SiAPONG KIDLAT TAHIMIK Ug Ang Mensahe sa Pagpauli
APONG Kidlat, I am Richellet Chan from Tribu Bisaya. We just gate crashed your party. There is no such thing as gate crashing. What are you here for? Baguio and you, po. Morag gikilig ug mikatawa. We will have a film showing at Ili-likha… at Assumption Road, tomorrow. Do you know the place? We’ll find it. It’d be better there. Less the noise. Sure. If you’ll excuse me, I’ll need to shoot this part. Iyaha dayong gi-on ang iyang video-cam aron makuhaan ang performer sa stage. It’s fine Apong Kidlat. We’ll be there. See you. Interviewee: Kidlat Tahimik Interviewer: Richellet Potot Chan Camera Man: Omar Khalid Venue: Oh My Gulay, Session Road Baguio City KATAPOSAN ANAAY lima ka batong tinagsip nga nangliki sa Session Road. Anaay lima ka ang-ang sa tulay padulong sa Burham Park nga nalusba ug lima ka bulak nga nalaya sa kilid niini. Anaay lima ka sanga sa kahoy nga nagpatindog sa panimalay ni Apong Kidlat nga nabali.
Nabati sa nagpahiping kabungtoran ang akong kasilag sa numero singko. Lima ra man god ka adlaw ang akong pag-estar sa siyudad niadtong bukid nga akong gipangandoy nga matungas gikan pas akong pagka bata. Dili pa man kadto ang panahon sa pagpanamilit. Anaa pa koy daghang gusto nga ipangutana ug masinati. Apan, pilde kos akong gisunod nga return flight schedule sa Philippine Airlines. Pilde ko. Pilde ko.
Ug mas nabatyagan nako ang kapakyasan tungod kay sa pagka karon dili na man gani makita kadtong mga nangliki, nangalusba, nangalaya ug nangabali sa akong pagdumili sa pagbiya tungod kay natabonan na man kadto sa kabangis sa bagyong Ompong nga mikusukuso sa Baguio City wala pa ganiy buwan gikan sa among
pagbisita. Mea Culpa. Tungod kay nagpapilde kos kahuyang sa akong lawas, wala mi magkaestorya ni Apong Kidlat niadto sa Ili-likha. Tuod, mingtambong mis iyang film showing sa Ili-likha apan nakig-uli dayon ko ni Sir Richel kay naglain akong lawas. Tugnaw kaayo sa Baguio niadtong mga panahona. Umog ang kalibotan! Ingon ko pa. Dali nakong gitultol ang akong anti-asthma inhaler ug nasal spray sa bolsa sa akong bag. Wala na mi mamalik.
Nakatulog ra pod ko sa ubang bahin sa salida nga “Balikbayan” nga gipakita unta ang sikat nga si Enrique, ang unang nakatuyok sa kalibotan. Anaa ko pirme sa tunga-tunga sa akong pagmata ug pagkatulog sa pagtanaw sa maong salida.
Sa akong nahinumdoman, gipakita ni Apong Kidlat ang kinabuhi ni Enrique isip ulipon ni Magellan. Una, usa ra gayod siya ka ordinaryo nga tigligo sa iyahang amo. Apan dihay kausa nga gitudloan ni Magellan og chess si Iking ug kini dali nga nakat-on ug gani gipilde pa siya niini. Dinhi, namatngonan sa amo nga ang iyang ulipon usa diay ka tawo nga maalamon.
Dali nga gitun-an ni Magellan si Enrique sa iyang lengguwahe. Nasugoan pod kini pagkulit og mga imahen. Ang pobre nga Enrique nahimong chess player, eskultor ug tighubad. Ingon pa ni Apong Kidlat sa maong salida, siya daw ang unang OFW sa Pilipinas.
Diha toy hari kansang anak dili maantigong mokatawa ug tungod sa katanga tan-awon ni Iking, sa dihang iyang gipamunit ang mga dyulin gikan sa iyang bahag puwerte man hinuong kagiki sa prinsesa. Naay parte didto nga nagustohan si Enrique sa prinsesa ug sa amahan niini nga hari tungod sa iyang kabrayt ug talagsaong talento apan makapangutana seguro ta nganong wala kini labniha nga oportunidad nga magpabilin si Iking sa Uropa. Kon karon pa nang panahona, aw, kinsay dili mosungkab niana nga kahigayonan sa kinabuhi?
Ug… sa akong tan-aw, usa ra seguroy tubag ana, wala pa man mauso ang search for green pasture god! Mas green man tingali ang Pilipinas sa una.
Naglagot kos akong lifetime partner, ang hubak. Kon kanus-a pa ko nakatungas na intawon og Baguio ug mahimamat na gayod ang usa ka Kidlat Tahimik, diha pa sab nuon kini mitokar. Moingon tingali ang akong inhaler ug nasal spray nga wala koy utang kabubut-on apan ako silang gibalik og sulod sa bag nga
pinabundak.
Mentras naglakaw sa Session Road adunay usa ka pangutana nga gusto unta nakong ipaabot kang Apong Kidlat. Unsa kahay iyang pamati sa mga Igorot nga nagpalimos na lang sa gawas sa dagkong mga establishment sa Baguio?
Anaa toy buta nga Igorot nga nagpalimos sa gawas sa Solibao, diin mi nangaon ni Sir Richel og pink salmon. Misukna si Sir Richel kon ganahan ba ko nga magpahulagway uban ang maong tigulang nga Igorot. Mibalibad ko. Sila may tinuod nga mga tagiya sa Baguio ug dili nako sila gustong buhaton nga tourist attraction lang. Naluoy ko sa tigulang tungod kay anaa koy best friend nga buta pagtungha nako sa kolehiyo. Labaw kong naikog sa Igorot nga buta tungod kay naunsa ba hinuon nga kami na may mas nakapasilong nga langyaw ra man unta mi sa ilang lugar.
Ang mga makililimos sa kilid sa Jollibee ug uban pang dagko nga mga restaurant maoy akong imahen sa usa ka Igorot. Sa akong pamati, gikuhaan man silag katungod nga mabuhing malinawon. Niadtong higayona, nagpanglingo kos kabangis sa kalibotan.
Nakaila namo si Kabu sa Mt. Cloud Bookstore. Naghinam-hinam kaayo kong nangutana niya kon anaa ba silay poetry reading sa gabii. Mibalibad si Kabu ug giimbitar na hinuon mi sa ilang event sa tunga-tunga sa buwan. Anugon kay nindot pod unta kaayo ang ilang basa-balak nga nabantog na sa tibuok nasod.
Sa akong kakuryoso nga sa unang higayon nakaestoryag taga Baguio kalit kong nakapangutana
kon naa ba pod silay mga Igorot nga magsusulat nga kauban. Ako ning gisubli tungod sa akong pagsimpatiya sa mga makililimos nga Igorot kay sila ra may akong nakita nga Igorot sa Baguio.
Nahunong gamay si Kabu. Nabati nako ang iyang pagginhawa og lawom. Miingon si Kabu nga labaw katunga sa populasyon sa yuta nga among gitumban mga Igorot. Siya pod usa kanila. Ang sipyat sa uban mao ang panghunahuna nga ang magbahag ray Igorot sa ilang panan-aw. Dili man pod sa tanang panahon magsul-ot silag bahag. Sa matinahoron apan matinud-anon niyang pagpadayag sa iyang pagbati sa komun nga pangutana sa mga turista, nabatyagan nako ang kasubo ni Kabu sa pagtan-aw sa mga bisita nga silang mga Igorot gihimo rang tourism icon aron lang ma- post sa facebook o instagram.
Naulaw kos akong kaugalingon. Otro pod diay ko nga nagpakaturista. Abi nakog matabonan na nako ang akong pagka langyaw tungod sa akong pagsimpatiya sa mga Igorot nga makililimos apan nasayop ko. Igorot lang ba diay kon makaluluoy og dagway? O nagbahag? O nagmama?
Usa lang ko ka ilagang minyak nga napadpad sa halangdon nga kabukiran. Gamay ug nanimaho ang akong pagka ignorante… ang akong pagpakaaron ingnon.
Nagpalaban kos dila sa mga Amerikano tungod kay kiwaw man ang akong pagtinagalog ug basig kataw-an o biaybiayon ra kos mga tawo didto (sa akong hunahuna). Iningles lang aron sosyal kay asa man ka: kanang anderon ka o katahaan ka? Gahi kaayo og dila ning Bisaya god! Apan sa akong pakigharong ni Kabu, bisan ang akong singular ug plural form sa noun wala na nako matarong tungod sa akong kaulaw kaniya. Nabantayan kadto ni Kabu apan matinahoron ra gyod siya kaayo ug nanghinaot nga makabalik mis ilang gamay nga paraiso.
Ug giambisyon pa nako nga ma- interview si Apong Kidlat? Basig masagpaan ra unya ko.
Apan, dili gihapon ko ganahan nga mobiya. Diha sa akong kasingkasing nga gusto nakong ipabati kanila ang akong pagka sinsero. Sa bagyong Ompong nako nahunahunaan nga wala motuo kanako ang mga anito nga nagpahipi lang tingali sa sementadong Session Road. Gipapas sa kinaiyahan ang akong mga tunob kay tingali ang akong pagbisita buot nilang makalimtan.
Gidawat na nako ang akong kapakyasan sa dihang nadungog nako ang putol-putol nga tingog ni Apong Kidlat… August 1, 1990 Dear Kidlat, How’s life in Philippine Science High School? You think you’ll survive this school year? Remember our summer trip to Mayon Volcano and how I fake an earthquake by shaking my camera? 7.8 break dance.
Can you come up to Baguio this weekend? Yeah and see what the earthquake did. Better still so you can feel the spirit of survival that’s alive in Baguio.
In spite of typhoons, people are camping out to Burnham Park. Soccer field has become the communal home for refugees….
The only food comes by helicopters. The house was smashed by bell tower….
Notre Dame Hospital…. has been condemned but the driveway has been a common ward for both rich and poor.
Earthquakes are great levelers too if you know what I mean. Babies will continue to be born. Yes, life goes on. Matira, matibay.
Gipapauli ni Kidlat ang iyahang kinamaguwangan nga si Kidlat Tahimik Jr. nga nagtungha sa Manila sa iyang salida nga “Why is Yellow at the Middle of the Rainbow?” human sa makalilisang nga linog sa Baguio.
Milayas na ang bagyong Ompong sa Pilipinas. Sama sa iyang anak, nabati nako ang pagtawag ni Apong Kidlat kanako. Anaa pa siyay gustong isulti. Di ba iyaha pa man gani ming giimbitar ni Sir Richel sa Ili-likha aron magkaestoryag tarong tungod kay langas man tong iyang 109th Charter Day Event sa iyang unang restaurant nga Oh My Gulay? Apan, ako ray wala kaharong kaniya.
Gusto nako siyang tultolon sa akong kasingkasing. Mouli ko kaniya ug manampit… Tay… Tatay. Asa na ka, Tay? Tatay. Tatay. Tatay… SINUGDANAN