O dziękuję i dzięki

Polszczyzna od ręki Pana Literki (768)

Krótkie słowo dziękuję (będące formą 1 os. czasu teraźniejszego) należy – oprócz przepraszam i proszę – do podstawowego kanonu zwrotów grzecznościowych ludzi dobrze wychowanych. Zawsze należy po nie sięgać, kiedy zwracamy się do osób starszych i nieznajomych lub nauczycieli w szkole. Tylko taka forma grzecznościowa wchodzi w grę ( dziękuję bardzo, dziękuję serdecznie itp.).

W mniej oficjalnych sytuacjach komunikacyjnych (np. w gronie rówieśników) możecie się posługiwać wyrazem dzięki (np. dzięki za pomoc, dzięki za telefon, dzięki za dobre słowo; wiem, że nieraz zamiast dzięki mówicie dzięks...). Pamiętajcie tylko o tym, by nie łączyć dzięki z przysłówkami (np. dzięki bardzo, dzięki szczerze, dzięki serdecznie). Z pochodzenia jest ono rzeczownikiem i dlatego muszą mu towarzyszyć przymiotniki bądź zaimki (np. wielkie dzięki, piękne dzięki, moje dzięki). Jak wspomniałem, dzięki to rzeczownik o znaczeniu ‘podziękowania, wyrazy wdzięczności’, czyli forma mianownikowa lm. Pierwotnie odmieniał się on według wzoru ( te) dzięki, ( tych) dzięków, ( tym) dziękom, ( tymi) dziękami, ( o tych) dziękach. Nasi przodkowie znali powiedzenie mieszka nie napełnisz dziękami, ale dzięgami ( mieszek ‘sakiewka’, dzięki ‘podziękowania, dzięgi ‘pieniądze’). Do czasów współczesnych utrzymała się jedynie forma mianownika i biernika słowa dzięki. W dawnych tekstach natrafiamy na zwroty typu: składam ci wielkie dzięki za to, co dla mnie zrobiłeś; przyjmij moje stokrotne dzięki za pomoc czy Bogu dzięki lub dzięki Bogu, że to się tak zakończyło. We wszystkich przykładach wyraz dzięki występuje jako synonim ‘podziękowań’. Z czasem ze zwrotu składać dzięki upowszechniło się samo dzięki i zaczęło oznaczać już nie ‘podziękowania’, ale po prostu ‘dziękuję’.