Haraya

(Ikalawang Labas)

SA pana-panahong naaatasan akong magturo ng kursong pagsasalin sa kolehiyo sa Ateneo de Manila, na minamarapat na tawaging “Pagsasaling Pangkultura” sa aming Kagawaran ng Filipino, (pilít o bahagyang) napagkakasiya ko sa isang semestre ang pag-aaral ng teorya, kritisismo, at praktika ng pagsasalin. At, ganito ang karaniwang paglalarawan, layunin, at balangkas ko ng pag-aaral:

A. Paglalarawan ng Kurso Nakatuon ang pag-aaral sa mataas na paglinang ng kasanayan sa pagsasalin at kritikal na pagsusuri ng mga tekstong pampanitikan at pangkultura batay sa tatlong anyo o pamamaraang tinukoy at ipinaliwanag ni Roman Jakobson: intralingguwal, interlingguwal, at intersemyotiko. Nangangahulugan, batayang hinihingi rito ang kasanayan sa matalik, kritikal, at malikhaing pagbasa ng anumang teksto. Sa tulong ng malikhaing haraya sa liwanag ng teorya na nasusuhayan ng masinop na pananaliksik, positibong makikibahagi at magbabahagi ang mga mag-aaral sa mga pagsasaling panlingguwistika at pangkultura.

B. Mga Pangkalahatang Layunin Sa kabuoan ng semestre, ang mag-aaral ay inaasahang: 1. Makapagsasalin sa Filipino ng mga piling tekstong pampanitikan gaya ng tula, kanta, kuwento, sanaysay, at dula mula sa iba’t ibang wika at kultura sa loob at labas ng bansa;

2. Makapagsasalin sa paraang intersemyotiko ng mga matayog at karaniwang kaisipan mula sa mga partikular na teksto o penomenong pangkultura sa Filipinas;

3. Makapagsusuri at makakikilates ng mga tekstong isinalin sa Filipino bilang mga halimbawa at patunay ng malaganap na nagaganap na pag-aangkop at naturalisasyon sa kasaysayan at pag-unlad ng mga kultura sa Filipinas;

4. Makapagpapaliwanag sa paraang teoretiko at kritikal ng proseso ng pagsasalin hindi lamang bilang praktikang panlingguwistika kundi pangkultura higit sa lahat.

C. Balangkas ng Pag-aaral 1. Mga Panimulang Usapin: Walang Gawaing Hindi Pagsasalin 1.1 Wika ng Kultura, Kultura ng Wika 1.2 Pagsasalin ang Pag-unawa at Pagpapaunawa 1.3 Muling Pag-akda o ang Orihinalidad ng Salin 1.4 Panghihiram o Pag-angkin: Ang Penomenon ng Naturalisasyon

2. Ang Pagsasalin bilang Lingguwistikong Gawain 2.1 Ang Estruktura ng Pangungusap na Filipino 2.2 Ang Suliranin sa Pagtutumbasan 2.3 Konsepto kontra Salita 2.4 Idyomatiko kontra Literal 3. Lampas-Lingguwistika: Ang Politika ng Pagsasalin 3.1 Ang Ideolohiya at ang Namamayaning

Kahulugan 3.2 DomiNasyon at ImaheNasyon 3.3 Maka-Uri at Maka-Sari 3.4 Isang Mundo ng Salin

4. Aktuwal na Pagsasalin at Palihan 4.1 Saling-Tuluyan 4.2 Saling-Tula 4.3 Saling-Awit 4.4 Saling-Dula

5. Paglalagom: Tungo sa Pagkalinang ng Kultura ng Salin

Pansinin na sa paglalarawan pa lamang, nililinaw ko na na kuwadro teoretikong gagamitin sa buong kurso ang tatlong paraan ng pagsasaling tinukoy at tinalakay ni Roman Jakobson sa kaniyang kanonigong sanaysay na “On the Linguistic Aspects of Translation” na orihinal na nalathala sa On Translation na inedit ni Reuben Brower para sa Harvard University Press noong 1959. Naisalin ko ito sa Filipino bilang “Hinggil sa mga Aspektong Lingguwistiko ng Pagsasalin” at nalathala sa Introduksiyon sa Pagsasalin: Mga Panimulang Babasahin Hinggil sa Teorya at Praktika ng Pagsasalin na inedit ni Virgilio S. Almario para sa Aklat ng Bayan ng Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) at National Commission for Culture and the Arts (NCCA). Sa ganitong pagtutuon sa isang teorya sa pagsasalin, nagkakaroon ang klase ng isang malinaw na direksiyong tatahakin.

Ang unang tatlong bahagi ng balangkas ay naisasagawa sa loob ng tatlo hanggang anim na tatlong-oras-na-pagkikita kada linggo depende sa bilis o bagal ng pagtanggap at pagkagagap ng mga estudyante. Ang mahigit sa kalahati ng buong semestre (sampu hanggang labindalawang linggo) ay nakalaan sa aktuwal na pagsasalin at palihan.

Dahil nga umaayon sa teorya ni Jakobson ang disenyo ng kurso, ang produktong salin ng mga estudyante ay nag-iiba-iba. Alinsunod sa pagtatakda ng guro, maaaring intralingguwal, interlingguwal, o intersemyotiko ang gawin nilang salin. Ibig sabihin, kung intralingguwal, magsasalin sila ng tekstong orihinal na nasa wikang Filipino para sa mambabasa na hindi siyang orihinal na target na mambabasa nito. Halimbawa, isang manwal tungkol sa federalismo na nakasulat sa wikang Filipino at mga nakapagtapos ng kolehiyo ang orihinal na target na mambabasa. Paano kayâ ito isasalin, sa wikang Filipino, para sa mambabasa na nasa antas intermedya (baitang apat hanggang anim) pa lamang ng pag-aaral? Iibahin lamang nila ang rehistro, pero Filipino pa rin ang wikang gagamitin. Kayâ nga tinawag itong intralingguwal (pagsasalin sa iisang wika) ni Jakobson.

Sa kabilang dako, maaaring ipasalin sa mga mag-aaral ang gayunding teksto (ang manwal tungkol sa federalismo) sa paraang intersemyotiko. Ibig sabihin, puwede silang gumamit ng ibang medium para maipaabot sa ibang target na pangkat ng tao ang sinasabi o mensahe ng teksto. Halimbawa, puwede silang gumawa ng dokumentaryong video, komiks, kanta, at marami pang iba. Sa ganitong paraan, higit na nahahamon ang pagiging kritikal at pagkamalikhain ng mga estudyante. Isang kahingian dito ang ganap na pagkakaunawa nila sa simulaang teksto (source text) para mailipat ito sa tunguhang lengguwahe hindi lamang sa paraang lingguwistiko kundi sa paraang gumagamit ng ibang kasangkapan o materyales na pangkultura. Kayâ nga tinawag itong intersemyotiko (pagsasalin gamit ang medium na ekstra-lingguwistiko o lampas sa salita) ni Jakobson. Labis na kinasisiyahan ng mga bata ang pagsasalin sa ganitong paraan. Ang isang tula, halimbawa, ay maaaring iguhit nila o tumbasan ng ilustrasyon o retrato ang bawat saknong o linya nito. Maaari ring isamusika at isayaw nila ito.

(Itutuloy sa susunod na labas)