Napan-os nga gugma

(Part 1 of 3)

NAGPASALIPOD siya sa dako nga haligi, mihinay–hinay’g buto–buto ang iyang dughan, daw mga bato nga nangaligid sa dakong bakilid, ug dayon nakita niya ang payat ug taas nga tiguwang, murag tuod sa kataas.

Inahan diay sa iyang bana ang nakita, si Daylin ang iyang gigunitan, anak sa iyang, pinakaunang apo.

Unang tikang panaog sa taas nga hagdanan samtang iyang gigunitan ang kamot ni Benjie. Nahadlok si Nida og unsay bation sa iyang apuhan og makitan siya samtang nitago sa haligi.

Wala pa siya nakit-i apan ang iyang buhok gilupad sa naghaguros nga hangin tungod sa kadako sa baliti nga kahoy nga gi-uyog uyog sab sa kusog nga hangin atbang sa ilang balay, sa baryo sa Mainit, Surigao del Norte.

Ang Mainit usa ka munisipyo sa habagatang sidlakan parte sa Surigao del Norte, nia dinhi ang kahibulungan nga lawa sa Mainit. Ang pulong nga Mainit nagpasabot kini nga “init”, tungod sa mga nindot nga mga init nga tubod nga nagpalibot sa Mainit Lake.

Ang unang tawo nga nagpuyo niining lugara kadaghanan naa sila duol sa sapa, nga mao karon ang gitawag nga Barangay San Isidro.

Nahimong munisipyo sa Agusan del Sur. Pagkahuman sa unom ka bulan gibalik kini sa probinsya sa Surigao del Norte. Nahimo siyang munisipyo niadtong Enero 1, 1931, pinaagi sa mandu sa ehekutibo 290 petsa 27 bulan sa Disyembre nga gipirmahan ni Governor-General Dwight F. Davis.

Ang hamubo nga sugilanon sa Mainit nga napatik na sa kasaysayan sa panahon pa sa Amerikano maoy nahimugsoan ni Benjie.

Balik sa pagtikang sa katapusan nga ang-ang sa hagdanan sa iyang apuhan, sa wa pa kini mitunob sa semento, kusog kaayo ang hapak sa hangin og gipalid ang mga abog sa pula nga nga yuta nga sama sa giagian og bulduzer.

Nag-ubu-ubo si Nida og nahikugang ang inahan sa iyang bana sa iyang nakita, sa pagpasalipod sa inahan ni Benjie, didto sa haligi.

Nakit-an na siya sa iyang apuhan, ug nipahiyom si Nida.

“Nganong ania ka sa akong panimalay? Gibiyaan nimo ang imong anak ug bana og kalit ka nga mutongha, daw sama sa kilat,” masuk-anong pangutana ni Daylin.

“Ania ako kay akong kuhaon ang akong anak… akong kuhaon ang ang akong anak Nay,” tubag ni Nida.

Naghinay-hinay og kasuko ang iyang inahan.

“Ing-ana lang ka sayon Nida ang paglitok ana nga mga pulong? Imo kining anak, pero sa akong kiliran kini nagdako. Kulang nalang motutoy ning bataa sa akong tutoy nga mura’g dahong laya,” hinay niya nga tingog.

“Timan-i Nida, mahanaw man ang tanang birtud sa saging nga seyorita nga akong gihuptan, dili nako ihatag kanimo kining bataa kay sumpay na kini sa akong ginhawa,” dugang sa apuhan.

“Ako kanang anak ug walay makabuot kung akong kuhaon si Benjie, nay.” Pasabot ni Nida.

“Ayaw pagpaduol kanako, Nida, mapugos ko sa paggamit sa akong gahum ug imo kanang ipamugos. Walay bisan si kinsa nga makakuha aning bataa bisan pa ang pinakadakong kapre nga nagpuyo sa baliti nga atbang sa akong balay,” nasuko na iyang inahan.

Nakadungog ang mga kapre sa mga pulong sa apuhan ni Benjie. Ug dayon, miuyog ang dakong baliti ug ang mga ugat niiini naglagiti sa kasuko kay nganong giapil-apil siya sa tiguwang nga birtudan sa saging nga seyorita.

“Hahahahahahaha…” nikatawa og dako ang kapre nga nagtungtong sa dakong sanga nga nagtan-aw sa duha.

“Hahahahahaha…” katawa pa sa kapre nga ang walang kamot naggunit og hunsoy nga mura kadako sa pala.

Ang mga langgam nga namatong sa sanga, nangatulog na unta, apan nakamata nga nagsud-ong ug naminaw sa panghitabo, ang uban nangisbog kay kusog kay kusog kaayo ang gininhawa gikan sa baba sa kapre.

“Hambugera ug payat nga tiguwang daw sa way gikaon, tag-iya man unta og dakong basakan, kuripot lang, dili taka atrasan,” sulti sa kapre nga nadunggan sa birtudang tiguwang.

“Ayaw pag-apil-apil kapre kay wala kay ligo, hilabtanon ka sa akong pamilya,” pung sa tiguwang.

“Ako ang pilion ni Benjie kay nakasuroy na siya diri sa akong gingharian halos kada hapon naa na diri sa akong palasyo. Dali diri Benjie, duol diri kanako,” sulti sa kapre.

Nagbukal-bukal ang dugo ni Nida sa kasuko sa duha. Nisinggit ang inahan ni Benjie.

“Wala kamo’y katungod nga inyong pilion akong anak, kay ako ang nag-antus og nagdala anang bataa sa akong tiyan sulod sa siyam ka bulan wala pay labot ang dili maihap nako nga utong mogawas lamang kaning bataa sa kalibutan. Kung dili ninyo ihatag akong anak, daw inyong gibundakan ug dakong bato ang akong kasingkasing.

“Dawata Nida kining akong kasuko,” daw giunat sa bertudan ang iyang tuong kamot gumikan sa kasuko ug daw nagkalayo kini.

“Dili makabaton og kalipay ang imong anak bisan luyo sa iyang kaabtik ug kalabtik sa iyang lantip nga panghunahuna. Magpuyo siyang malipayon tan-awon, pero subo palandungon ang ang iyang kinabuhi. Pas-anon niya ang iyang krus nga bug-at kaayo,” dugang sa bertudan.

“Tama na, nay… dili ka Diyos,” sulti ni Nida nga nagtulo ang luha.

Naglibog si Benjie kung kinsa’y iyang tuhoan, ang iyang lola nga daghan og mga nagsidlak-sidlak nga kulintas? Ang kapre nga bulawan ang mga plato ug kutsara?, O ang babaye nga naa sa ilang hagdanan nga naghilak ug nasuko.

Human nadungog sa bata ang mga hadlok ug daw sumpa nga pamulong sa iyang apuhan, dali kining midagan paingon sa iyang inahan nga mao iyang gipili.

“Diri ka nalang Benjie sa akong palasyo. Aron dili ka maglibog sa imong pagdako og unsay imong buhaton. Panalipdan ko ikaw sa panghimaraot sa tiguwang nga birtudan. Diri sa akong palasyo magmalipayon ka kauban sa rayna sa palasyo ug ikaw ang prinsipe. Diha sa yuta dili ikaw kahibalo og unsay makalipay kanimo,” pung sa kapre.

“Walay lain nga puwedeng magmahal kanimo Benjie, gawas sa akoa. Diha sa imong inahan walay magmahal kanimo hangtud nga matiguwang ka,” pakiluoy nga tingog sa tiguwang.

“Itugyan ko na kaninyo ang tanan, kamo nalang ang modesisyon bugti sa akong anak, ikaw, Nay nga naay birtud ug ikaw kapre nga gikaintapan sa katawhan,” sulti ni Nida diin makita sa iyang dagway ang kaluoy ug kahadlok.

Ug niluhod si Nida atubangan sa dakong krus sa dakong simbahan sa ilang balay, ang karaan nga simbahan nga natukod pa sa panahon sa mga Amerikano.

“Mahal nga Birheng Maria tabangi ako nga muoban kanako ang akong anak,” si Nida nga nagluhod ug nagampo.

Diha dayon, kalit nga gitabunan ang ilang balay og itom nga hangin, ontop alas sais sa gabii nibagting ang kampanaryo nga kusog kaayo nga mura’g nagbuga og kusog nga hangin nga nahimong dako kaayong lilo paingon sa balay sa tambalan.

Niluhod sab si Daylin nga giduyogan sa iyang mga birtud, sa iyang pagluhod, nagsiga-siga ang iyang sanina ug nagkadaiya ang kolor niini ug makita sab ang tambalan nga mura’g naningkamot nga nagpakiluoy aron ngadto ang bata mopadung kaniya.

(To be continued)

(Si Jed P. Acero, unang apo nila Zosimo Acero ug Daylinda Moca Acero (RIP), ang iyang mga apuhan sa iyang amahan, inila nga tambalan, sa Mainit, Surigao del Norte ug ang iyang amahan si Jeden Acero ug inahang si Bienvenida P. Acero pulos nag-puyo sa Barobo, Surigao del Sur.)