Irong buang
DI na bag-o ang irong latagaw sa Pilipinas. Bisan asang dapit sa nasod makita ang mga iro nga libod-suroy. Wala ni sa ubang lugar. Mao nga ma- shock usahay ang mga langyaw nga makakitag latagaw nga iro. Gitawag ning mga iroa sa iningles og stray dogs.
Ning bag-o lang, nagbalikbayan akong mga igsoon nga nanimuyo na sa gawas, dala ilang mga bata nga teenagers pa. Mga Pinoy kaayog dagway mga bataa kay Pinoy man puro ang mga ginikanan. Apan kon moistorya, imong maklaro ang langyaw nga kultura nga ilang namat-ag buot.
Daghan silag mga kasinatian nga bag-o para nila kay wa ni sa ilang lugar. Usa niini ang kanunay nilang pagkakitag libod-suroy nga mga iro bisan asa mi manglaag. Sa unang semana nila sa Sugbo, naa silay naimbento nga duwa pawala sa kalaay kon magtrapik. Magpadaghanay silag iro nga maihap sa dalan.
“There’s one over there,” moingon ang usa. “And another one,” mobawos pud ang usa. “I’ve got 15 already.” And another one, and another one, and that one, what is it doing? Ang iro nangihi sa ligid sa awto.
Matag adlaw mao ni ilang lingaw, hangtod nga naabot na tingali to silag libo ka iro ug wa na sila kasunod sa ihap ug ila na lang giundang. “I give up,” ingon tong ulitawo, naglingo-lingo. “Crazy,” ingon siya.
“You haven’t seen crazy yet,” ako siyang giingnan. “Irong buang, that’s the crazy one.”
Ako dayon silang giistoryahan unsa nang irong buang, ug napunta among istorya niadtong nagtubo pa ko sa among lungsod sa Pinamungajan, diin gikan tanan nilang paryente.
Komon ang irong-buang sa among panahon. Tungod sa kakomon, bisag dili iro, among tawgon og irong buang, basta latagaw ug laig linihokan. Mao nga naa mi irong buang nga baboy, irong buang nga manok, irong buang nga iring, irong buang nga baki, irong buang nga pari, irong buang nga maestro, irong buang nga polis.
Wala pa mauso ang animal rights kaniadto, mao nga grabe ang abuso sa mga irong buang ug irong latagaw. Naay bunalan silag dos por dos, naay buboan silag init tubig, naay tigbason sila, ug naay himoon silang sumsoman.
Dihay kausa, hubog ming managbarkada ug gigutom. Mikuhag baratiha ning usa namo ug nagatang sa dalan. Tayming nga dihay miaging iro. Ningpaka gyod intawon ang bagulbagol sa pobreng mananap.
Morag kanding ang unod sa iro, labi nag kalderetason pagluto ug kumpletos rekados. Ayaw’g kalimti ang pineapple chunks.
Kini nga parte sa akong sugilanon wala nako gipaambit sa akong mga iningles nga pag-umangkon. Kuyawan ko basig di ko nila masabtan nga niadtong panahona, kami ang tinuoray’ng irong buang.