DIHANG MISUBANG ANG ADLAW SA TAKULAHAW

WALA ra kini panumbalingi ni AnAnA ug mipadayon siya sa pagsulti. “Maayo tingali kon–”

“Mga Ulhanon!” sibya sa lalaki nga mapahiyomon. “Ako si UwAmU Om! Nakaila na kamo kanako. Ako ang mapailobon ug mahigugmaong pangulo sa among banay. Kami kaniadto ang gitahasan sa mga anino sa pagpanday sa mga hinagiban. Kami, ako, ang labing nahibalo kon unsaon nga kitang tanan mapanalipdan kon ugaling mamalik kadtong mangtas nga mga mananakop. Tuhoi ako, kay ako nagpangga kaninyo!”

Madunggan ang hagunghong sa katawhan. Pipila kanila ang nangtando, ug pipila usab ang nanglingiw.

Ug samtang nagsulti pa si UwAmU babaw sa puting bato, gibitad si AnAnA sa kaigsuonan sa lalaki ug gipakahilom. Nahanaw ang kaluspad sa dalaga. Napulihan sa kapula ang dagway. Adunay kisdom ug luha sa iyang mga mata. Hugot niyang gitak-om iyang baba, sama kahugot sa pagkumkom sa iyang mga kinumo. Niining tanan naniid lamang si AbodA samtang gaugmad sa kahadlok nga iyang pinalangga.

Ug sa kalit adunay lanog nga singgit nga nadunggan sa pikas bahin sa sawang. Adunay lalaki nga mas lami og pahiyom nga mikatkat sa itom nga bato. Nanghangad kaniya ang mga tawo. “Kaigsuonan!” sibya niya sa kinakusgan sa iyang dughan. “Ako si AnTuA Ib! Ang labing nagpangga kaninyo, ug pangulo sa among banay. Kami kaniadto ang gitahasan sa mga anino sa pagpangalagad pagsimba sa mga bathala.

Kami ang nahibalo sa tinuod nga kaalam sa mga Diwata. Dili na kita manginahanglan og pagpanalipod kay ang mga anino dili na mamalik pa. Saligi kami, ako, sa among kahibalo! Kami ang dalan sa kaluwasan!”

“Ayaw sila tuhoi! Kami ang sunda!” maoy pulong-lanog ni UwAmU.

“Ayaw sila sunda! Kami ang tuhoi!” maoy pulong-singgit ni AnTuA.

Ug nagkagubot sila.

Daw mga hulmigas silang nabuboan og tubig sa dihang nagbinatoay nag sugod ang duha ka banay sa mga Om ug mga Ib. Nanalipod ang mga asawa, nanukmag ang mga bana, naniyabaw ang mga bata, nangapandol ang mga tigulang, natumban ang mga pungkol, ug nanagan ang mga buang. Taliwa ining tanan, nagabarog lamang si AnAnA sa kagubot, ug sa kahuot sa iyang dughan nambuhagay ang luha nga init – sama kainit niatong kahayag nga misubang sa pagbag-o sa kalibotan.

Kalit nga midupa si AbodA sa tungod sa dalaga. Nahagba siya sa dihang nag-abot ang bato ug ang agtang. Didto na naulian si AnAnA sa iyang kahigwaos, ug naluoy siya sa iyang higala nga dali niyang giabagan nga makabarog. Nangikyas sila sa kagubot sa sawang, palayo sa katawhan nga wala na magkadimao.

Sa layo, nakit-an nila ang abog nga misaka ug mitakob sa sawang. Nahanaw na ang sininggitay, natapos na ang binatoay. Nag-iyahay og pamauli ang katawhan paingon sa ilang isigkapayag, dala ang hagsa ug bug-at nga mga abaga. Nangaminghoy sila. Nahiubos sila. Tingali ang kagawasan dili pa gyod diay masakmit ug mailaha.

Misalop na ang dilaab sa langit sa taknang hapon. Ang kangitngit mibalik pag-usab sa Ul.

* * * *

PAGLABAY SA PANAHON, aduna nay daghang kausaban nga miabot sa bayan. Anaa gihapon ang kagubot ug kadasig, anaa gihapon ang kahadlok ug paglaom. Apan bisan sa kaguliyang ug kalibog ug kasakit nagpabiling saksi si AbodA sa kalamboan sa iyang palibot. Anaa pa pod gihapon ang kahadlok nga iyang pinalangga, pinalabi, apan duyog niini, giabayan na niya sa kadasig. Wala na gayod ang mga mananakop, nagpabiling gawasnon ang mga Ulhanon – gawasnon nga sa iyang tan-aw hanap. Apan mituo siya sa nasakmit nga kagawasan. Mao man god niy gipanglimbasogan ni AnAnA, ang pagtuo nga sila gawasnon, ug puno si AbodA sa pagsalig sa iyang igsuon sa tutoy, igsuon sa mga pangandoy.

Nakamata si AbodA nianang buntag sa ulahing pagngulob sa mga kilat. Dali siyang nakatimbakuwas ug midagan pagawas. Mihunong siya sa nataran, kay nahinumdoman ang nakalimtan nga bukag ug balaraw. Misulod siya balik ug gipanguha ang mga gamit. Mituratoy dayon siyag sutoy sa kabaknitan lahos ngadto sa mangiob nga kalasangan. Gisugat siya sa kaumog sa kabuntagon taliwa sa kakahoyan ug dahon ug bugnaw ang basang lapok sa iyang lapalapa. Adunay ngisi sa ngabil niya atubangan sa wa litoka nga pangaliya, ug pasalamat.

Sa misulpot nga gamot sa karaan nga tugas nakita niya ang gagmay nga mga payong-payong sa baki: puti nga nanidlak taliwa sa kadulom, ug makita ang kahumok bisan sa hanap-hanap niya nga panan-aw.

Mingbusikad ang mga uhong nga biniyaan sa mga kilat. Miluhod siya atubangan niining tulo ka buok bag-ong tubo nga kalan-onon. Sa iyang dughan nagdilaab ang Kadasig sa Kinabuhi. Gipamupo niya ang mga uhong ug gisulod sa iyang bukag dayon gitabonan sa nipis nga hapin. Sa unahan, adunay misidlak na pod nga puti kasikbit sa lumoton nga gamot sa lain na pod nga tugas. Iya sad kining giludhan ug gipangsulod sa bukag. Likod niatong tugas adunay tinumbang igsuon nga kahoy ug nadunot na kini sa katuigan. Katunga sa lawas sa nahagsang tugas ang gikaon na sa yuta. Hawang na ang unod, apan nabati ni AbodA sa iya lamang pagmatikod nga anaay kabug-at nga gihambin ang patay nga kahoy. Ug wala siya kapugong sa paglili. Mingluha iyang mga mata. Nanglupad ang mga langgam sa iyang pagmaya. Gatosan ka mga uhong ang nanubo sulod sa nadugtang kahoy! Iya kining gianam-anam paglangkat ug gipanuksok sa bukag hangtod nagtiba-tiba na kini sa mga uhong.

Kalit adunay milabtik. Gibawi niya iyang kamot. Wala ra kini matukloi. Taliwa sa mga uhong nga iyang gipamupo, sulod sa linangkat nga patayng kahoy, aduna diay galuno nga bitin nga puti ug pula ang mga mata. Anam-anam nga misibog si AbodA. Wala niya tuyoa nga masamok ang bitin. Misiwil ang dila niini paingon kaniya ug hinay-hinay si AbodA nga miluhod. Iyang gibutang iyang tuong palad sa iyang dughan ug ang wala gitanyag ngadto sa mananap. Wala na siya panumbalingi sa bitin nga midailos paingon sa unahan aron didto na magtiwas og luno. Nabuhian na ni AbodA ang naungot nga hangin sa iyang ginhawaan, ug sa pag-agi sa bitin, nahanggab niya ang Kalab-as sa Kagawasan.

Gitakoban na niya pagbalik ang natumba nga tugas, dayon mibiya. Migawas siya sa lasang ug gisundan ang tungason nga dalan paingon sa payag nilang AnAnA sa amihanan. Gisugat siya didto ni Tatay HoYoH nga amahan-magsasagop ni AnAnA. Miyukbo siya sa tigulang, ug mibalos si Tatay HoYoH sa paggakos kaniya. Gidawat siya ug gipasulod sa payag. Gitanyag dayon ni AbodA iyang dalang bukag nga gatiba-tiba sa mga uhong ug mahimayaong misaysay sa iyang nakit-an ug nasinati sa lasang.

“Mabulahan ikaw sa mga Diwata, Dong Bod,” maoy ingon ni Tatay HoYoH. “Ugaling makit-an kato nimo pagbalik ang bitin, pangitaa iyang gilunong panit ug isagol sa lana.”

Samtang gapabukal pa sila sa mga uhong, miabot si AnAnA kuyog ang iyang ikaduhang amahan nga si Tatay MiHiM. Gisundan nila ang kahumot sa gabukal-bukal nga mga uhong ug nagsinugatay sila ug nagginaksanay.

“Hain man diay ang bulawog mo, Nan?” ang katingala ni AbodA.

“Gikan kami sa patahian,” ang ingon ni Tatay MiHiM, kay hugot ang dila ni AnAnA. “Mananahi na si AnAnA, Bod. Gisugat ko lang siya didto kay nahadlok ako alang kaniya.”

“Bag-ong balaod to, Tay? Iyang pag-usab sa panginabuhi?” “Balaod sa mga Om.” “Gidili na diay ang pagpangayam?”

“Gidilian lamang ang mga babaye.”

Ug migawas sa payag si AnAnA. Daling misunod kaniya si AbodA, dili sa pagsusi-susi, apan aron hatagag kalig-on iyang higala. Mikatkat si AnAnA sa sanga sa mangga ug didto gakitkit sa lunhaw pang bunga. Mipahimutang dayon si AbodA sa bato nga hamis ug way tatsa kilid sa punoan sa mangga, ug giduyogan ang kahilom ni AnAnA. Gikan dinhi, makita nila ang kinatibuk-an sa bayan.

Sa unahan, adunay galutaw nga langgam. Itom kini og lawas ug pula ang mga pako. Usa ka banog.

Galutaw-lutaw lang, mingtanday sa hangin iyang mga pako, nagpupaniid sa mga dalakponon sa balilihan.

Ug sa kalit misakdap. Tulin. Tukma. Ug misaka pagbalik sa hangin. Sa iyang kuma gakisikisi ang puting bitin nga pula ang mga mata. Ug nahanaw sila.

“Ablihan mo ba imong balay alang kang Tatay HoYoH, Bod?” Adunay tinagoang kurog ug pangaliya sa tingog ni AnAnA.

“Abli kanunay. Kaninyo. Kanunay.”

“Ang mga Ib. Pabulagon kuno silang tatay.” “Bag-ong balaod na pod?” “Balaod kuno sa mga bathala. Dili kuno makiangayon ilang panag-ipon.”

Wala mitubag niini si AbodA. “Dili pa kita gawasnon, Bod,” pagpadayon ni AnAnA. “Nabag-o lamang diay atong mga mananakop. Kay karon wala na ang gahom sa mga anino, gahom na sa atong isigkaingon ang nagtangkal kanato dinhi.

Nabag-o lamang ang makita sa mata, apan ang kalag nagpabiling giluiban.”

“Nagsugod na ako sa pagbasa, Nan, nagkat-on ko karon sa pagsulat. Tingali, makatabang kini nga kahanas aron mahatagan og kahusay ang duha ka banay sa Om ug sa Ib. Sudlon ko ang ilang katigoman, ug pinaagi nako, mahatagan tika og tingog, ug kagawasan.”

“Nakasabot ba ka anang imong tuyo? Nahibalo ba ka sa mahimong mahitabo?”

“Wala may bisan usa kanato ang nakasabot, Nan. Walay mahibalo. Buot ko lamang magbukas og kahigayonan.”

“Tingali.” Ug kay puno pa sa paglaom si AnAnA, “Hinaot.”

Milabang ang paglaom ngadto kang AbodA, ug sa kalinaw sa takna nakalimtan niya ang pinalanggang kahadlok. Miagbay siya sa kadasig. “Puhon.”

Didto sa payag, aduna silay nadunggan nga nagpanawag. “Mangaon na ta!” sibya sa bata. Mikanaog si AnAnA sa mangga ug nagdungan silang AbodA pagbalik sa payag diin gisugat sila ni Undoy YnTuY kansang sip-on nabagis pa sa iyang aping ug braso. Gipahiran kining AnAnA sa iyang sayal sa wala pa sila manglingkod sa paniudto. Sayo sila nakapaniudto karon, kay gahinam-hinam na man silang makatilaw sa pinupong mga uhong ni AbodA nga karon sulagma na lang kaayo nga makit-an agi sa kakulang sa pagkilat-kilat sa langit.

Tam-is ang sabaw sa uhong nga gisagolan sa ginisang ahos, bumbay ug sibuyas-dahonan. Aduna usay ginamos nga nagpalaway pag samot sa ilang mga dila. Nagsaulog ang kaparat sa dagat ug ang katam-is sa lasang sa ilang mga baba. Nangabusog sila ug gipaningot sa ilang paniudto. (To