Znakomita biografia Czapskiego

Eric Karpeles, amerykański malarz i pisarz, zetknął się z postacią Józefa Czapskiego w 2012 roku. Pisał o Prouście i znajomy z Paryża podesłał mu wykłady, które Czapski wygłaszał kolegom w obozie jenieckim w Griazowcu w 1941 r. Jeszcze poprzedniego dnia nic o Czapskim nie słyszałem. Następnego całkowicie mną zawładnął – wyznał. Kolejne lata badań zaowocowały trylogią: tłumaczeniem na angielski „Prousta w Griazowcu” (Czapski wykładał oficerom po francusku), biografią „Prawie nic”, którą właś-nie otrzymujemy po polsku (prawie 600 stron), a jesienią ma się ukazać w Stanach monografia malarstwa Józefa Czapskiego gromadząca wszystkie jego prace. Jeśli ta książka również zostanie przełożona na polski, będzie to nie lada gratka, bo większość obrazów malarza znajduje się w prywatnych kolekcjach.

Czapski urodził się w 1896 r. w arystokratycznej, kosmopolitycznej rodzinie. Matką była Austriaczka, hrabina Józefina von Thun und Hohenstein, ojcem Polak, hrabia Jerzy Hutten-Czapski. Siedmioro dzieci wychowywało się w pałacu w Przyłukach (obecnie Białoruś). To matka uczyła je patriotyzmu wobec Polski, po niej też Józef wziął religijność. Zmarła w ósmej ciąży, gdy miał 6 lat.

Józef Czapski przeżył 97 lat. Przez jego życie przetoczył się cały XX wiek. Rewolucje i obydwie wojny, komunizm, „Solidarność”. Pełnił różne funkcje: był żołnierzem, dyplomatą, świadkiem Katynia, pamiętnikarzem i pisarzem, jednak zawsze uważał siebie przede wszystkim za malarza. W malarstwie próbował pogodzić wewnętrzne sprzeczności: bycie pacyfistą i obowiązek walki za ojczyznę, utratę przyjaciół w Katyniu, Starobielsku i Ostaszkowie z tym, że on przeżył, swój homoseksualizm z głęboką wiarą w Boga. Wielkie życie – znakomicie spisane.

AGNIESZKA FREUS ERIC KARPELES. PRAWIE NIC. JÓZEF CZAPSKI. BIOGRAFIA MALARZA (ALMOST NOTHING: THE 20TH CENTURY ART AND LIFE OF JÓZEF CZAPSKI). Przeł. Marek Fedyszak. Wydawnictwo NOIR SUR BLANC, Warszawa 2019. Cena 69 zł.