‘Paglimpyo sa Boracay’

PAG-ORDER ni Presidente Rodrigo Duterte sa pagserado sa Boracay aron limpyohan ni og maayo, segurado ko nga di lang ang tubig sa dagat ang iyang buot ipasabot kundili lakip na ang mga opisyales sa local government unit (LGU). Si Presidente na mismo ang nag-ingon nga ang Boracay lim-aw sa grabe nga kahugaw. Angay nga palagputon ang mga opisyales sa gobyerno nga nagpasagad ug ningtugot nga ang pinakadugokonon nga lugar sa mga turista ug numero uno sa tibuok kalibutan mahimong agayayan ug tigsalo sa mga hugaw.

Adunay mga pagsupak gikan sa nagkalainlaing hutong nga nagpatugbaw sa opinyon nga ang gobyerno mawad-an og income nga mokabat of mga bilyones ka pesos gikan sa turismo. Apan dili madugay likayan gyud ang Boracay sa mga turista sama sa sakit nga mananakod tungod sa komersyalismo ug kurapsyon sa gobyerno nga mas baho pa kay sa lim-aw sa kahugaw ug ang kantidad sa mawala nga income mas dako pa kay sa makaya nato og kwentada.

Human ang tanan ug magkinaunsa man, sa akong pangagpas ang pagkadaut sa kinaiyahan ug kalikupan sa Boracay nga maoy nagpakunhod niini isip primera klase nga lulinghayawan naggikan sa pagka inutil sa gobyernong probinsyal ug lokal nga maoy gisangonan sa pagpatuman sa mga ordinansa ug mga balaud sa kinaiyahan ug kalikupan. Ang order ni Presidente Duterte sa pagserado ug rehabilitasyon sa Boracay ning-abli og lata nga puno og ulod nga ningbutyag sa gidak-on sa kurapsyon nga miresulta niining radikal nga solusyon nga mao ang pagserado sa intero isla aron mapabalik ang orihinal, natural ug dalisay nga katahom. Mosahi og gamay ang akong ideya sa ideya sa Presidente nga ideklarar ang intero isla og agrikultural tungod kay sa akong tan-aw, gituyo ni sa kinaiyahan nga ang usa ka libo kapin ka ektarya nga isla mahimong paraiso sa mga turista.

Sugdan nako ang pagpangutana og asa ningadto ang Environmental Fee nga tag P75 kada turista. Ang datos sa turismo sa tuig 2017 nagpakita nga kapin sa 2 ka milyon ang mga turista nga ningbisita sa Boracay. Sa maong tuig, P150-million ang dunay klarong kwenta sa paggasto apan ang P91million di pa klaro kun asa ning-adto. Asa na man ang tag P200 kada pasahero sa sakyanang pandagat nga ibayad sa kada pasahero nga mosulod o mogawas sa isla? Ang gobyernong probinsyal sa Aklan ug ang munisipalidad sa Malay nagabahin sa koleksyon. Ang Malay dunay 17 ka barangay ug 3 niini naa sa isla sa Boracay. Bilyones ka pesos na ang nakolekta sa sulod sa pipila ka dekada apan ang isla makapasar lamang sa gradong lim-aw nga grabe kahugaw imbes dalisay nga paraisong isla. Unsay nahitabo?

Anaay pipila ka Aklanon nga nia na nanimuyo sa Syudad sa Davao apan dunay mga kabtangan sa Boracay. Taga Boracay ni sila kaniadto ug duna pa silay mga paryente nga nanimuyo sa isla. Matud pa nila, samtang nagdahom sila nga ang isla mahimong dili hitupngan nga destinasyon sa mga turista, nakuyawan sila sa walay kaluoy ug agresibong komersyalismo nga maoy ningdaot sa isla.

Sa dihang ningkomentaryo ko bahin sa Boracay dinhi sa Facebook niadtong ningaging semana, ningbuhos kanako ang mga impormasyon gikan sa mga magbabasa. Komon nga anggulo ang kurapsyon nga matud pa nila angay nga ibasol sa LGU ang pagkadaot sa kalikupan. Sumala pa nila, ang balita ni Ted Failon ug sa ABS-CBN maayo apan tumoy ra ang gidak-on sa gisangkad niini. Usa ka bulan human sa order sa pagsira, ang grande nga hotel nga ginganlan og West Cove mao ray gibungkag. Kataw-anan kay ang order ni DENR Sec. Roy Cimatu mipatag sa kabatuan ug ningpahiuli sa usa ka tungtonganan para sa mga manan-aw sa mao nga kabatuan. Nakaadto ko og Boracay panagsa ug nagtuo ko nga si Nasudnong Kinumo Manny Pacquiao maoy tag-iya sa puti nga resort hotel nga gilibotan og mga kahoy ug kabatuan. Sa akong pagpangalap og dugang impormasyon, nahibaw-an nako nga dili diay. Apan ang mga sakayanon modala sa ilang mga bisita sa maong lugar ug mosulti nga kang Pacquiao kuno to. Moinsistir man gud ko kun mobisita sa Boracay nga dad-on ko sa maong lugar kay mao man ni ang ginabutang sa mga brochure sa turismo ug sa magasin sa Philippine Airlines. Di pa lang gyud dugay, angwest Cove ninggawas sa mga materyales sa turismo panahon sa forum sa APEC.

Apan unsa ning akong nadungog? Tinuod ba nga ang West Cove mas nagsunod pa sa balaod kay sa uban? Usa ka dili kaduhaduhaan nga tinubdan nagsulti nako nga ang tinuod nga tag-iya, usa ka Cris Aquino, nakakuha sa tuig 2009 og usa ka 25-year Forest Land Agreement para sa turismo gikan kang DENR Sec. Lito Atienza ug nagbayad siya og P100,000 kada tuig ngadto sa gobyerno. Kini nga permit gikanselar sa lokal nga pangagamhanan tungod sa alegasyon nga ang iyang FLAG lease gikanselar na daw. Gitubag kini ni Aquino pinaagi sa pag-insistir nga wa siya pahibaw-a sa DENR sa mga environmental isyu kun naa man. Ang iyang resort hotel gidimolis gihapon nga way order sa korte ug kini gikawatan. Mga 85 ka empleyado sa hotel nawadan og trabaho.

Bisan og ang nagalingkod nga Mayor sa Malay dunay sayop, kinahanglan nga iapil sa gobyerno sa pag-imbestigar ang ning-aging administrasyon. Kadaghanan sa naapil sa mga anomaliya nga wala tutoki sa imbestigasyon mga salin sa nangaging administrasyon. Gani, usa na ka buwan ang ninglabay ug wala pa tay balita bahin sa resulta sa maong imbestigasyon ug kinsa ang responsable sa natural wetland sa Boracay ug ningbaligya niini ngadto sa pribado.

Ang LGU wala makaimplementar sa balaod nga nagmando nga walay building construction nga tugotan sa easement nga mosangkad og 25 ka metros plus lima ka metros gikan sa maabot sa tubig sa dagat kun magtaob. Ang mga establisimiyento sa baybay dimolisonon pa. Dugang pangutana. Kinsa ang nangulo sa demolition team? Basin og angay sab nga i-check ni Secretary Cimatu ngano nga ang kalasangan nabaligya ug gitagaan og permit sa munisipyo. Basin sab angay nga hilngon sa Bureau of Internal Revenue ug sa National Bureau of Investigation ngano nga kun mag snorkeling ka mobayad pa man og P40 kada salom ug walay resibo nga isyu.

Basin ug ang LGU ug NBI angay nga mocheck sa lifestyle sa nangagi ug kasamtangan nga mga opisyales sa munisipyo ug sa mga barangay. Matud pa sa akong tinubdan, pipila kanila nagadrive og mahalon nga mga sports cars ug nagaselebrar og mga anibersaryo ug mga birthday sa mga mahalong hotel sa Manila apil na sa grabe ka luho nga City of Dreams.

Wa ko kahibalo kun ang Local Water Utilities Administration duna bay gahom sa Boracay Island Water Co. nga gipanag-iya sa Ayala ug Boracay Tubi ni Lucio Tan. Mahibulong ka ngano nga ang usa ka gamay nga isla sama sa Boracay dunay duha ka water utilities nga nagacharge sa mga customer og P130 kada metro kubiko! Ug nadunggan nako nga ang bayad sa paglimpyo sa kasilyas ug paglabay sa sulod niini mokabat og P2,630.00 kada 3-metro-kubiko! Sa dihang ang DENR probe team ni Secretary Cimatu ning-abli sa mga drainage canal ug mga tubo nga agayanan sa mga hugaw, ilang nakita nga konektado ni tanan ug tone-tonelada ang mga hugaw sa tawo ang mosangko sa dagat nga moresulta sa daghan kaayong coliform bakterya.

Kun anaay mga lamesa nga ibutang sa baybay, ang tag-iya sa maong lamesa kinahanglan nga mobayad og P300 kada lamesa. Ayaw na ko og pangutan-a kun kinsa ang nagakolekta niini, apan kun ang mga tag-iya sa stall gustong mokooperar sa gobyerno, mas maayo nga isulti nila ang tanan aron ang baybay, dagat ug LGU mahinlo ug matanggal ang mga hugaw ug kurapsyon. Human niini, basin di pa moabot og unom ka bulan, mobalik ug maglanoglanog ang himaya ug kabantog sa Boracay sa tibuok kalibutan.

Tungod sa pagdawat sa mga imposisyon ug mga demand sa mga kurap, ang mga resort establishment mag-antos sa resulta. Sa panultion pa, “duha ang kinahanglan nga mosayaw og tango”.