duha ka andana nga balay habig sa wala.
Gibuak sa pahiyom ang dagway ni Herminia sa iyang paggawas sa pultahan. Iya kong gitimbaya. Gipaabot ko niya kay daan na kong nagpahibalo sa akong pagduaw. Gipabiling bukas ang pultahan sa pagsulod ni Herminia sa balay dala ang akong bag. Misunod kos sala-kan-anan nga katunga nga bahin sa unang andana sa balay. Ang kosina ug kasilyas nahimutang sa laing katunga. Tulo ra ka tawo ang nagpuyo sa balay— si Herminia, si Joy nga iyang anak ug si Rico nga iyang apo. Si Erlinda nga kamagulangang anak ni Herminia tua magpuyo sa Cagayan de Oro City uban sa iyang pamilya. Si Ramon nga kamanghoran minyo na usab ug tua magpuyo sa Iloilo City.
“Rico, ang imong Manong Emil.” Gipaila-ila ko ni Herminia sa batan-on nga mibutho gikan sa kosina.
Gikuha sa wangkig nga batan-on ang akong tuong kamot ug miamen, dayong sibog didto sa gamayng lamesa atbang sa bentana diin nagpahiluna si Herminia og bangko nga akong kalingkoran.
“Katabang naho si Rico sa mga buluhaton sa balay ug sa pagatiman ni Joy,” mapagarbohong asoy ni Herminia sa iyang apo nga dayag nga iyang gipangga.
Anak ni Joy si Rico. Pution ang iyang pamanit ug kulongon ug kupkop ang buhok. “Tigtampohan si Rico sa gasto sa among pagkaon. Gikan sa iyang P200 nga kinitaan sa pagtabang og paninda sa usa ka manunuroy matag Sabado ug Domingo.”
Naulaw ang batan-on sa pagpagarbo ni Herminia ug kupoy kining mipahiyom kanako. Nananghid kini nga moadto sa gawas.
“Naundang ang pag-eskuyla ni Rico tungod sa kaapiki sa kuwarta. Andam si Erlinda nga mopatungha niya didto sa Cagayan de Oro apan dili mobiya si Rico namo.”
Miabot ang among estorya ni Herminia mahitungod sa kamatayon ni Toto. Manghod si Toto sa mitaliwan nga bana ni Herminia. Pinaagi sa teks ug tawag sa selpon, nasayod kos balatian ni Toto ug sa iyang kamatayon. Gani, nagpadala kog kuwarta kang Herminia human ko niya pahibal-a sa sakit sa iyang bayaw, apan gusto pa kog dugang kasayoran.
“Namatay si Toto duha ka bulan human siya madayagnos nga may sakit sa rinyon. Amo siyang gidala sa provincial hospital sa Tagbilaran City, apan namugos si Toto nga mogawas sa tambalanan dihang iyang nadunggan ang gisulti sa doktor mahitungod sa iyang sakit. Way ikabayad sa dayalisis, gidawat ni Toto nga dili na siya magdugay sa kalibotan. Dinhi siya kabugtoig kinabuhi sa balay.”
Nakasabot kos reaksiyon ni Toto. Ang iyang magulang, si Dondon, wa abtig tuig human madayagnos sa kidney failure. Mabuhi pa unta ang managsoon kon duna pa silay ikagasto sa dialysis.
Usa ka laking iro ang misulod sa sala. Milubog ang iro sa among tiilan ug ang abohong balhibo niini miuyon sa kolor sa sementong salog. Walay timik kining naminaw sa among panagkabildo. Nahuwasan kos akong gibati dihang gibugaw ni Herminia ang iro pagpagawas. Ang iro nagkinahanglan og kaligo.
“Mao to si Doggy, ang paboritong binuhi ni Toto. Sulod sa usa ka bulan, walay paltos nga moyuhot si Doggy ug moadto sa samang ug maglubog sa lubnganan ni Toto gikan sa buntag hangtod sa hapon.”
Tungod sa sorpresang rebelasyon, gibati kog kaluoy sa iro ug nakaingon nga akong maantos ang baho niini kon kini moduol ug makig-amigo kanako. Nalantaw ko ang sam-ang sa wa pa ko mosulod sa balay. Aron makaabot didto, latason ni Doggy ang kimba o modagan sa mas layo nga agianan lihay niini.
Kulang ug alingasa ang akong pagkatulog kagabii tungod sa dagkong mga balod nga nanghasmag ug nagpatuya-tuya sa barko samtang kini naglawig sa Bohol Sea gikan sa Cagayan de Oro City. Busa akong gikahimuot ang sugyot ni Herminia nga mopahuway ko didto sa lawak-higdaanan sa itaas. Ang kama nga paigo sa duha ka tawo, gidip-ig sa bungbong. Akong gipalibot ang akong pananaw. Gikamada sa atbang nga bungbong ang mga bagahe ug kahon nga gisudlan sa mga butang sa panimalay. Walay kisame ang sin nga atop diin didto sa mga sagunting gipanghikot ang pipila ka sako nga nagbuad sa mga butang nga gitipigan kay dili gamiton o dili na magamit. Akong giablihan ang bentana sa may kilid ug gilantaw ang kamaisan sa unahan sa kimba ug ang sam-ang nga gilibotan sa kamaisan. Ting-ani na ug ang mga punoan ug dahon sa mais nagsugod na pagkalaya. Nakatulog ko nga naghunahuna sa patayng lawas nila ni Dondon ug Toto nga nagkadugta ilawom sa yuta, paundayon sa kinaiyanhong proseso sa pag-angkon sa yuta sa tanang linalang nga kanhi nabuhi sa sustansiya gikan niini.
Ngitngit na sa akong pagmata. Nanaog ko agi sa hagip-ot ug titip nga hagdan. Nahuman na ni Rico ang paghimulbol ug paghinai sa manok nga kaganiha lang misulod sa sala-kan-anan, wa batiag kahadlok sa akong presensiya. Kinahanglan pa kining abogon ni Herminia aron mogawas. Karon, lat-an ni Herminia ang karne sa dumalaga.
Mikuha kog bangko nga kalingkoran ug wa madugay mitapot ang akong panan-aw sa black-and-white nga telebisyon sa akong pagsunod sa mga balita sa usa ka estasyon sa Cebu City.
Andam na ang panihapon. Nag-atbang ming tulo paglingkod sa kuwadrado nga lamesa. Mao pay pagkahuman nako pagpanguna sa pangadye dihang akong nahinumdoman si Joy. Wa pa nako siya makita ug hangtod niining orasa dili pa ko andam makig-atubang kaniya. Nangutana kos iyang panihapon.
“Ako na siyang gihatdag pagkaon,” matod ni Herminia nga mitunol sa panaksan sa nag-asong tinulang manok. Nasawod sa akong ilong ang kahumot sa tanglad. “Maayo ba siyang mokaon?” Akong gisagutsot ang una nakong kutsara sa sabaw. Ang
kahalang sa luy-a nakadugang sa akong gana.
“Oo, gawas kon mosugmat ang iyang sakit. Taudtaod na nga normal ang iyang panghunahuna.”
Nakahukom ko nga magsugod sa guha nga kapayas sa tinulang naglasa sa tambok sa manok ug kini ang girumbo sa akong tenedor. “Unsa na kadugay nga siya gibilanggo?’ “Upat ka tuig siya nga sulod-gawas sa selda ning ikalimang sugmat sa iyang sakit. Nawad-an si Joy sa iyang hustong pangisip niadtong 22 anyos pa iyang edad. Mahigugmaon si Joy sa pagkanta ug pagsayaw. Pangandoy niya ang madanihon ug malamaton nga kinabuhi sa mga artista apan igo ra siyang nakatungtong sa ordinaryong mga tablado, sa mga amateur singing contest. Misulay siyag sulod sa mga bar sa Tagbilaran. Kauban sa usa ka mag-aawit, nanimpalad siyas Manila ug nahimong maglilingaw. Miapas si Dondon sa Manila dihang miundang si Joy pagsulat kanamo. Iyang nakit-an si Joy didto sa Mandaluyong Mental Hospital. Iyang gidala pagpauli ug amo siyang giatiman. Sa gamay namong kinitaan, among gitinguha nga mapalit ang mga tambal ni Joy. Mialibyo ang sakit ni Joy tungod sa tambal. Nakabaton siyag anak sa wala pa mobiya ang iyang kapuyo. May mga tuig nga maayo ang iyang pangisip apan mobalik gyod ang iyang sakit.” “Di ba siya moreklamo nga gibilanggo?” “Moreklamo. Gusto mogawas.” “Unya?” “Di mahimo. Magbayolente unya. Ug wala na si Toto nga magbantay aron dili siya maglatagaw o molayas.”
Nakita ko ang kasakit nga gibati ni Herminia ug ang iyang kasub-anan nakulit sa nangunot niyang nawong. Dili lalim ang mga trahedya ug kalisdanan nga naagian sa iyang pamilya. Namatay ang iyang bana sa kidney failure siyam na ka tuig ang minglabay. Si Dondon ug Herminia mga lumad sa Carmen, Bohol apan ang pamilya mihalin sa Mindanao sa dekada saysenta aron pagpangita og mas lunhaw nga pasto sa Yuta sa mga Saad. Akong naila ug nasuod ang magtiayon kaniadtong nagpuyo pa sila sa Iligan City, diin si Dondon nagmaneho og minicab aron makapakaon sa iyang asawa ug tulo ka anak. Ang pamilya napugos pagbalik sa Carmen niadtong 1973 aron makalikay sa kasamok tungod sa “BaracudaIlaga War” sa lalawigan sa Lanao del Norte. Ang dugoong gera sa rebeldeng Muslim nga nagtawag sa ilang kaugalingon og “Baracuda” ug sa Kristiyanong vigilante nga nagpaila sa ngalang “Ilaga” miabot na sa kilid-kilid sa Iligan City. Sa gamayng luna nga kabilin sa ginikanan ni Herminia, mibalik si Dondon pagpanguma. Nag-ekstrahan usab siyag maneho og trak de karga nga magbiyahean sa Tagbilaran.
“Lisod kaayo sagubangon ang mga suliran ug kalisod nga maginusara. Apan hugot kong nag-ampo nga hatagag kalig-on alang kang Joy ug Rico.”
Kahilakon nga namulong si Herminia. Nasabtan ko ang iyang kahimtang ug mituhop sa akong galamhan ang iyang gibating kasub-anan. Ako siyang nailhan niadtong estudyante pa kos kolehiyo. Mibisita ko sa magtiayon ug mihangyo og gamayng hinabang. Akong paryente si Dondon. Hinayon manulti si Herminia ug nagbaton og malumo nga kasingkasing— kinaiya nga wala mausab bisan pa sa mga dagmal sa mapintas nga kalibotan.
“Kanunayng magkanta si Joy. Nakasulat siyag awit. Ako tong ihatag nimo sa dili pa ka mobiya.”
Sayo ming namahulay. Namugos si Herminia nga adto ko matulog sa mao-maong kama sa lawak-higdaanan sa tagbalay. Wa ko kabalibad kay sinati nako ang iyang talagsaong kamaabi-abihon. Gawas pa, maglisod ko pagkatulog sa gahi nga salog sa sikbit nga lawak diin si Herminia ug Rico mangatulog samtang ania pa kos ilang balay.
Mianhi kos Carmen aron sa pag-aplay og late registration sa akong pagkahimugso kay negatibo ang resulta sa akong pagkuha og security paper sa National Statistics Office (NSO). Akong gikinahanglan ang birth certificate nga gipamatud-an sa Civil Registrar General aron makakuha og pasaporte. May bag-ong patakaran nga ang kopya ra gikan sa NSO ang dawaton sa mga transaksiyon sa gobyerno, busa nahimong walay pulos ang karaang birth certificate nga akong gitipigan. Nahitabo kini kay ang tanang mga rekord sa pagkatawo sa wa pa ang tuig 1947 sa opisina sa Civil Registrar sa Carmen, Bohol gideklarar nga nangadaot ug dili na mapadala ngadto sa NSO. Busa, napugos ko pag-aplay og late registration.
Sayo kong miadto sa balay-lungsod pagkaugma. Giligo ko sa buntagong bidlisiw sa Adlaw samtang nagbaktas subay sa graba nga dalan nga kasumpay sa sementadong kalsada. Gihatod kos akong mga tiil sa bag-ong girenobar nga Church of St. Anthony Abad. Gamit ang selpon, nagkalingaw kog kuhag hulagway sa karaang simbahan samtang nagpaabot sa molabay nga sakyanan. Taudtaod, nangutana kos tawo nga nagtindog sa iyang nataran atbang sa simbahan. “Brad, unsay kasakyan paingon sa municipal hall?” “Habalhabal. Talagsa ra. Duol ra dinhi ang municipal hall. Mahimong lakwon. Subay lang anang dalan sa tuo.”
Wala na ko magpaabot og kasakyan. Nagbaktas ko. Wa pay abri ang mga opisina sa akong pag-abot sa balay-lungsod busa nagpalabay kos panahon sa pagkuhag hulagway sa duha ka andana nga edipisyo ug sa tinupihang balilihan sa atubangan nga gipatugbawan sa usa ka gamayng pispan sa karpa sa tunga-tunga niini. May nag-arko nga tulay-tulay nga milatas sa punong. Ang balay-lungsod nahimutang sa habog-habog nga dapit ug gituldokan sa tag-as nga tinanom nga mga kahoy.
Naniid kos pagpataas sa bandila sa nasod diha sa tindoganan sa balay-lungsod. Ang mubong seremonya matag Lunes gitapos sa pagkanta sa “Carmen Hymn” nga gisulat sa pinulongang Binisaya. Natandog kos awit ug gibatig garbo nga natawo ko ning dapita, usa ka bag-ong subol nga pagbati nga nag-aghat kanako sa tinguha nga madugangan ang akong kasayoran niining sudlonon nga dapit, ang iyang mga sulusugilanon, kaagi ug mga kahimoan sa pagka karon.
Si Fermin Genson, manghod ni Dondon nga nagtrabaho sa munisipyo, mitagbo kanako sa akong pagsulod sa opisina sa mamahandi sa lungsod. Nagkita mi ni Fermin sa unang higayon niadtong nakahapit sa balay-lungsod ang grupo sa mga empleyado nga naghimog group tour sa Bohol. Ang pamilya ni Fermin nagpuyo sa ilang yuta sa Katipunan. Giubanan ko ni Fermin sa opisina sa Public Attorney’s Office aron himoon ang joint affidavit nga gikinahanglan sa akong aplikasyon sa late registration. Gikan didto, mingsaka mis opisina sa Sangguniang Bayan aron makuha ang pirma ni Kagawad Zosimo Abdon nga usa sa duha ka corroborator sa akong affidavit. Nagpaabot ang kagawad sa pagsugod sa regular nga tigom sa konseho sa lungsod. Gipaila-ila ko ni Fermin kang Kagawad Abdon. Tungod kang Fermin, bisan dili mi kaila, wa magmakuli ang kagawad sa pagpirma sa akong sumpahayag.
Sakay sa motorsiklo ni Fermin, ming-adto mis Katipunan aron pagkuha sa pirma ni Nicanor Bosotros, ang ikaduhang nagmatuod sa akong apidabit. Nagyaka ang balay ni Nicanor daplin sa dakong dalan. Ang lagsaw nga tigulang nga kanhi namunoan sa baryo miabi-abi kanamo diha sa balkon sa iyang balay.
Gipaila-ila ko ni Fermin: “Si Emil Genzon, anak ni Macario Genson.”
“Oo, nakaila kos imong amahan nga taga Sityo Datag ug sa pamilya sa imong inahan nga nagpuyo sa Sityo Suba,” nagkanayon si Nicanor nga miagda kanamo sa paglingkod. “Ilado ang imong amahan kay sakop siya sa banda sa balangay.”
“Tigtugtogan ang akong amahan sa iyang banjo. Daghan silang sakop sa banda?” nako pa nga nahinumdom sa tulunggon ni Tatay Macario nga akong gikahinugnan. Gihatag sa akong amahan ang banjo kang Simo niadtong nakabisita siya sa iyang amahan sa Midsalip, Zamboanga del Sur. Anak ang bayong-bayong sa ikaduhang asawa sa iyang amahan nga unang milalin sa Mindanao.
“Dili momenos sa lima. Pangitaon ang ilang banda sa panahon sa mga pista ug kasaulogan.”
Nahimamat sa akong amahan ang akong inahan sa usa sa ilang
pasundayag. Nakaangay sila sa usag usa ug nangudlot ang ilang paghigugmaay nga midala kanila ngadto sa altar sa kaminyoon. Gikasal ang akong mga ginikanan sa simbahan sa St. Anthony Abad niadtong Mayo 30, 1944. Batan-on pa silang naminyo sa edad nga 19 anyos. Natawo ko sa wa pa moabot ang unang tuig sa kasaulogan sa ilang kaminyoon, sa kamot sa mananabang nga si Rosario Pacatang. Kining mga kasayoran gikinahanglan sa akong aplikasyon sa atrasawo nga pagrehistro sa akong pagkatawo. “Tabi, unsa diay inyong tuyo?” pangutana sa tagbalay. Si Fermin ang mitubag: “Magpapirma unta sa apidabit sa kahitaboan sa pagkatawo ning akong ig-agaw. Para sa late registration.”
Walay daghang estorya, gipirmahan ni Nicanor ang akong apidabit.
Gikan sa Katipunan, mingbalik mis balay-lungsod. Human sa among paniudto sa kan-anan duol sa balay-lungsod, mingsulod mis buhatan sa Municipal Civil Registrar. Akong gitunol ang apidabit, ang tulo ka dokumento diin makita ang petsa ug dapit sa akong pagkatawo ug ang resibo sa late registration fee nga akong gibayad sa opisina sa mamahandi sa lungsod. Ang eskribiyente nga midawat sa akong mga papeles mipasabot kanako sa proseso sa late registration. Pirmahan sa Municipal Civil Registrar ang akong Certificate of Live Birth (CLB) human sa gimando nga10 ka adlaw nga pagtagad. Ipadala ang akong CLB sa NSO agi sa Regional Office niini sa Cagayan de Oro City. Ang akong authenticated birth certificate gikan sa NSO ipadala kanako pinaagi sa LBC, ang maomaong tigpadala sa lungsod.
Nakighinabi ko kang Joy sa akong pagbalik gikan sa balaylungsod. Misulod kos sibay diin nahimutang ang selda ni Joy. Walay bungbong ang likod sa sibay ug malantaw ang nindot nga talan-awon sa kimba sa unahan. Lab-as ang hangin gikan sa gawas ug nahinangop ang akong panit sa hapuhap sa haponong huyuhoy.
Akong gikaway ang akong tuong kamot sa akong pagpaduol sa selda. “Hi! Kaila ka nako?” “Ikaw ni Nong Emil. Nakadungog kos imong tingog nga nakigestorya kang Nanay Herminia.”
Usa ka nagpanuko nga pahiyom ang mibathay sa panagway ni Joy ug migulot ang ahat nga mga kunot sa iyang agtang sa pagtutok kanako. Naglingkod siya sa ngilit sa iyang higdaanan— usa ka pinataas nga salog nga tabla nga sa akong banabana tulo ka tiil ang gilapdon. Gidikit ang higdaanan sa tibuok nga walang kilid sa selda. Nagsuot si Joy og binugkang tisirt ug berdeng acrylic nga pantalon. Midunghay sa likod ug abaga ang iyang kulotong buhok. Lima pa ka tuig ang edad ni Joy sa kaulahian kong pagkakita kaniya apan ako siyang namay-ongan. Sa panuigon nga 45 anyos, lutaw ang iyang pagka guwapa. Pution ang iyang pamanit, taason ang iyang pamarog ug yagpison ang iyang lawas. Naa niya ang taliwtiw nga ilong sa iyang inahan ug ang linginon ug mapahiyomong nawong sa iyang amahan. “Komosta ka, Joy?” Wala motubag si Joy. Giusisa sa akong mga mata ang puy-anan ni Joy. Ang selda paigo lang sa usa ka tawo sa pagbuhat sa adlawadlaw niyang pagkatulog, pagkaon ug pagpahuway. Giyawehan ang pultahan. Sa tuong ngilit atbang sa higdaanan, may kalibangan sa salog nga sinelyohan og tubig. (Kay dili makagawas, diha ra sa sulod sa selda maligo, mangihi ug malibang si Joy). Tapad niini ang usa ka plastik nga nanunga sa tubig. Limpiyo ug way baho ang selda, timailhan nga gituman si Rico ang iyang gimbuhaton sa pagkalos og tubig ug sa pagbanwas sa salog. Walay watag-watag sa sulod sa selda, gawas sa pipila ka retaso sa sinina nga gipanghigot sa mga rehas. Morag lawalawa nga lagmit gihimong dekorasyon ni Joy sa mga panahon nga mosugmat ang iyang sakit sa utok. “Joy, okey ang imong kahimtang dinhi?” “Grabe kalaay. Apan dili ko pagawson ni Mama,” mulo ni Joy. Akong gipalabay ang iyang mga pulong. Way kaangayan ning kalibotan, masulub-on kong namalandong. Si Joy nag-inusara niining tangkal nga way kalingawan ug kahinabi gawas sa mga talan-awon ug mga hunghong sulod sa iyang utok. Intawon sab si Joy, way suwerte nga gipanganak siya ni Herminia. “Nag-ampo ka, Joy? “Oo, Nong.” “Ayaw kalimot sa Ginoo. Ako kang iampo.” May bugol nga mihuot sa akong tutunlan sa akong paglitok sa gibilin kong mga pulong. Misaad kos kaugalingon nga iapil ko si Joy sa adlaw-adlaw kong pag-ampo.
Mibiya kos Tagbilaran City pagkaugma. Ang akong barko padulong sa Cagayan de Oro alas siyete pas gabii molarga apan sayo kong mibiya sa Carmen aron duna koy panahon nga makasuroy sa mga tourist destination sa kaulohan sa Bohol. Diha sa bus, akong nahinumdoman ang gipilo nga papel nga gitunol kanako ni Herminia. Akong gikuot ang papel sa akong duffel bag ug gibasa ang kinamot nga sinulat. Wa kapugngi ang pagtulo sa akong mga luha sa mga pulong nga akong nabasa. Gihilap ang akong kasingkasing sa kahapdos sa kapalaran sa babaye nga hilig ug mahigugmaon sa pagkanta. Ang trahedya sa kinabuhi ni Joy nakapahinumdom kanako sa mga pulong sa usa ka magsusulat nga “may impiyerno sa kalibotan ug ang mga tawong may mapig-ot nga sakit sa utok nagpuyo niining maong impiyerno.” Usa ka reyalidad sa kinabuhi nga lisod antoson, apan bisan pa nakat-on si Herminia sa pagdawat ug pagsugakod. Mao kini ang awit ni Joy: Maayong buntag pobreng lawa Asa diay ang imong lawalawa? Gikaon sa nasangit nga lamok? May lagong milabay Iyang gikawat imong balay? Nag-inusara ko ning halwa Ayaw kog biyai nagbitayng dayo Maghablon kog lawalawa nimo Hunghong sa utok ako gipul-an na Gusto ko kitay mag-estorya. Hatdan kog pagkaon sa akong nanay Gidapit ka unya sa akong paniudto Usa ra ang akong kutsara hinuon Ako lang mogamit adto Kay kamot man imong gamiton. Bag-ong kaila, dugay na ko dinhi Sa sulod ko malibang ug mangihi Naay kalibangan nga tubig ang tabon Limpiyo ang akong pinuy-anan Kay sa akong anak gahinloan Wa na ko kakitag Adlaw apan dili ngitngit dinhi Anaay bombilyang nagbitay Ilang gipataas aron di ko makab-ot Wa koy posporo apan way kabalak-an Kay di man kinahanglang dagkotan. Gitago nila ang kutsilyo Di na ko kaalot sa akong ulo Kamot akong gigamit pagsudlay Ila sad gibawi ang espeho Kita mo guwapa ko? Ayaw kabalaka, akong kaluon Akong bantayan ug panalipdan Ang nagbitay mong higdaanan Ari paduol mahal kong higala Kay magtabi ug magkanta ta.
(KATAPOSAN)