Mangamlig gid sa El Niño tubtub Mayo kag La Niña tubtub Agosto

GINA-selebrar sang Kristiyanong katilingban ang Semana Santa (Holy Week) sa semana nga ini. Mayor ginapamalandongan naton diri ang Good Friday (Marso 29) kon san-o nag-antos kag napatay sa krus si Kristo kag ang Iya pagka-banhaw sa adlaw nga Sabado (Marso 30).

Samtang, luyag ta anay tagaan kasanagan diri kon paano malikawan ang mga nagapa- diyos- diyos kag mga mensahero kuno sang Diyos nga madamo na ang nangin biktima sang ila paniplang tubtub sa sining ulihi lang.

Gintudluan kita ni Santo Tomas kon paano makilala ining peke nga mga personalidad agud indi kita nila matontohan kag maupod pa sa kalaglagan sang ila kalag.

Paano? Una, indi basta magpati l ang sa ginasugid sang bisan ang nagapanumpa gid sa kuno kamatuoran sang iya ginasugid, ukon gapakita sang indi kinaandan nga kinaadman.

Ika-duha, hatagi gihapon ini sing pagpangduha-duha kay may tawo gid man nga manloloko kag may kasubong nga kinaadman nga indi kinahanglan may pagka-Diyos siya.

Kag ika- tatlo, tukibon kon ano gid ang pagkatawo sini sandig sa pagtudlo, buhat, kag pagkatawo kag pagka-Diyos ni Kristo.

“Indi ako magpati sa pagkabanhaw ni Kristo kon indi ko mahikap ang pilas sang lansang sa Iya mga palad,” siling ni Santo Tomas sang sugiran sang mga kaupod niya parti sini. Nakumbinsir lang ini sang magpakita liwat si Kristo sa Iya mga disipulo nga upod na si Santo Tomas.

Samtang ang iban nga disipulo nagpati, paagi sa “proof by contradiction”, sa sugid ni Santa Magdalena nga kilala sa iya katampad kag sang duha ka testigo nga nakasugata kay Kristo sa dalanon. Nagpahayag sila nga matuod gid ang ila ginasugid nga indi manegar sang ila konsyensya agud mapatihan “by faith”, nga ginkilala naman ni Kristo.

Gamit man ang “proof of contradiction”, simple man ang paglubag sang paniplang sang mga peke nga ini paagi sa pagpamatuod sang pagka-taliwas nila sa pagkatawo kag pagka-Diyosnon ni Kristo.

Gintindugan ni Kristo ang iya Diyosnon nga otoridad, apang nagpaidalom Siya sa kasuguan kag pamatbat sang tawo. Indi pareho sang peke nga ginapahog ang husgado nga naga-akusa sa iya sang silot sa Impyerno.

Wala si Kristo kinahanglan sang manggad sang kalibutan kundi ang kapatawaran kag kaluwasan lang sang kalag sang katauhan. Nangabuhi Siya sa duta upod sa mga kubos. Indi pareho sang peke nga ang handom lang magamit ang mga sumulunod sa iya pagtipon sang kalibutanon nga manggad.

Si Kristo nagpaseguro sang matabo (prophesy) sa Iya pag-antos kag kamatayon nga natuman. Indi pareho sa peke nga ginapakot-pakot lang gali ang mga hitabo.

Sa bulig sining aton pagpaathag, kabay pa nga makilala na naton tanan ining peke nga mga ini.

***

Ang Pag- asa nagpahibalo sang pagsugod sang tag- init ( summer or dry season) sadtong Marso 22, 2024, sa pagtapos gid sang northeast moonson (Amihan), nga magapadayon pa tubtub sa Abril kag Mayo.

Sa aton diri sa Panay kag Guimaras, ma-experyensyahan naton ang amatamat na nga pagkanay sang huyop sang Amihan nga magadulot sing kagin-ut sa palibut bag-o magbulos ang Habagat (southwest moonson) malapit na sa Hunyo.

Gina-predict man, ugaling, sang Pag-asa ang padayon nga pagpainit sang El Niño, nga makapa-delay sang tag-ulan (rainy season) sa Hunyo kon san- o magasugod na ang La Niña padulong sa Hulyo kag Agosto.

Ang El Niño kag La Niña kabahin sang El Niño-Southern Oscillation (ENSO). Isa ini ka recurring climate

pattern, ukon pagbalik-balik sang temperatura sa surface waters sang kalalawran (ocean) sa central kag eastern tropical Pacific Ocean, nga gasakop sang Filipinas, nga may mabaskug man nga epekto sa panahon sa iban pa nga bahin sang kalibutan.

Sa pag-abot sang 3 tubtub 7 ka tuig ang surface waters sa tropical Pacific Ocean nagainit ukon galamig sing dugang nga 1-3 degrees Celsius (1o-3o C) ikumparar sa normal nga temperatura.

Sa nahibal-an na, ang ENSO

nagatuga sang madamo nga makalamidad nga hitabo, katulad sang mas mabaskug nga bagyo, tagtuyot (drought), heat stress, wild forest fire, kag pagbaha.

Nagadulot man i ni sang madamo nga pamalatian sa katauhan, katulad sang droughtrelated health kag nutritional problems kag mga balatian nga dala sang bad rainy weather.

Naga-apekto man ini sa ikaayo sang palibut ( environment) sa kadutaan, kahanginan kag kalalawran.

***

Sa El Niño ang ocean surface naga-init sa above-average nga kainiton, katulad sang pagsaka na sang ma-experyensyahan sang tawo nga kainit (heat index) sa 40o C sa pila ka lugar sa Filipinas.

Ang La Niña naman nagadala sang below-average nga kalamig sang surface temperature sang kalalawran, nga nagadulot sing indi kinaandan nga lamig sa palibut.

On the other hand, ang ENSONeutral nagadala sang temperatura nga malapit sa average, nga kon kis- a makasiling ka nga ang nagakatabo daw El Niño ukon La Niña. Ukon combined effects ini sining duha ka extreme cases.

Gin-predict sang Pag-asa ang ENSO-Neutral nga matabo sa Abril tubtub Mayo kag Hunyo ./