LUYO SA ...
MITAN-AW ang mayor kang Fidel ug naluoy. “Ayaw na lang pagkuyog kaha sa kapolisan. Ato na lang hangyoon ang pawnshop nga di ka ireklamo. Ayaw kabalaka kay gamiton ko ang akong gahom isip mayor aron di ka mabalhog sa presohan. Saboton ko usab ang kapolisan nga di mogawas ang imong ngalan ning kasoha. Si Eloy ang akong sinaligan ini ug kahibalo ko nga kuli masipyat si Eloy sa iyang pagtan-aw og tawo.”
Ug milingi ang mayor kang Eloy. “Loy, basig nahibulong ka kon nganong dali ra tikang gikuha isip detektib… tungod kana sa nabatian ko kang Don Poten nga ikaw man diay ang nakasulbad sa lima na ka tuig nga pagpangawat sa iyang kamanggahan.
Ikaw man kuno ang nakakita sa mga kawatan ug imo silang nakombinser nga motahan sa kapolisan. Ikaw pod ang naghusay sa mga kawatan ug kang Don Poten maong walay napreso. Ingon si Don Poten, mora daw kag naay yamyam sa pagtambag og tawo.”
“Hala, Mayor, dugay na man kaayo tong hitaboa. Morag parehas kog pangedaron adtong Dino,” ni Eloy nga morag naulaw.
“Ikaw gyod diay ang giliwatan sa imong anak nga numero unong estudyante sa CRMC,” sa mayor nga sanag kaayog panagway.
“Kining… ayaw na lang kaha pagkuyog ngadto sa kapolisan kay didto ka na man kaha sa inyong gitulisan ug giuli ang kuwartang nabahin mo,” sa mayor nga matinudanong mitutok kang Fidel.
Miduko una si Fidel ug mibalik pagyahat ug mitan-aw sa mayor. “Maayo unta, Mayor. Pero nahadlok kong pahimungtan nila sa gikauban ko sa maong tulis ug patyon hinuon ko. Wa ra ba koy armas,” hinay ang tingog ni Fidel.
Nanglingkod ang duha sa mga silya atubangan sa mayor.
“Diay ba? Hala kuyog mo, Loy ug Boy. Ipakita ang mga hulagway aron madakpan sila sa kapolisan. Ug inig-abot mo unya gikan didto, ania na pod tay laing kabilinggan bahin adtong duha ka tiguwang,” sa mayor nga midagpi sa pikas abaga ni Eloy.
Nakapanglingo si Eloy dayong tindog. Unya didto sa iyang galamhan ang laing nagtibugsok nga problema. Unsa na pod kaha? Kada adlaw man diay ning problema dinhi, nakapanglingo si Eloy.
Nanggawas sila si Fidel.
Samtang nagsubay pa sila sa pasilyo, misumbalik ang hunahuna ni Eloy bahin sa laing problema nga ila na pod sa mga tiguwang. Nakapanglingo siya nga naghunahuna niini.
Gipangita nila si Boy sa silong. Didto ra si Boy sa laing sakyanan nga dili iya sa mayor. Ug pagkakita niini kanila, midali dayog sugat.
“Adto ta sa kapolisan?” Nagngisi kining misugat kanila ug dayong panakay nilang tanan pag-abot nila sa dyip. Si Fidel mao lang gihapon ang posisyon sama kaganina— mihigda sa taas nga lingkoranan daplin sa bungbong.
“Di na man unta kana si Fidel paadtoon sa kapolisan ni Mayor. Apan nahadlok si Fidel basig unsaon siya sa iyang mga kauban. Basig patyon siya kon mahibaw-ang nakasumbong sa tag-iyang ilang gitulisan,” ni Eloy nga milinging Fidel.
Si Boy milingi sab kang Fidel ug miingon: “Aylang pagsulti kon hain ka mag-abot bisan didto sa kapolisan. Kon buhian ka, di kuyaw kay di ka man hitultolan. Ug di ba, maayo pag mouli ka sa inyo sa Maguindanao.”
Gitukoran ni Fidel ang iyang ulo sa iyang usa ka kamot ug mitubag: “Usahay god, ako rang usa ang mahabilin sa balay kay manglakaw sila ug tagdugay nga mouli. Ug kon mopauli sab ko ngadto sa amo, kuyawan ko kay ako rang usa nga magsakayg
trak ngadto sa Cebu City ug dayon sa barko ngadto sa amo.”
“Hinuon, kon magpapreso ka, way peligro kay guwardiyado ug pinakaon sab,” ni Boy gihapon nga sagol katawa.
Sa ilang paghiabot sa kapolisan, ang nagbantay mao si SPO1 Ryan Alarde.
Gipresentar dayon ni Eloy si Fidel Mendoza ug gipakita ang nakuhang mga hulagway sa tulis nga anaa sa iyang selpon. Gigunitan ra ni Eloy ang selpon. Ug miingon siya nga kining mga hulagwaya nakuha ni Melchor Nocquiao kay anaa ra ang balay niini tungod sa nahitaboan sa tulis. Ug giestoryahan sab nga nauli na ni Fidel Mendoza sa pawnshop ang iyang nadawat nga bahin sa tulis.
“Nahurot kaha pag-uli?” nangutana dayon ang polis nga mitan-aw kang Eloy nga gipalingkod diha sa atubangan sa iyang lamesa. Gipalingkod usab si Fidel Mendoza diha sa usa ka silya sa tupad.
“Nahurot, Sir. Unom ka gatos ka libo ka pesos ug ang sobra atua nila. Ambot kon ila ba kahang gitunga ang nahabilin? Wa ko mahibawo kon pila sab tanan ang kuwartang natulis namo kay nanglakaw man dayon sila,” hinay ang tubag ni Fidel Mendoza nga miduko kadiyot ug unya mitan-aw sa polis sa tinan-awang nagpakiluoy.
“Na, hala, pirma ka diri sa akong logbook sa nakuha mong kuwarta. Apan presohon ka gihapon kay maghuwat tang isibog sa pawnshop ang ilang keha nimo,” sa polis nga misuwat dayon sa logbook ug gipapirmahan kini kang Fidel Mendoza.
“Di man unta ipaapil sa mayor kay nauli na mang kuwarta, siya may di mosugot. Magpapreso man gyod siya kay nahadlok nga mahibaw-an sa iyang mga kauban sa tulis,” ni Eloy ngadto sa polis. Gilingi niya si Boy nga atua maglingkod sa may pultahan. Wala kini moapil pagpakig-estorya sa polis.
“Unya, nakahibawo ka sa tinuod nga mga ngalan sa imong mga kauban?” sa polis ngadto kang Fidel Mendoza human makapirma sa logbook.
“Si Bay Cardo kanang nag- green ug si Bay Rico kanang nagputi sa hulagway. Mao ray nailhan ko nila,” nagpanglingo si Fidel.
“Hain man sila magpuyo?” Nangunot ang agtang sa polis. “Labaw nang wa ko mahibawo kay bag-o ra man ko dinhi. Taga Maguindanao man ko ug miduaw lang sa akong ig-agaw nga si Victor Mendoza. Mga duhaon pa ko ka semana dinhi.”
“Nganong nahiapil man ka sa ilang binuang?” Ingog di makatuo ang polis.
“Kuan man god… anha man ko mag-estambayan sa may pultahan sa awditoryum, diha sa Flash Elorde Stadium, atbang sa PNB. Kanunay silang mag-inom sa atbang nga tindahan. Unya gitawag ko nila ug gipainom. Mao toy sinugdanan sa among panag-amigo.”
Nakapanakla ang polis. “Dako ning problemaha kon asa kadto sila pangitaon. Hala, sige, ipasuroy na lang namo sa kapolisan.” Nagsige gihapog panakla ang polis nga saktag panglingo. Unya, nanawag siya sa kaubang polis aron pakuhaog t-shirt nga minarkahag “police detainee”.
Gipasul-ob dayon sa kaubang polis si Fidel sa maong tisirt kay ibalhog na kini sa bilanggoan.
Gilamano nilang Boy ug Eloy si Fidel ug nananghid na sila sa polis nga mamalik sa sila sa opisina.
“Naluoy baya kong Fidel,” ni Boy nga nanghupaw samtang misakay sa dyip.
“Gidemalas lang siya. Mao gyod ning kinabuhi, naay suwerte, naa say demalas,” ni Eloy nga mingisi.
Wala madugay, miabot na sila sa tugkaran sa city hall ug human ikagarahe ni Boy ang sakyanan, nanganaog sila ug tagsatagsa nga nanglakaw. Si Boy ngadto sa luyo, ug si Eloy ngadto sa itaas sa Opisina sa Mayor.
Apan sa pagdanga-danga ni Eloy sa Opisina sa Mayor, mao na say nahinumdoman niya ang giingon sa mayor kaganina nga problema sa mga tiguwang.
“Unsa na sab kaha?” Nakapanglingo si Eloy.
Pag-abot ni Eloy sa opisina, diha pa ang mayor bisan nga, sa pagtan-aw niya sa orasan, hapit nang alas singko sa hapon.
Milingi ang mayor sa pultahan ug mingislit kini dayong agda kang Eloy sa pagpalingkod sa lingkoranan dihas iyang atubangan.
“Unya, unsa na man to si Fidel? Nagpapreso gyod?” “Gipasul-oban na man to siya og tisirt nga may markang police detainee kay mag-agad man ang polis sa natulisan kon iapil ba gihapon si Fidel Mendoza sa ilang keha. Gusto sab si Fidel nga magpapreso kay nahadlok moestar sa iyang gipuy-an nga usahay siya rang usa ang mahabilin,” ni Eloy nga nanglad-ok sa iyang laway.
“Ang problema na sab ron nato mao kadtong duha ka tulisan kay wala pay taho kon si kinsa gyod sila ug hain pod magpuyo.
Ila na kanang problema sa kapolisan. Di na ta moapil niana.”
Apan si Eloy ingog mipiyangot ang nawong sa nahinumdoman niyang damgo. Ang iyang nabalak-an kon basig magnuod nga giilogan siya sa selpon ug patyon siya. Ang mga tawo god sa iyang damgo mao mang mga tawhana ang nakita niya sa hulagway nga mingtulis sa pawnshop. Ug ang damgo nahitabo sa wa pa nila makita ang ilang mga hulagway nga maoy minghimo sa tulis. Di kaha magnuod ang maong damgo?
“Unsa may gihinuktokan mo?” Ingog natingala ang mayor. “Angay kang malipay nga may nasulbad tang krimen.”
Nagpanglingo si Eloy ug miingon: “Bahin ni sa akong damgo, Mayor, dinhi usa ka hapon. Kadtong pag-ilog sa ako sa selpon. Ug mibahad pa gyod nga kon mosumbong ako sa kapolisan tungod sa ilang pagtulis sa pawnshop, ila kong patyon. Ang akong nahibudngan kay wala pa gani ako mahibawo sa maong tulis, nganong gipadamgo ako? Mao nang nahadlok kong magnuod ang tanan sa akong damgo. Wa ra ba koy naantigohan sa away,” ni Eloy sa tingog nga nagkurog samtang mitan-aw sa mayor.
“Ayg tuo ana kay makapaguol na nimo! Ang imo lang nga magbantay ka kanunay. Kon magsakay kag traysikol, kon makitan mo sa unahan, ayaw pahunongi sa drayber.”
Ug mipadayon ang mayor: “Kining… may sunod unta tang tabangag sulbad. Ang problema adtong mga tiguwang. Giingnan ko na man to sila nga iadto sa kapolisan. Ugma na lang sa buntag nato kini hisgotan. Huybes ugma, ug ikatulo nato kining problema nga tabangag sulbad.” Ug nanghipos ang mayor sa
Dili mawala sa hunahuna ni Eloy ang iyang damgo. Kini ang nakahatag kaniyag kabalisa…
logbook nga gisulod niya sa hunos diha sa lamesa.
Sa dihang mitindog na siya, miingon kang Eloy: “Pagmatngon lang sa imong biyahe. Mag-igmat sa kaugalingon kay ning pagpangitag bahandi, may mga kasikas gyod nga atong atubangon. Mao nga magmatngon. Mamauli na ta kay alas singko na. Ingna si Carlito.”
Nianang pagkagabii, sa panihapon, ingog nalingaw si Eloy nga nagtan-aw sa mga anak nga mga malipayon kaayo ug pulos nalingaw sa pag-usap sa ilang kan-ong mais nga sinaksakag kamote ug paghigop sa ilang tagsa-tagsa ka mga pahatan sa utan-kamunggay nga sinagolag dahon sa kamote, tangkong, ug agbati. Iya sang gilingi si Dino nga maoy nakaingon nganong nakatrabaho siya sa Opisina sa Mayor.
“May gipatrabaho si Noy Poten kanimo? Hinaot nga kada adlaw patrabahoon ka.”
“Anaa, Pa! May magamit ka kanunay nga pamilete kon wa ka pay suweldo.” Nagngisi si Dino nga mitan-aw sa amahan.
“Dia pay nahabilin sa usa ka gatos ka pesos sa pagsugod kog trabaho. Baynte pesos ra may magasto kada adlaw.”
“Ang pagkaon diay nimo sa udto didto?” Si Dalina ang nangutana nga mitan-aw sa bana.
“Libre. Ang kauban kong diyanitor maoy magluto sa kan-on ug sud-an para sa paniudto. Kini gihatag sa mayor,” ni Eloy nga mapahiyomong mitan-aw sa asawa.
“Maayo diay. Gitabangan gyod tas Kahitas-an nga bisan sa daghang kasikas ning kinabuhi, makakita kitag bahandi.” Puno sa kasayag ang panagway sa asawa nga mitan-aw usab nilang
Edita ug Rolito nga pulos nalingaw sa ilang gikaon.
“Mao kanay atong pasalamatan. Bisan ang kasikas nga naagiang Dino sa iyang pag-eskuyla nga di unta makakuhag primero lugar tungod kay kulang sa personalidad apan nasulbad kini ug nakuha gyong Dino ang maong dungog. Ug tungod sa kadungganang nakuhang Dino, nahatagan tag usa ka libo ka pesos ug nakatrabaho pa gyod ko,” ni Eloy nga puno sa kasayag ang panagway.
Mipuno si Eloy sa pagsulti: “Ang ako lang karong nagulan kon matinuod tong akong damgo. Naguol ko kay wala pa gani mahibaw-i nako ang maong tulis, nagpakita na silas akong damgo. Unya patyon pa gyod ko kon mosumbong sa kapolisan. Nahadlok kong matinuod.” Nagpanglingo si Eloy samtang nagkisap sa iyang gikaon.
“Mag-ampo lang tang dili magnuod ang damgo,” ang asawa maoy mitubag nga mitan-aw sa bana.
“Ugma, anaa na say laing problemang isangon kanako. Huybes ugma, ikatulo na sab nang nangitag tabang sukad sa akong pagsugod. Kon magpirme, pagkalisod diay ning akong trabaho. Peligro pod kaayo basig dumtan ko sa akong madakpan.” Nakapanakla si Eloy nga miatubang sa asawa ug milingi sab sa mga anak.
“Unsa kaha nang problemaha, Pa? Tulis na sab? Sus, ngano bang midagsang na karong mga problemaha? Di man antoson ang kalisod!” Nahakusog ang tingog ni Dino nga ginuntag panglingo. Ug mipuno: “Kita bitaw lisod man ang atong kahimtang. Ako gani, yam-iran lang ko sa among klase tungod sa pinobreng pamiste. Apan aduna say daghang naluoy.”
“Magpasalamat ta sa Kahitas-an nga gipaantos ta. Ug nakatrabaho ko.” Mingisi ang amahan. Ug unya mipuno sa pagingon: “Ang bahin sa mga tiguwang… wa pa isulti sa mayor nako. Ugma pa kuno.”