Mój syn jest farmakologicznym narkomanem

Piętnaście tabletek na katar albo pół butelki syropu na kaszel. Tyle wystarczy, aby miał „fazę”. Jasiek jest jednym z tysięcy nastolatków uzależnionych od popularnych leków bez recepty.

– Narkoman? Do tej pory utożsamiałam go z brudasem, który „daje w żyłę”. Tymczasem mój syn szprycował się lekami bez recepty – mówi Krystyna (42 l.), urzędniczka w dużym mieście na północy Polski, matka 14-letniego Jaśka. – Brał je w końskich dawkach, żeby mieć tak zwaną fazę. Teraz on leczy się z poważnego uzależnienia, a ja powoli dochodzę do siebie.

To tylko trudny wiek

Nikt nie wie, ilu polskich nastolatków jest uzależnionych od lekarstw. Ale przecież przykład płynie z góry. Według badań dorośli Polacy to w dużej mierze lekomani. Biomedical.pl podaje, że jedna osoba kupuje u nas w ciągu roku aż 34 opakowania leków! Pod względem przyjmowania syropów i tabletek zajmujemy podobno niechlubne drugie miejsce w Europie, tuż za Francją. Najbardziej niepokoi jednak lekomania wśród nastolatków, bo staje się nową narkomanią. Dlatego Polski Związek Producentów Leków bez Recepty wnioskuje, aby medykamenty zawierające substancje czynne (m.in. dekstrometorfan, pseudoefedryna i kodeina) mogły kupować tylko osoby pełnoletnie.

Gdyby tak było, być może Jasiek nie kupowałby kilku butelek syropu w tygodniu. Krystyna nadal nie wie, dlaczego jej jedyny syn po nie sięgnął. Jasiek nigdy nie wyróżniał się na tle rówieśników niczym szczególnym – może tylko wzrostem. Zawsze był o głowę wyższy od kolegów. Garbił się, kulił. Ojciec próbował ten jego wzrost przekuć w coś pozytywnego: zapisał syna do koszykarskiej drużyny, zabierał na wieczorny jogging. Ale półtora roku temu tata Janka zakochał się i niemal z dnia na dzień odszedł do innej kobiety. – Owszem, widywał syna raz, dwa razy w tygodniu, ale to nie to samo – kręci głową Krystyna. – Może gdyby nie to rozstanie, mój syn nigdy nie uzależniłby się od leków – dodaje.

Po wyprowadzce ojca Janek zaczął częściej wychodzić z domu. Krystyna przeczuwała, że chłopak, wychuchany jedynak, chce odreagować ich rozstanie. Wydawało jej się, że jest czujna. – Obserwowałam go, dyskretnie wąchałam, jak wracał do domu. Nie czułam zapachu alkoholu ani papierosów, więc uspokajałam się. Nastolatek musi biegać z kolegami, przecież wchodzi w trudny wiek!

To działa, jestem zdrowy

– Kiedy zachodzi podejrzenie, że nasze dziecko przyjmuje używki, na początku postawiłabym na szczerą i otwartą rozmowę – radzi coach Ania Witowska, twórczyni portalu Kobiecy Punkt Widzenia, prywatnie mama dwójki dzieci. – Nawet jeśli zakładamy, że dziecko nas zawiodło, potraktujmy je jak kogoś bliskiego. Krzyki i przedstawianie czarnego scenariusza nie zadziałają. A słowa: „Słuchaj, też jestem człowiekiem, też robiłam głupie rzeczy, też czułam się zagubiona” mają szansę otworzyć dialog. Pamiętajmy o tym, że bycie nastolatkiem najzwyczajniej w świecie nie jest proste – burze hormonalne, presja otoczenia, no i, niestety, często brak wsparcia od rodziców.

Krystyna przypomina sobie ten czas, kiedy syn zaczął często „chorować”. – Ciągle kaszlał, głośno wydmuchiwał nos, prosił, abym kupiła mu jakieś leki. Myślałam, że chce zwrócić na siebie moją uwagę po tym, jak mąż nas zostawił. I że spadła mu odporność... Raz, kiedy wróciłam po pracy do domu, odkryłam, że syrop, który wystarcza na tydzień, już mu się skończył. Przeraziłam się.

„Mamuś, to działa, jestem zdrowy!” – zawołał Jasiek, pełen werwy, kiedy weszła do jego pokoju. Miał na sobie sportowe ciuchy i... robił pompki na dywanie. Pierwszy raz. Chwilę potem poprosił o kolejną butelkę syropu: „No wiesz, profilaktycznie”. Tłumaczył, że chce szybko wrócić na lekcje, a przecież wśród kolegów hulają zarazki. Od tego czasu Krystyna często znajdowała w jego pokoju opakowania po lekach, ale łudziła się, że to nic takiego.

Dopytywała syna, czy nie przesadza z ilością, a on tylko się śmiał. Stał się bardzo żywiołowy. Czasem popadał w dziwne stany otępienia i nie rozumiał podstawowych komunikatów. – Zlekceważyłam niepokojące sygnały – Krystyna chowa twarz w dłoniach. – Myślałam, że to burza hormonów. A te leki? Też często biorę leki na silne bóle głowy.

Lek jak narkotyk

Kilka tygodni temu. „Mamo, mamo, jedźmy jutro na Śnieżkę!” – zawołał Jasiek od progu. Dochodziła godzina 22, był zimowy wieczór. – Od Karkonoszy, gdzie byliśmy kiedyś na rodzinnych wakacjach, dzieliło nas kilkaset kilometrów, więc poczułam, że coś jest nie tak – opowiada Krystyna. – Zażądałam, aby stanął przy lampie. Miał nienaturalne spojrzenie, rozpalone policzki, był niespokojny, pobudzony, wymachiwał rękami, wiercił się, obracał. Kilkanaście minut potem wyszeptał, że sąsiedzi nas podsłuchują, bo chcą uniemożliwić nam wyjazd. Spanikowana, schowałam dumę do kieszeni i zadzwoniłam do męża. Przyjechał z domowym testem na obecność narkotyków, który kupił w aptece, ale test niczego nie wykazał. Rano okazało się, że Jaś całą noc grał na konsoli. Pomyślałam, że wziął amfetaminę albo coś podobnego. Zawiozłam go do lekarza – relacjonuje Krystyna.

Po szczegółowych badaniach krwi i moczu Jasiek pękł. Popłakał się, potwierdzając, że od roku zażywa popularne i dostępne bez recepty leki. – Byłam przerażona, słysząc, że niektóre zawierają dekstrometorfan czy pseudoefedrynę. Działają jak narkotyki, uzależniają psychicznie i fizycznie, niszcząc narządy, mózg! Lekarz uświadomił mi, że nie ma tygodnia, aby w szpitalu nie pojawił się nastolatek, który przedawkował lekarstwa, a wszystko może skończyć się śmiercią.

Krystyna zasłabła, kiedy dowiedziała się, że Jasiek ma silnie podwyższone ciśnienie krwi i wykazuje niemal wszystkie cechy uzależnienia, czyli – według WHO, Światowej Organizacji Zdrowia – psychicznego i fizycznego przymusu, objawiającego się potrzebą przyjmowania substancji. Zarówno jego umysł, jak i organizm dążył do tego, aby przyjąć kolejną porcję leków i „odlecieć”.

Nie ma złotej rady

Jasiek, który w lekarskim gabinecie nieźle się przestraszył, po kilku dniach znowu zaczął symulować przeziębienie. – Rano wpadł do mojego pokoju z krzykiem, że potrzebuje leku na kaszel. Kiedy powiedziałam, że wyleczę go miodem i czosnkiem, zaczął jeszcze głośniej krzyczeć – wspomina Krystyna. W porozumieniu z jego ojcem zapisała syna do psychoterapeuty od uzależnień. Od niedawna żyje jak policjant śledczy. Zagląda synowi w źrenice, przegląda jego kieszenie, biurko, pościel. Odbiera ze szkoły, rozgląda się za nową prywatną placówką – chce odciąć Jaśka od dawnego towarzystwa. Skutek jest taki, że chłopak zamknął się w sobie, na zmianę jest smutny albo pobudzony, więc ciągle nie ma pewności, czy przestał „brać”.

Krystyna, przeszukując każdego dnia kieszenie dżinsów syna, zadręcza się myślami, czy czegoś nie przeoczyła, skupiając się na własnym smutku z powodu odejścia męża. Czy można było uniknąć tego, co stało się z jej jedynakiem? Czy uzależnienie Jaśka nie pogłębi się? Jak próbować zapobiegać takim sytuacjom? Czy powinna była więcej rozmawiać, uświadamiać syna na temat zagrożeń? Sprawdzać jego telefon?

– Obawiam się, że nie ma jednej złotej rady, ponieważ proces wychowawczy nie zaczyna się w wieku kilkunastu lat, ale dużo wcześniej – mówi Ania Witowska. – Zadbajmy o to, aby nasze dziecko czuło się wartościowe, kochane i pewne naszego wsparcia, a wtedy nie będzie rozpaczliwie szukało akceptacji wśród rówieśników i nie będzie popełniało błędów, choćby takich, jak próba zaimponowania braniem używek. Z dzieckiem trzeba rozmawiać, a jeśli ono nie chce, to zapewniać je, że może nam ufać i przyjść z każdym problemem. Dyskretne sprawdzanie, co i z kim robi, także nie zaszkodzi – dodaje coach. Jednocześnie odradza wszelkiego rodzaju ultimatum. – Jeśli takowe postawimy i nie będziemy konsekwentni, nastolatek uzna, że jest bezkarny i że po raz kolejny mu się upiekło! Starajmy się też nie zwalać winy na nasze niedorosłe dziecko. A pod wpływem emocji nie wypowiadać słów, których sami byśmy nie chcieli usłyszeć.