Ang Bayok ni Gunong
. . . the religious impulse …[ is] a force which belongs to the dark side of man. -- Nick Joaquin, The Santo Niño in Philippine History ( 1980)
Nobela ni Ric Patalinjug
Usa ka Gabii Suot sa San Nicolas
MOPAULI na lang unta si Dr. Hernaez kay nagkalawom na man ang gabii ug gigutom na usab siya. Mobalik lang tingali unya ko dinhi kon may mapangutan- an na kong suheto ning dapita, ni Dr. Hernaez pa sa iyang kaugalingon samtang naghinay- hinay paglakaw paingon sa giparkingan sa iyang sakyanan. Dugay na siyang wa makaduaw sa San Nicolas ug karon kadaghanan sa iyang nakita, bisan gabii na, pulos bag- o sa iyang mga mata.
Apan ang iyang nagtubong tinguha pagsusi sa iyang dakong tuyo sa San Nicolas niadtong gabhiona pugosong nagtukmod kaniya pagpadayon pagpangita sa iyang gipangita. Puslan mang nia na ko, pangitaon ko na lang gyod ni, niya pa sa hilom. Mihunong siyag kadiyot ug milingi- lingi. Hapit ang tanang mga dalan-
dalan sa duol nga palibot nasulod na niya.
Gani, kaduha na man niya malibot ang mga balay, mga apartment building ug mga tindahan duol sa simbahan apan walay bisan usa sa iyang napangutana nga nakaila kang Candido Laganid nga maoy iyang tuyo didto. Hinuon, si Candido Laganid, sumala sa iyang nahibaw- an, ordinaryong tawo lang, dili politiko o sapiang negosyante o propesyonal nga ilado sa kadaghanan.
Alas 8: 00 na sa kagabhion sumala sa iyang taknaan. Pagkataudtaod, milanog ang Animas gikan sa dagkong mga kampana sa habog nga kampanaryo sa simbahan sa San Nicolas. Misuot ang bug- at nga kalanog sa naghagurob nga gabii, daw nagdapit sa nakadungog niini pagyamyam og pipila ka pulong sa pag- ampo.
Ang mingaw nga lanog taudtaod nga nagpabilin sakay sa huyuhoy ug sa mga abog sa langas nga dakbayan. Apan ang banha nga mga sakyanan sa samok nga kadalanan sa siyudad wala pabadlong niini, wala manumbaling niini. Ang Animas morag ang langyaw sa kagabhion nga nahiabot sa dapit nga dili niya sinati ug wala magtagad kaniya.
Kaniadto, sa gamay pa siyang bata, ug milihok ang kaisipan ni Dr. Hernaez nga nahinumdom, sa ilang gamayng lungsod nga may simbahang bato, pahinumdoman siya kanunay sa iyang apohan nga si Tata Abraham sa paglitok og pipila ka pulong sa pag- ampo iniglanog sa Animas sa panahon sa kagabhion. “Bisan asa kang dapita hiabti sa Animas, Santiago,” miingon ang tigulang kaniya, “hunong og kadiyot sa imong gibuhat ug litoka ang pipila ka pulong sa pag- ampo alang sa mga kalag. Ikauban ang Diyos kanunay, ug hinumdomi nga ikaw usab dili mohangtod ning kalibotan, timan- i kana.”
Apan sa ngadto- ngadto, sa nagkadako na siya, ang mga pahinumdom ni Tata Abraham nagkahanap ug nagkahanap sa iyang panumdoman nga nalinga sa daghang mahagitong butang sa kalibotan, hangtod nahanaw kini sa hingpit sama sa talithi sa berano.
Mipakibo si Dr. Hernaez sa iyang mga abaga. Una sa tanan, wa kinahanglana ang pag- ampo alang sa mga kalag matag lanog sa Animas aron ang tawo mabuhi sa kalibotan, niya pa sa iyang kaugalingon. KARON mibalik na usab siya luyo sa simbahan, mapailobong nangutana sa mga tawong iyang gikasugat kon nakaila ba sila kang Candido Laganid nga negosyante og mga utanon sa Taboan. Ang uban igo lang minglingo- lingo sa ilang mga ulo, dili gani motubag. May uban sad hinuon nga matinahorong namalibad.
Sulayan niyag suroy sa unahan, mga duha ka block gikan sa simbahan. Apan maayo tingaling iya unang sudlan ang iyang tiyan nga naghaw- ang nag maayo. Milingi- lingi siya. May milabay sa iyang duol nga namaligyag balut. Mipalit siyag duha ka balut ug gikalingawan kinig kaon ilawom sa karaang punoan sa akasya atbang sa simbahan.
Miginhawa siyag dako tapos makakaon sa balut. Nawala ang kahaw- ang sa iyang tiyan. Karon, alas 9: 46 na ang takna sa kagabhion sumala sa taknaan sa iyang walang bukton. Nag- anam na kamingaw ang mga dalan. Milakaw siya paingon sa usa ka tindahang sari- sari nga nagsugod na pagpanghipos ug nangayo siyag bugnawng serbesa sa buktot nga mitagad kaniya.
“Di na ra ba kaayo bugnaw, Sir,” sa buktot pa nga naghikap- hikap sa botelya. “Gipatay na man god namo ang freezer.”
“Sige lang. Way kaso na, Dong,” tubag ni Dr. Hernaez ug gipahiyoman ang buktot. “Giuhaw lang kaayo ko.”
Giablihan sa buktot ang botelya. Unya samtang nagkuha kini sa sukli sa kuwartang gibayad ni Dr. Hernaez, namasin siyag pangutana niini kon nakaila ba siya kang Candido Laganid, negosyanteg mga utanon sa Taboan. Milantaw kang Dr. Hernaez ang buktot ug milingo- lingo. Unya milingi ngadto sa tawong hamtong nga nagkaduol sa tindahan.
“Atong pangutan- on si Pinsoy, Sir. Taga dinhi man gyod ni siya,” miingon ang buktot ug miatubang sa tawong bag- ong miduol. “Pinsoy, may gipangita si Sir nga tawo. Tingalig nakaila ka,” ug milingi og kadiyot ang buktot kang Dr. Hernaez.
Gipahiyoman ni Dr. Hernaez ang tawo.“Maayong gabii,” pangatahoran niya.
“Maayong gabii sad, Sir,” sa tawo pa nga sa tan- aw ni Dr. Hernaez mahigalaon ang nawong. “Daan pa lagi kong may gipangita ka,” niya pa. Unya gitunol niya ang iyang tuong kamot ngadto kang Dr. Hernaez ug mipuno: “Si Pinsoy Bontilao diay ko, Sir, barangay tanod dinhi sa San Nicolas. Hangtod alas 11: 00 sa gabii ang akong duty.” Nalipay si Dr. Hernaez. “Kaganiha pa kong nakamatikod nimo, Sir, nga nagtuyok- tuyok dinhi,” mipadayon si Pinsoy. “Kaduolon kaayo ko nimo ganiha,” mipuno siya.
“Maayo, maayo kaayo ning inyong gihimo, Pinsoy, nga magpatrolya magabii sa mga dalan. Ingon unta niini ang himoon sad sa ubang mga barangay sa siyudad,” ni Dr. Hernaez pa. Gipig- it niya ang kamot ni Pinsoy ug mipuno: “Si Dr. Hernaez ko sa University of San Carlos.” Mikuot siya sa bolsa sa iyang polo shirt ug gitunolan si Pinsoy sa iyang tarheta.
“Nahingawa kong nagtan- aw nimo ganiha, Sir,” ni Pinsoy pa samtang nagdawat sa tarheta nga gitunol kaniya. “Nahadlok kong binuangan ka unya. Daghan ra bang kuwanggol dinhing mga batan- on. Kini lang among pagpatrolya magabii bag- o lang ni namong gihimo tapos ang daghan kaayong mga reklamo. Ang kanunayng mabiktima mao ang mga estudyante ug mga empleyado sa mga restaurant nga gabii nang mamauli.” Gitan- aw ni Pinsoy ang tarheta ni Dr. Hernaez ug miyango- yango siya. “Daan pa lagi ko nga dakong tawo ka, Sir. Luho kaayo kag kotse.” Mingislit siya nga naglantaw kang Dr. Hernaez.
“Wa kay kauban nga magpatrolya magabii? Aresgadoha sad nimo, uy,” ni Dr. Hernaez pa.
“Duna, uy. Duha o tulo gyod ming mosuroy- suroy sa mga dalan magabii. Karon lang gabhiona nga nag- inusara ko kay nanganak ang asawa sa akong kauban.”
“May gipangita unta ko, Pinsoy,” mipadayon si Dr. Hernaez. “Pero wa may nakaila ning tawhana.” Mikuha siyag sigarilyo ug gidalitan si Pinsoy. Nanabako sila.
Ang buktot nga karon nakahuman nag panghipos sa iyang tindahan nananghid nga mouna siyag pauli kay nagkalawom na man ang gabii ug nagduka na kuno siya.
“Sige lang, Dioscoro, una lang,” miingon si Pinsoy. Unya miatubang siya kang Dr. Hernaez. “Kinsa man nang tawhana, Sir, tingalig nakaila ko.” Milingi- lingi si Pinsoy sa
Usa ka gabii niana, gisuwayan og pangita ni Dr. Hernaez ang ginganlag Candido Laganid sa San Nicolas…
palibot. Diha pay mga tawo nga nanglakaw. Apan ang mga sakyanan nga nanglabay dili na kaayo daghan ug dili na sad kaayo puno sa mga pasahero.
“Nangita ko niining tawo nga ginganlag Candido Laganid, Pinsoy. Nia kuno ni siya magpuyo duol sa simbahan. Apan wa may nakaila ini niya. Daghan na kaayo kog napangutana.”
“Candido? Candido Laganid? Unsa man, dugay na kuno ni siyang nagpuyo dinhi?”
“Kanay wa ko mahibawo,” daling tubag ni Dr. Hernaez. “Pero negosyante kuno ni siyag mga utanon.”
“Mao lagi nay nakalisod dinhi sa siyudad,” ni Pinsoy pa samtang nagsuyop sa daghang aso sa sigarilyo. “Tungod sa kadaghan sa tawo di na ta makaalinga bisan sa atong mga silingan.”
“Mopauli na lang tingali ko,” miingon si Dr. Hernaez. “Gabii na kaayo. Mobalik lang ko dinhi sa ubang adlaw. Salamat na lang kaayo, Pinsoy. Nalipay kong nagkaila ta,” ug mahigalaon niyang gipikpik ang abaga ni Pinsoy ug mipuno: “Ipalihog lang kog pangutana unya sa imong mga kaila, Pinsoy, kon may nailhan ba silang Candido Laganid dinhi. Ug kon duna gani, tawga ko sa telepono ug mobalik ko dinhi bisan unsang orasa. Importante kaayo ang akong tuyo ning tawhana.” “Aw, oo. Sayon ra kaayo na, Sir...” ni Pinsoy pa. Molakaw na unta si Dr. Hernaez sa dihang gipugngan siya ni Pinsoy. “Kadiyot lang, Sir....”
(PADAYONON)