Współpracownica

– Czy można się posługiwać słowem „współpracownica”? Użyłem go w stosunku do koleżanki, z którą pracuję (przedstawiłem ją komuś, mówiąc: „To moja nowa współpracownica”), ale zwrócono mi uwagę, że należało powiedzieć „współpracowniczka”. A przecież mówi się „pracownica”... (e-mail od internauty gixxxxx@wp.pl; szczegółowe dane do wiadomości mojej i redakcji).

W najnowszych słownikach języka polskiego (np. w Uniwersalnym słowniku języka polskiego PWN, Warszawa 2003, t. 4, s. 526) rzeczywiście odnotowuje się wyłącznie słowo współpracowniczka jako formę żeńską od współpracownik, ale można mieć wątpliwości, czy jest to rozstrzygnięcie normatywne dobrze przemyślane.

Hasło współpracownica znajdziemy jednak w Wielkim słowniku ortograficznym PWN (Warszawa 2010, s. 1033) jako oboczne do współpracowniczka, a to oznacza, że występuje współcześnie w obiegu (szkoda, że jego statusu we współczesnej normie nie rozstrzyga Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN…).

Trudno w tej sytuacji kogoś, kto używa na co dzień wyrazu współpracownica, za to ganić, tym bardziej że słowotwórczo, morfologicznie omawianej formie zarzu- cić nic nie można. Powstała bowiem jak najbardziej poprawnie przez zamianę męskiego sufiksu -nik w słowie współpracownik na żeński -nica.

Wprzeszłości taki model tworzenia tzw. feminatywów, czyli żeńskich odpowiedników nazw męskich, był prawie że powszechny. Dotyczył w pierwszej kolejności wyrazów o znaczeniu ujemnym, wskazujących na negatywne cechy charakteru osoby tak nazwanej, np. grzesznik – grzesznica, bezwstydnik – bezwstydnica, cudzołożnik – cudzołożnica, rozpustnik – rozpustnica, zazdrośnik – zazdrośnica, miłośnik – miłośnica (‘kochanek’ i ‘kochanka’).

Nierzadko powstawały jednak derywaty neutralne znaczeniowo, np. czeladnica (od czeladnik), położnica (od położnik), robotnica (od robotnik), samotnica (od samotnik), nieszczęśnica (od nieszczęśnik), pustelnica (od pustelnik) czy zakonnica (od zakonnik).

Do grupy rzeczowników rodzaju żeńskiego kończących się na -ica nienacechowanych ujemnie należał również wyraz współpracownica odnotowany już w połowie XIX w. przez Słownik języka polskiego (Wilno 1861, t. II, s. 1914) w obocznym brzmieniu współpracownica lub spółpracownica.

Ówcześni leksykografowie nie mieli wątpliwości, że skoro mówi się i pisze pracownik – pracownica, równie dobrze regularną parą wyrazową są współpracownik i współpracownica.

Wydawało się, że sprawa żeńskiego odpowiednika słowa współpracownik raz na zawsze została rozwiązana. Tymczasem wydany na początku XX wieku Słownik języka polskiego (Warszawa 1908, t. IV, s. 967) wprowadził oboczność pracownica – pracowniczka (o współpracownicy czy współpracowniczce w t. VII w 1919 roku zapomniano…).

Stało się tak dlatego, że na przełomie XIX i XX stulecia upowszechnił się inny sposób tworzenia wyrazów rodzaju żeńskiego od rzeczowników męskich kończących się na -nik.

Ze względu na niezbyt przyjemny wydźwięk przyrostka -nica, a także to, że był on nieco dwuznaczny, gdyż tworzono nim również nazwy rozmaitych miejsc (np. strażnica oznaczała nie tylko ‘kobietę strażnika’, ale i ‘budynek, w którym pełni się straż’, a sukiennica ‘kobietę sukiennika’ i ‘skład sukna’) – gramatycy zrezygnowali z niego na rzecz neutralnego semantycznie przyrostka -niczka.

Tym samym dawne nazwy osobowe żeńskie typu awanturnica, przeciwnica, uczestnica zaczęły być powoli wypierane przez nowe – awanturniczka, przeciwniczka, uczestniczka. Dlatego i do nowo wydawanych po wojnie słowników trafił wyraz współpracowniczka, a nie współpracownica…

Czy jednak – ze względu na akceptowaną do dzisiaj oboczność pracownica // pracowniczka (choć tę drugą Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, Warszawa 2004, s. 856, traktuje jako potoczną) – nie powinno się uznać za poprawną pary wyrazowej współpracownica // współpracowniczka? Według mnie powinno… mlkinsow@angora.com.pl

www.obcyjezykpolski.pl

Jednym z wydarzeń, podczas których najłatwiej popełnić gafę, jest impreza. Użytkownikom angielskiego o nią jeszcze łatwiej – język ten bowiem stosuje tak zróżnicowane słownictwo opisujące różnego rodzaju wydarzenia towarzyskie, że niezwykle trudno jest uniknąć błędu.

Najłatwiej uniknąć pomyłki, stosując najpowszechniejszą nazwę imprezy – party ( While the children were away the parents threw a lavish party. – Gdy dzieci wyjechały, rodzice zorganizowali wystawną imprezę.). Ale party samo w sobie jest kłopotliwe, bo poza imprezą określi sporo innych rzeczy. Nazwiemy tak również partię polityczną ( After an early election even the opposition party lost seats in parliament. – Po wcześniejszych wyborach nawet opozycja straciła miejsca w parlamencie.), ale też stronę, i to zarówno konfliktu, jak i umowy ( Both parties to the contract suddenly found themselves opposing parties of a long legal dispute. – Obydwie strony umowy nagle stały się stronami długiej batalii sądowej.).

Można również zastosować któreś z bardziej wyspecjalizowanych określeń – na przykład formalne przyjęcie można nazwać reception ( A reception will be held following the wedding ceremony. – Przyjęcie weselne odbędzie się po ślubie.) i to bez względu na to, czy przyjęcie ma pozytywny, czy negatywny wydźwięk ( The first time she spoke publicly after her husband’s assassination was at his funeral reception. – Pierwszy raz po zabójstwie męża zabrała głos publicznie na jego stypie.). Ale i ten termin ma inne znaczenia. Ponieważ pochodzi on od czasownika receive, znaczącego otrzymywać lub odbierać, to jako rzeczownik może również opisywać odbiór ( The reception of the film was mostly positive. – Odbiór filmu był w większości pozytywny.) i przyjęcie czegoś ( His reception of the gift amounted to bribe. – Przyjęcie przez niego prezentu spełniało znamiona przekupstwa.), a nawet zasięg sieci ( The sturdier the walls, the worse the reception inside the building. – Im solidniejsze ściany, tym gorszy zasięg wewnątrz budynku.).

Aby nie musieć podawać stopnia formalności imprezy, można również określić ją jako function, mając na uwadze, że rzeczownik ten odnosi się do wydarzeń o sporej liczbie gości ( The function took place on the embassy lawn, but it still ended up pretty crowded. – Przyjęcie odbyło się w ogrodzie ambasady, ale i tak było tłoczno.). A funkcja? Jej inne znaczenia poruszone zostaną już niedługo. Trying to function as a party

to a reception. marcin.wilczek@gmail.com facebook.com/podstepne.slowka