KON RESETAHAN KA OG KINAPSULANG BITAMINA D, MOTOMAR SAB KA, NO?
WALA ko kapanagang sa usa ka artikulo sa The New York Times nga napatik karon lang bag-o (ika18 sa Agosto, 2018) mahitungod sa Bitamina D. Unsaon, ang Bitamina D ginareseta na diay kuno ug kinahanglan nang monitoron pinaagi sa mga laboratory test, sama nga ginamonitor nato atong blood sugar ug cholesterol.
Wow. Hinuon, ang iyang gitaytol sa maong artikulo kay “Vitamin D, the Sunshine Supplement, Has Shadowy Money Behind It”. Alam na dat. Morag parehasparehas nig dengvaxia diris atoa. Ang nakanindot lang didtos Amerika kay mga propesyonal ug mga eksperto ang galalis, binundakay og mga ebidensiya; ang gobyerno ug mga politiko gapaminaw lang. Naghulat kon ila nang turno sa pagrampa. Sa ato pa, sa dili pa mosawsaw ang mga politiko, nayagyag na tanang ebidensiya ug nakatuon na sila unsa gyod ang estorya. Sa ato pa, inigrampa nila, makasadsad na sila sa sonata, wala magpataka lag nganga. Hehehe.
Nakurat ko kay hangtod karon wala baya mausab ang mga pagtulun-an mahitungod sa bitamina D. Una sa tanan, tungod kay bitamina, bisan pa nga importante kaayo ni sila alang sa maayong pagdagan sa mga proseso sa lawas, gamay ra kaayo ang panginahanglan nato niini. Ikaduha, tungod tingali sa kaimportante niini sa mga proseso sa lawas, gihimo sa Ginoo nga sayon ra tang makakuha og mga bitamina sa natural nga pamaagi. Pananglit, kabalo na ta nga ang Bitamina A naa sa mga “green leafy and yellow vegetables” sama sa kamunggay ug kalabasa; ang Bitamina E naa sa mga mani ug uban pang mga liso nga atong ginakaon lakip na sa “liso” sa mais nga atong ginakaon isip tilaob ug inanag; ang Bitamina B naa sa mga karne, itlog, mga prutas sama sa saging, ug uban pa; ug ang Bitamina C naa sa mga prutas nga membro sa pamilya sa citrus sama sa lemonsito ug buongon, ug uban pang prutas sama sa bayabas, abana ug kamatis.
Ang Bitamina D lang ug ang Bitamina K maoy nalahi kay dili pagkaon ilang tinubdan. Sa kaso sa Bitamina K, wala tay problema kay ang mga kagaw sa atong tiyan maoy galuto niini sa ato mismong tungol. Ila kining “iluwa” diha ra sab sa atong tungol ug masagol kini sa atong kinaon hangtod nga masuyop ngadto sa atong dugo. Mao ni nga dili ta kinahanglang motomar og Bitamina K, gawas kon galisod gyod og bagtik atong dugo human ta masamad. Usa ni sa mga rason nganong ginadid-an ta nga magpataka pagtomar og antibiotics kay isip kagaw, mawala ni sila kon naay antibiotics. Sa kaso sa Bitamina D, kon maigo lang sa init sa Adlaw atong panit, bisan traynta minutos lang matag adlaw, daog na ang panginahanglan sa atong lawas alang niini nga bitamina. Maong dili sab ta kinahanglang motomar pag Bitamina D gawas kon dili ta makasugakod magpainit sama sa bata, tigulang ug masakiton; kinahanglan silang dad-on pa ngadtos initan, labi nas sayo nga buntag kanus-a bugnaw pa ang silaw sa Adlaw.
Sumala sa maong artikulo ni Liza Szabo sa The New York Times, usa ka Dr. Michael Holick, usa ka inilang doktor sa Amerika ug magtutudlo sa Boston University, naghimo og adbokasiya kaniadtong 2007 nga kinahanglan iapil sa mga doktor ang pagmonitor sa Bitamina D sa dugo sa ilang mga pasyente kay dako og kaayohan ang Bitamina D sa lawas sa tawo. Kini niya nga hunahuna iyang gipapatik sa usa ka inilang siyentipikong dyurnal sa mga doktor sa medisina, ang New England Journal of Medicine. Kini nagbatbat sa panginahanglan sa tawo sa Bitamina D ug ang mga sintomas kon dunay kakulangon. Matod pa ni Dr. Holick, gawas nga ang pagporma sa bukog nagkinahanglan og Bitamina D aron maplastar ang calcium ug phosphorus diha
niana nga parte sa lawas, dako og posibilidad nga daghan sa mga makalaygay nga sakit sa tawo sama sa kanser ug sakit sa kasingkasing nanungha tungod lang kay kulang og Bitamina D ang dugo sa tawo. Kaniadtong 2006, nagpapatik usab siya sa laing Amerikanhon nga dyurnal, ang Journal of Clinical Investigation, diin gibatbat niya nga daghan sa katawhan karon dunay problema sa bukog ug ngipon ug uban pang mga parte sa lawas tungod sa kakulang sa Bitamina D nga posible sang maoy hinungdan nga magkasakit silag sakit sa kasingkasing o ba kaha kanser. Nagpasabot siya nga bisan kon ang Bitamina D gitawag og “sunshine vitamin”, dili igo ang maporma nga Bitamina D diha sa panit sa tawo human kini maigo sa silaw sa Adlaw alang sa panginahanglan sa lawas ug nga kinahanglan monitoron sa mga doktor ang gidaghanon niini sa dugo sa pasyente sama sa pagmonitor sa kadaghan sa blood sugar ug cholesterol.
Gawas kuno nga nipis ug huyang ang bukog sa tawong kulang sa Bitamina D— nga sa ato pa, dali ra kining magngulngol, moliki ug matigpod— ang tawong kulang sab niini nga bitamina masulub-on, luyahon, dali rang takboyan og mga sakit nga dala sa kagaw, masakiton og kasingkasing ug dali ra sang masakit og kanser. Mao sab kunong kinahanglan dunay “health supplement” nga ireseta na gyod, sama nga ireseta na sab ang mga “health supplement” nga makasanta sa pagtaas sa blood sugar ug cholesterol. Nah, kon silaw sa Adlaw nang ilang gidakop ug gisulod sa kapsula unya gipresyohan og tag-P100 matag kapsula, unya ang reseta usa ka kapsula matag unom ka oras, makapanghambog man sab tag mahal kaayo tag mentenans, no? Hehehe.
Daghan baya pod mingtuo ug mingsunod sa mga suhestiyon ni Dr. Holick, labi nang daghan sa mga sakit nga gipangyangungo sa mga tawo sa ilang doktor dili na sab gakasabtan sa mga doktor. Lisod baya pod ning kagaw. Mas brayt pa usahay sa doktor ug ang mga sakit, lupig pay balimbing sa kadaghag nawong. Hahaha. Daghan sab kunong inilang tawo ming-endorso na nga angay gyong magpasukod sa gidaghanon sa Bitamina D sa dugo kay, matod pa kunong Oprah Winfrey, basin mao ra nay pagsukod nga makaluwas nimo.
Problema lang kay dili diay inosente ang katuyoan ni Dr. Holick sa pagpapatik sa mao niyang mga panahom. Hinuon, iyang giangkon didto sa New England Journal of Medicine nga nakadawat siyag kuwarta gikan sa Merck, Eli Lilly, ug Procter & Gamble, isip suhol sa iyang kahago sa pagtuki niining kaayohan gikan sa Bitamina D, ug consultant siya sa Quest Diagnostics, Amgen, Novartis, ug Procter & Gamble, mga dagkong laboratoryo sa Amerika. Sa tan-aw sa uban, labi na nga mingkalit og kadaghan ang ginatambalan ginamit ang Bitamina D, usa kini ka klase sa kikbak nga gidawat ni Dr. Holick.
Tungod sa mga suhestiyon ni Dr. Holick, nausab ang sukod sa normal nga gidaghanon sa Bitamina D nga angayng naa sa dugo sa tawo. Kaniadto, sakto na kon adunay mga 21-29 nanograms (ng) sa Bitamina D matag millilitro (mL) sa dugo (1/1000 sa litro) apan, matod ni Dr. Holick, kulang kana kay angay nga dili moubos sa 30 ng matag mL. Tungod niini nga kausaban, nahimong halos 80 porsento sa mga Amerikano kulang og Bitamina D ug daghang doktor mopakuha nag laboratory test sa Bitamina D nga igo-igo sab og presyo. Maong nakurat ang Amerika, labi na ang mga health care provider (sama sa atong PhilHealth) ug nakapangutana kon duna ba diay “Vitamin D Deficiency pandemic”? Dagko silag nabayran sa mga ospital tungod niini. Sa 2017, sumala sa asoy ni Liza Szabo, ang halin sa Bitamina D gikan sa mga reseta mingkabat og $936 milyones nga sa miaging dekada naa lang kana sa mga $100 milyones. Ang mga pasyente sab nga nagpasukod sa Bitamina D sa ilang dugo ningtubo ngadto sa 547 porsento kon ang basehanan ang mga nagpasukod kaniadtong 2007.
Morag gihimo na ang pagsukod sa kakulang sa Bitamina D nga tipik sa kasagarang mga laboratory test nga gapangayoon sa doktor sa dili pa sabton kon unsay rason sa imong mga reklamong sakit. Sama sa gidaghanon sa blood sugar, gibag-o sab ang standard o basehanan sa sukod sa Bitamina D, sama nga gibag-o baya sab ang sukod sa blood sugar. Kaniadto ang 120 milligrams glucose sa 100 mL sa dugo borderline pa apan karon 110 mg/100 mL kinahanglan nang manambal. Dili ta makaduda kon wala unta ni makonektar sa usa ka tambal pod nga mao ray puydeng ikatambal kay mao ray baligya apan dili baya sab ta kareklamo kon doktor nay moorder. Hinuon, masabtan nganong gipamub-an ang sukod sa blood sugar— tungod kay milahi na man ang pagkaon ug kalihokan sa tawo. Lifestyle change baya kunoy naka- diabetes, nakataas sa cholesterol, ug nakahuyang sa kasingkasing. Problema lang kay walay mga pagtuon nga ingon ana mahitungod sa kakulang sa Bitamina D ug klaro pa kaayo ang pahat kuno ni Dr. Holick gikan sa maong mga tighimo og tambal ug mga laboratoryong tigsukod sa dugo. Hinuon, sa dihang giinterbiyo si Dr. Holick, miingon siya nga wala maimpluwensiyahi sa kuwarta ang iyang pagtuo nga daghang benepisyo makuha gikan sa Bitamina D.
Kaniadtong 2011, mipagawas ang National Academy of Medicine sa resulta sa ilang pagtuki diin miingon sila nga ang kadaghanan sa mga Amerikano makakuha ra og Bitamina D sa natural nga pamaagi, dili kinta pinaagi sa mga kapsulang Bitamina D, ug mitambag kini sa mga doktor nga sukdon lang ang Bitamina D sa dugo sa mga tawong klaro nga dunay problema sa bukog. Apan human kini mapatik, nagpapatik sab si Dr. Holick sa Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism, diin iyang gipakita nga ang Endocrine Society, ang kinatas-ang asosasyon sa mga doktor nga espesyalista niining mga butanga, miuyon sa iyang panan-aw nga daghan sa mga tawo, sa bisan unsang edad, nag-antos sa kakulang sa Bitamina D.
Migawas nga daghan dayon ang mingtuki sa kamatuoran mahitungod sa Bitamina D apan nakita nga wala gyoy ebidensiya ang mga gipanghanyag sa publiko sa kampo ni Dr. Holick. Matod pa ni Gina Kolata sa iyang artikulo sa The New York Times niadtong 2017, ang maong mga pagtuki wala magpakita nga maayo ang Bitamina D batok sa kanser. Wala sab makita nga makasanta ang Bitamina D sa mga kamatayon tungod sa atake sa kasingkasing. Gawas pa sab, nakita sa maong mga pagtuki nga walay rason nganong ipasukod ang gidaghanon sa Bitamina D sa dugo sa tanang pasyente. Bisan pa man, sa Maine, usa ka estado sa Amerika, miabot og 800, 000 ka buok ang gidaghanon sa nagpa- laboratory test og Bitamina D niadtong miaging tuig. Daghan kanila giingong dunay kakulangon kay ubos man sa 30 ng/mL ang Bitamina D sa dugo. Problema lang kay, sumala sa mga pagtuki sa ubang doktor, mas dali diay mamatay ang tawong dunay Bitamina D nga sobra sa 30 ng/mL sa ilang dugo. Nah, naunsa na man ni? Bisan diay siyensiya gubot pas lukot?
Ang ako lang, kon gakahitabo ning ingon ini sa Amerika nga bantay-serado kaayo sila sa mga abuso, wala kaha ni gakahitabo dinhis ato? Unsa kahag mangutana tas atong mga kandidato kon andam ba silang motuki og mga problemang ingon ini kon makalingkod na sila sa puwesto? Kon motuki sila, makahimo kaha silag mga lakang nga makapakgang niining mga binuhatan nga klarong gaabuso sa pagsalig sa tawo? Sige daw, pangutan-a. Hehehe.—
Ang ako lang, kon gakahitabo ning ingon ini sa Amerika nga bantayserado kaayo sila sa mga abuso, wala kaha ni gakahitabo dinhis ato?