Naunsa na ba ang giilang Paradise Island?
ANG Pilipinas dunay pito ka libo, usa ka gatos ug pito ka pulo— 7,107 islands— apan ang labing nabantog ug nailhan sa tibuok kalibotan mao ang isla sa Boracay. Ang isla sa Boracay nahimutang dos kilometros sa dagat atbang sa lalawigan sa Aklan, 10 ka kilometro kuwadrado ang gidak-on, ug gipuy-an sa kawhaan ka libo ka tawo lakip ang mga lumad nga Ati, Aklanon, Hiligaynon, ug Karay-a.
Matag tuig, ilabi na sa panahon sa ting-init, libo ka libo ka mga turista ang modugok sa pulo gikan sa Amerika, Uropa, ug ubang kanasoran. Tungod sa kaputi sa baybayon, sa katin-aw sa dagat, ug sa kalinaw sa dapit, ang Boracay ilang gitawag og paradise island.
Human sa Ikaduhang Gubat sa Kalibotan, paradise island usab ang gingalan sa isla sa Camiguin sa mga sundalong Amerikano nga nanabok gikan sa Sugbo ug sa Leyte. Gawas sa white island atubangan sa Barangay Yumbing ug Agoho, ang Camiguin walay puti nga baybayon apan ang mga Kano nadani sa mga dalagang hamis og kutis tungod sa sulphuric nga tubig gikan sa bulkang Hibokhibok. Karon ambot pila ka Amerikano, Frances ug Italyano ang nangaminyog Camiguingnon, ug nanag-iyag mga hotel, restaurant ug beach resort didto.
Ang Boracay mas popular, apan tungod sa naghingapin nga turista didto ug sa pagpasagad sa lokal nga mga punoan, ang nabantog nga paraiso misangpot sa hilabihan na kahugaw. Ang kabaybayonan nagwakat sa basurang mga plastik ug mingdagsang sa dagat ang coliform bacteria— matang sa kagaw nga nagdala sa sakit nga disenteriya— tungod sa hugaw sa tawo gikan sa mga
hotel, kan-anan, ug panimalay nga gipaawas bisag asa. Sulod sa mubong panahon, ang isla nawad-an sa iyang kaputli ug kaanyag diin kini naghimakak na sa ngalan nga Boracay.
Sumala sa sugilanon, ang ngalan nga Boracay gikan sa pulong “borac”— kun puti nga gapas. Ug kini ang gibunyag sa pulo sa unang mga mulupyo, tungod sa kaputi sa kabaybayonan. Sa tradisyon usab sa mga lumad nga Ati, ang ngalan gikutlo sa pulong nila nga “bora”, kun buwa, ug “bocay” o puti. Puti nga buwa, maoy kahulogan sa Boracay. Panahon sa mga Katsila, ang ngalan gikombinar sa mga pulong boray ug sigay— liso ug kinhason.
Sa tuig 1900, usa ka Sofia Gonzales Tirol ug ang iyang bana, si Lamberto Hontiveros Tirol, nga huez de paz sa usa ka lungsod sa Panay, nanag-iyag yuta sa isla— ug ilang gitamnag lubi ug bungahoy. Ang mga Tirol gisundog sa ubang lalin, ug milambo ang kaugmaran sa Boracay.
Sa tuig 1970, nagsugod og pangabot ang mga langyawng turista. Niadtong tuiga, ang inilang mga artista sa Hollywood sama nila ni Michael Caine, Cliff Robertson ug Henry Fonda nahiabot sa Boracay ug sa lungsod sa Caticlan, Aklan, diin gihimo ang “Too Late, The Hero”— pelikula bahin sa Ikaduhang Gubat sa Kalibotan. Sa wa damha, ang maong pelikula nakadani og dugang mga turista.
Sa 1990, ang kabaybayonan sa Boracay gipasidunggan nga
Ang turismo usa sa mga haligi nga nagsuporta sa atong nasodnon nga ekonomiya. Matag tuig ang mobisita sa atong kapupud-an mokabat sa kaping 3 milyones, 900 mil ka langyaw; ug mogasto silag dili momenos 300 bilyones pesos— 10 porsento sa GNP.
labing nindot sa tibuok kalibotan. Sa 2016, kapin sa katloan ka gatos ka libo ka mga turista ang gi- survey sa CONDE NAST, ang nag-unang magazine sa turismo sa America. Ilang gibotohan ang Boracay nga No. 1, ang Palawan No. 2, ug ang Cebu No. 5.
Sa 2017, naangkon sa Boracay ang ika-12 ug ika-13 nga lugar sa kinaham nga mga baybay sa kalibotan. Apan karong tuiga, iyang nabentahaan ang Bali sa Indonesia, Tahiti sa French Polynesia, ug Santorini sa Greece.
Sayo niini, sa 1997, ang popularidad sa Boracay mikunhod pagdagsang sa coliform bacteria sa palibot nga dagat. Ang kadaghanon sa turista mitiurok sa 60 porsento. Aron mabawi ang dungog sa isla, napugos ang Philippine Tourism Authority pagtaod og pasilidad sa tubig nga mainom, drainage system, ug makina pagsala sa hugaw gikan sa mga kanal. Apan ang tumang kalinis wala makab-ot, tungod sa kagahig ulo sa mga negosyante— nga dili motuman sa regulasyon ug balaod bahin sa kinaiyahan.
Sa 2005, gideklarar ni Presidente Gloria Macapagal-Arroyo ang Boracay nga Special Tourism Zone, ug sa 2006 iyang gihatag sa Philippine Tourism Authority ang gahom pagdumala sa isla, ubay sa koordinasyon sa lalawigan sa Aklan.
Sa Pebrero ning tuiga, tungod sa daghang reklamo bahin sa kahugaw sa isla ug sa pagsupak sa balaod sa mga tag-iya sa resort ug hotel, misinta si Presidente Digong ug nagbahad nga paserhan niya ang Boracay— nga matod niya, mora nag lim-aw sa kahugaw. Si Gen. Roy Cimatu, ang kalihim sa Department of Environment and Natural Resources, iyang gimandoan nga resolbahon ang isyu. Sa cabinet meeting sa miaging Abril 4, 2018, gipakanaog niya ang kasugoan nga kinahanglan ang Boracay serhan sugod sa Abril 26, 2018— sumala sa gisugyot sa tulo ka departamento— ang Department of Environment and Natural Resources, Department of Tourism, ug Department of Interior and Local Government.
Gawas nga kinahanglang tul-iron ug dugangan ang drainage system, nakita sa mga imbestigador nga gitugotan o gipiyongan sa mata sa lokal nga kagamhanan ug DENR ang pagtukod sa dagkong mga hotel, mansiyon, ug mga baligyaan sa mga dapit nga gidili sa balaod.
Ubos sa balaod, dunay mga dapit daplin sa mga suba ug sapa, ug kabaybayonan sa mga dagat ug linaw, nga gidili ang pagtukod og balay o gambalay— ug gitugotan ang paggamit sa hamubo lamang nga panahon. Atong basahon sa Iningles ug hubaron sa Binisaya aron masabtan sa tanan:
Article 51 of the Water Code of the Philippines states that “The banks of rivers and streams and the shores of the seas and lakes throughout their entire length and within a zone of three (3) meters in urban area, twenty (20) meters in agricultural areas and forty (40) meters in forest areas, along their margins, are subject to the easement of public use in the interest of recreation, navigation, flotage, fishing and salvage. No person shall be allowed to stay in this zone longer than what is necessary for recreation, navigation, flotage, fishing or salvage or to build structures of any kind.
Ang Artikulo 51 sa Water Code of the Philippines nag-ingon nga “Ang tampi sa mga suba ug sapa, ug baybay sa mga dagat ug linaw gireserba aron gamiton sa lungsod alang sa kalingawan, paglawig, palutawan sa sakayan, pangisda, ug pagluwas sa mga butang. Ang reserbasyon may gilapdon nga 3 metros sa siyudad, 20 metros sa banika, ug 40 metros sa kalasangan. Sulod sa maong dapit, walay bisan kinsa nga tugotan pagpuyo sobra sa panahon nga gikinahanglan alang sa kalingawan, paglawig, palutawan sa sakayan, pangisda, ug pagluwas sa mga butang o pagtukod sa bisan unsang klase sa gambalay.”
Sa iyang pag-inspeksiyon sa Boracay, nakita ni Sekretaryo Cimatu ug sa iyang team ang mga balay— dagko ug gagmay— nga gitukod sulod sa mga dapit nga gireserba sa balaod para sa katawhan. Mingturok ang ilang pagduda nga kini gitugotan o gipiyongan sa mga mata sa opisyales sa lokal nga kagamhanan ug sa Department of Environment and Natural Resources.
Bisan ang paraiso gitakboyan sa korapsiyon. Nadiskobrehan sa mga imbestigador nga usa ka harianong hotel, gawas nga gitukod sa dapit nga gidili sa balaod, gisumpayan pa gayod og sementadong terasa ibabaw sa higanteng bato nga mikawhat sa dagat. Mga karenderiya, painitan, ug imnanan diha na mismo sa baybay gitarok ug ang basura naa lang sa ilang mga tugkaran gilabay.
Ang order ni Presidente Duterte nga serhan ang Boracay sa unom ka buwan giuyonan sa mga tigpanalipod sa kinaiyahan ug sa mga lungsoranon nga nanagpakabana— apan gimulo sa mga tagiya sa hotel ug resort. Sa Boracay ang pagpuyo sa hotel mobili og gikan sa 2 mil pesos hangtod sa 20 mil ang usa ka gabii. Ang mga operetor sa luxury o high-end hotel may rason nga moreklamo— kay kon dili sila makanegosyo sa unom ka buwan, mokabat sa 3 milyones ug 600 mil pesos ang ilang alkanse.
Ang pagsera sa Boracay labaw nga gireklamo sa nanrabaho ug
nanginabuhi sa turismo. Gibanabana nga 36 mil ang nagtrabaho isip manager, front desk clerk, cashier, janitor, room boy, cook, waiter o waitress, security guard ug uban pang empleyado sa mga hotel, bar, restaurant, mall, ug beach resort sa isla. Gawas kanila, dugang libo ka mga bangkero, tour guide, masahista, manikyurista, barbero, kargador, tricycle driver, bugaw ug burikat ang maapektohan. Pangandam sa pagmenos sa pasahero paingon sa Boracay, gikanselar na sa Cebu Pacific ug sa Philippine Airlines ang ilang serbisyo sa Kalibo ug Caticlan, Aklan.
Ang turismo usa sa mga haligi nga nagsuporta sa atong nasodnon nga ekonomiya. Matag tuig ang mobisita sa atong kapupud-an mokabat sa kaping 3 milyones, 900 mil ka langyaw; ug mogasto silag dili momenos 300 bilyones pesos— 10 porsento sa GNP kun Gross National Product— ang tibuok kita sa nasod gikan sa produkto sa industriya, agrikultura, ug pamuo. Usa ka milyon ug 725 mil ka turista ang moduaw sa Boracay lang mismo matag tuig, busa ang pagsera sa isla, bisag sa unom ka buwan lang— lagmit makatibhang sa atong panalapi.
Hinuon, si Director Reynaldo Cancio, ang National Policy and Planning Director sa NEDA, nagpahayag nga walay kabalak-an kon dili pasudlan ang Boracay sa turista gikan sa Abril hangtod sa Oktubre, kay mahimo man silang ipaadto sa Palawan, Bohol o kaha sa Davao.
Bahin sa mga establisimento nga dili makanegosyo ug mga empleyado nga mawad-ag trabaho, ang Department of Trade and Industry andam pagpahuwam og kuwarta nga makasustener kanila. Ang Department of Labor and Employment sab mipasalig nga andam sila mohatag og temporaryong trabaho sa lima ka libo ka mamumuo.
Hinuon, gipaneguro sa DENR, DOT ug DILG nga ang pagtukod og drainage system ug paglimpiyo sa kabaybayonan sa Bora dili ra magdugay. Ug samtang giareglar ang Boracay, gisusi usab sa gobyerno ang kahimtang sa Palawan, Bohol, ug Siargao.
Ang pagpanalipod sa atong kinaiyahan ug paglinis sa atong palibot dili lang para sa mga turista, kondili para kanato ug sa atong mga kaliwat. Angay natong ampingan ang kalibotan nga gihatag kanato sa Ginoo, kay sa walo ka planeta— ang Mercury, Venus, Earth, Mars, Jupiter, Saturn, Uranus, ug Neptune— nga naglibot sa atong Adlaw, ang earth nga atong gipuy-an mao day planeta diin ang tawo mabuhi.
Hapit na mapupos ang unom ka buwan nga rehabilitasyon sa kanhi giilang paradise island. Nagnuod man ang panultihon sa tubaan nga matod pa, “The foolishness of the people, will go home to their body”, unta nagsilbi kining leksiyon sa tanan.—