Kabayaniyan at Kasukaban king Minuna at Bayung Panaun (Heroism and Treason in the Past and Present Times)

E na ku bisang manakit o makaramdam mu man na'n ku pa ining inawa nung sinta ku ala ne man?

Nu'ka minta mal a sinta ku, pigkalub mu ing kabaldugan

Karing kutang king bye kung ayni, sana e mu na ku lalakwan. Nanan ke ing kislap ning bulan? Nanan ke ing aslag ning aldo? Nung ala ka keni lele ku - kisnang dalumdum ing bye ku.

Ing timan mu laman ning isip, ing tagkil ding kekang taliri Bagyus susulapo ning angin anting malagung pinanari. Kabang makarayu ka ka’ku, panimanman alang paynawa Pantunan da ka king lele ku – anti kung e mangisnawa.

King abak sumlag ya’ing aldo, mitakpan yang biga;

Kapupus ning gatpanapun – layun lumbug na ya…

E na kawangis ning lugud ku keka, alang wakas… kabud keka!

Ika mu ing ligaya ning bye, ning pusu kung keka alipan; Isip, katawan ku at diwa, sablang keka yampang ku ngan! Nung e na ka kaku mibalik, anti kung miyabtas kawad? Aldo, bengi't sablang penandit, malalaso’ing ka’kung labwad. Malalaso’ing ka’kung labwad!

~ Tagulele nang Ligaya, Mikk Benares2000/ 11112005

Ing dalit a minuna a mipamagatan “Tagulele nang Ligaya” megamit ya king palage dikil king makuyad nang bye ning minunang-diling bayani ning Kapampangan at pati ning mabilug a bangsa--i Rajah Tarik Suliman. Selangan na ing pamanyakup da ring dayung Kastila king pamanimunu ning mibansangang “adelantado”-- i Miguel Lopez d e Legazpi. Kambe na ila ri Juan Salcedo at Martin de Goiti, deng dinadinalang Bisaya, dapot ing makalungkut ing deng bapa na at kalipi kinampi la kareng kasalang ding sukab.

Ing pamikasundu da reng bapa nang i Rajah Lakandula ning Tunduk o Tondu ngeni at Rajah Mahomet Ben Suliman karing Kastila masiri nang selungatan Rajah Tarik agya mang bapa na la reti uling maragul ya pamipaulaga king kasarinlan ning keyang balayan at e na apibata ing maging alipan da ring ninu man.

King pulung a nung nu da pepasyag ding Kastila ing pamalak dang

papamayaran da lang bwis deng disnan da namung memalen ning balayang e naman karela--linundag ya i Aring Tarik king awang ning bale pipagpulungan da at kadugpa na keng gabun begut ne ing kayang talibung at keyang gilisak ding makatuking amanu karing mengapamulala king tapang na’t sikana lub --ding Kastila-“Sagsagan ne sa ning aldo ing kanakung katawan at mangapkarine ku karing kanakung kababaynan bayu ku pa makipagkasundu karing dayung Kastila!”

Kaybat nang migsalita mibalik neng minuli king keyang kayaryan--ing Balen ning Makabebe bang sabyanan na la ring sasakupan na bang makapagadya king paratang a pamilumpung laban karing dayung dintang at manyingil na kabud bwis karela.

E na sukat sabyan pa a milyari ing e sukat malyari at melaus ing lumpungan king Bebe ning Bangkuse a sakup ning Nabotas angga man ngeni at milyari ing meyangu ya bye ing Ari ing Makabebe kambe da reng mekisanmetung kayang apulung datu ning Makabebe uli ning kasukaban a gewa da reng bapa na a kesapakat da reng dayung Kastila.

I Rajah Lakandula mekikit ya king Kawit kari Legaspi bang ipamaugi kang Legazpi ing paralan ning pamakilumpung da ri Rajah Tarik a akagaywan dang pamanalugigi o pamangadi bayu la makipamuk kareng kasalang da. Inya sa’t kabang mangadi la pepakbungan de ing metung a lantaka a tinud king salu nang Rajah Tarik a meyangu bye alang kalaban-laban.

Deng dina-dinalang bayaran a Bisaya mamanalkas la bang panadtaran karing talibung da ri Tarik at ding kakampi na at ing dagat mengule yang malutu king dayang minagus karing mengatadtad dang katawan deng Kapampangan a megisan mesambut.

Nanu ing pagayaliwa ning milyaring ita king malilyari ngeni?

***

Dake Talabaldugan: limpás - (palagyu) kalagpus ning ugtung-aldo at bayu ing gatpanapun o libutad da reti. English: