Namiot, obóz

Polszczyzna od ręki Pana Literki

Dlaczego w zwrocie rozbić namiot, rozbić obóz występuje czasownik rozbić?

Przecież słowo rozbić ma dzisiaj ustalony zakres semantyczny. Rozbić znaczy ‘stłuc’ (np. szybę), ‘uszkodzić część ciała’ (np. głowę, kolano, nos), ‘ubić coś tłuczkiem’ (np. mięso na kotlety) czy ‘rozepchać coś’ (np. ciasne buty na kopycie).

Przenośnie można również rozbić gang, czyli ‘udaremnić działalność grupy przestępczej’, rozbić bank, tzn. ‘zgarnąć całą pulę przeznaczoną na wygrane’, lub rozbić rodzinę ‘doprowadzić do rozwodu rodziców’.

Czy wobec tego jest dobre, a przede wszystkim logiczne połączenie czasownika rozbić z rzeczownikami namiot i obóz? Czy nie należałoby raczej mówić i pisać: rozwinąć, rozłożyć namiot (i zwinąć, złożyć namiot) oraz zbudować, wytyczyć obóz? Okazuje się, że zwroty rozbić namiot, rozbić obóz są jak najbardziej poprawne. Chodzi w nich o dawne (dzisiaj zapomniane i nienotowane w słownikach) znaczenie czasownika rozbić ‘rozłożywszy coś, przymocować, przybić, rozpiąć, rozpostrzec’.

Wspomina się o tym jeszcze w Słowniku języka polskiego PAN pod redakcją Witolda Doroszewskiego (Warszawa 1965, t. VII, s. 1066) z uwagą: rozbić «dziś żywe w związkach wyrazowych rozbić namiot, obóz, dawniej też: budę, kram itp.» i cytatem z Ojca zadżumionych Juliusza Słowackiego: Trzy razy księżyc odmienił się złoty, Jak na tym piasku rozbiłem namioty. Przy okazji dodajmy, że poeta użył tutaj metalepsji, czyli figury stylistycznej polegającej na zastąpieniu opisu upływu czasu ( trzy miesiące) opisem zjawiska o takim samym okresie trwania ( trzy razy księżyc się odmienił).