Federalism a welcome move
Balang metung kekatamu magagayuma king legwan. Ing legwan mamye yang maragul a kapakdyan karing manakit at makabalu kaniti. Alang ninu man ing e makiburi king legwan at ing legwan e ya makasawa agyang paulit-ulit yang takman anting lasa ning danum.
Magbayu ing sabla. Magbayu pati na kapanaligan. Magbayu pati na pamipaulaga. Ing kasaman tamu kanita kakaulan ta na ngeni, panuman ta pa. Bakit? Kasi ing pekamaulaga karing aliwa ya pin ing nung nanu ing nabangnan da. Nung e de pakinabangnan, ala yang ulaga karela. Yugse de anting layak, anting basura.
Nung sadya kulang namu uman de talampakan ing kakaluguran da, kabud megisan na ing nanabangnan da kaya, lakwan da ne, kalingwan da ne. Yugse da neng anting pigsawan a “bubble gum.” Megisan ne yumu. Ala neng lasa, yugse n’ya mu.
Keti king yatu, e na makasdan a deng manungkulan a pekapun (politicians) king kapamalan tamu palipatlipat at papalit-palit la aguman uling ing buri da mu makinabang la nung nu la makayagum. Nung ala na lang nabangnan pa kawani na la. Yugse da nang anting sapal ning atbung pigsawan dang inangus at gisan sabo inya ala na lang akwa pang nanu man.
Inya sa’t agyang pane kalaraman man ing mangapalyari, pane kumwakumwaring balita mu at indredus mu ikalat da kapamilatan ning pamagbulalag kumwari karing paralang panglaganas ning pamitalastasan o mass media. Siran de ing kasalang da kapamilatan ning kalaraman. Yangat de ing kakampyan da kapamilatan ning pamamampan king katutwan.
Yugse da ngan ing balu dang katutwan at yakmul da ngan ing sablang kapamiraytan at kalaraman ba’la mung bala-balaus numabang para king pangsarili dang ikakabsi at ikakasna bulsa at dungus. E bali nung deng pakakalulu lumasa la balat. Kapanwalan da naman kasi malyari lang saliwan ngan kapanaligan at katapatan. “Keng tutuking alalan la pa naman kaylangan deng danupang ren. Kanita na la mu pakabsyan at pasawan salapi.” ngara king sarili dang sasagakgak king ayli.
Dapot, atin ta’ngang pilubluban a e malyaring pisalikutan king katutwan. E ta ya malyaring pamiraytan ing pilubluban tamu. Anting tanaman, buri na didiligan ya king katutwan. E ya kapilan man sasawa o masusuya king katutwan ing pilubluban.
Kapilan ka sinawa king lasa ning danum, abe?
Kapilan ka sinawa king legwan? Kapilan ka sinawa king katutwan? Nung sinawa ka man? buri nang sabyan nita?kampi na ka ngeni king kalaraman at kapamiraytan.
***
Dake Talabaldugan:
1. kisapmatá – (palagyu) sinakurap, bina kasaguli, bina kalagwa. English – a short moment; a wink of ther eye. Alimbawa king pamangamit: “Malyaring manaliwa ing sabla king metung mung kisapmata nung paburen tamung damusakan da reng aliwa.”
THE initiative of the Duterte administration to shift to a federal form of government is a very much welcome move as far as I am concerned. Though the idea was hatched and peddled by some congressmen and senators before, it is only now that the move is given much impetus.
However, there are politicians who are skeptical about it. They are afraid that the federal form might not suit our culture as a people and shifting to might have dire consequences on governance.
But it is said that, “We could never discover new oceans if we are afraid to lose sight of the shore.” Right?
What impresses me most with federalism is the way wealth is distributed. Under our present setup, 70 percent is remitted to the national coffer while 30 percent only is left to the local LGUs.
Because of the imbalance, much money accumulates at the top and the crocodiles in the persons of unscrupulous congressmen and senators have a heyday finding fraudulent ways to pocket millions.
The present setup therefore is very conducive to corruption while in the federal form the money in the national coffer is more or less just enough for the maintenance of government’s needed expenditures, corruption is minimized if not totally obliter at ed .
The world’s biggest economy, the United States of America, has a federal form of government. Also, the European Union’s biggest economy and richest country, Germany, has a federal government. Besides, it is said that if we have a system or plan and it doesn’t work, revise. After it’s implementation and still it doesn’t work discard or throw it away and work on a new system or plan.
The present set-up of governance have been with us for so long but it has given us problems like corruption, drug addiction and other societal ill. It’s time for a change. Let’s go federal.
— Jose Goc-ong Hortelano