Sulti sa tinuod
Alas Sayis sa hapon, adlawng Biyernes. Nahiuli si Susan sa ilang balay sa barangay Baring. Naabtan niya sa pantawan ang iyang amahan nga si Onyong nga naglingkod samtang nagkuting-kuting sa iyang gitara nga bagol. Mao ni lingaw-lingaw ni Onyong inig-uli niya gikan sa iyang baol. Gibutang ni Susan ang dala’ng bag nga gisudlan sa iyang mga gamit ibabaw sa lantay atbang sa gilingkuran ni Onyong. Mi-amen si Susan sa iyang amahan.
“O, nganong miuli man ka? Di ba nananghid ka ganihang buntag nga dunay modawat nimo nga batan-ong bana’g asawa? May gamay silang bata ug all-around ka nga katabang sa ilang panimalay?” matod ni Onyong nga mibutang sa gitara sa ibabaw sa lantay.
“Gidawat na ko nila. Nagsabot na mi nga dad-on ko nila sa siyudad ugma huma’g pamahaw. Apan nausab akong hunahuna. Gikapoy ko’g gukod-gukod sa ilang anak babaye nga tres anyos. Mangaplay na lang ko nga factory worker sa Cansiguring. Kalipikado man ko kay college level na man ko,” ni Susan. Milingkod siya tupad sa iyang bag. Mikunot ang agtang ni Onyong.
“Yuna pa god. Unsa may sabot ninyo sa magtiayon?” ni Onyong
“Ugma dad-on ko nila sa siyudad diin may apartment silang giabangan. Didto ko nila interbyuha sa Poblasyon, sa balay sa ginikanan sa asawa,” ni Susan. “Nakasugod na ko’g alagad nila didto karong adlawa.”
“Unya, wa pa sila masayod nga nausab imong hunahuna? Di nimo sila tungahon ugma? Seguradong mamula ang ilang mga mata og hinuwat nila nimo ugma!” ni Onyong.
“Di na na’ nako problema!” ni Susan nga namid-ok.
“Uy, Susan! Dili na maoy pamatasan nga gitudlo nako ninyo’ng akong mga anak! Bisa’g pobre ta, di ko gusto nga magpasipala mo sa inyong isigka tawo!” ni Onyong nga masuk-anon.
Naminghoy si Susan nga mitan-aw sa sawog nga kawayan sa ilang pantawan.
“Sa imong tan-aw ngil-ad ba og kinaiya ang magtiayon?” ni Onyong.
“Maayo kaayo sila’g gawi. Gipapamahaw ko nila. Gipa-esnak. Gipapaniudto. Unya gipa-esnak na sab. Papanihapunon pa gani unta ko pagdayon nako’g uli. Apan mibalibad ko kay naikog na ko, kay di man ko gustong mobalik,” ni Susan.
“Kon mao nay imong bu- haton, daghang mapagan nga ma-badsyat. Ang nag-rekomendar nimo nga si Gina, labandera sa ginikanan, ug kami nga imong ginikanan. Makaingon unya sila: Giunsa man to pagmatuto sa ginikanan bayhana? Wa may batasan!” ni Onyong nga mitan-aw sa nawong ni Susan.
“Unsa man diay akong buhaton?” ni Susan.
“Mosulti ka sa tinuod. Ingnon nimo nga nausab imong hunahuna. Wa may pinugsanay sa panarbaho. Tawo ka nga gikasabot nila, busa tawo sab ka nga moatras sa sabot. Dili kay indiyanon lang nimo sila,” ni Onyong.
Namula ang mga mata ni Susan. Misugod siya paghilak.
“Nganong mohilak man ka?” ni Onyong.
“Maulaw ko mosulti sa tinuod.”
“Mas labi pang makauulaw kon imo silang indiyanon.”
“Unsaon man nako pagsulti?” ni Susan.
“Ingna nga gitawag ka na sa gi-aplayan mong kompaniya.” “Ugma na lang ko mosulti.” “Kinahanglan karon dayon. Balika didto aron di na sila maglaom nimo ugma.”
“Ingnon lang nako nga di ka mosugot nga manarbaho ko sa siyudad,” ni Susan.
“Bahala ka. Basta ayuhon lang nimo’g balibad.” ni Onyong.
Namahid sa iyang nawong si Susan ginamit ang panyo. Dayon nanaog siya sa hagdanan. Gisundan og tan-aw ni Onyong ang anak. Gipunit niya’g balik ang gitara nga bagol. Nagpanglingo-lingo siya nga misugod pagkuting-kuting sa mga kuwerdas sa gitara. Ug mituaw siya, “Hahay, ang mga batan-on karon!” (KATAPUSAN)