Dwuipółdzionek

– Piszę do Pana w sprawie słowa „weekend”. Skoro tego anglicyzmu nie da się spolszczyć, to może należałoby wymyślić jakiś jego odpowiednik? Mnie się podoba słowo „dwudzionek”, o którym kilka lat temu było głośno. W moim środowisku tak niekiedy mówimy na „koniec tygodnia”, np. „Zdzwońmy się w dwudzionek”; Odpocznę wreszcie w najbliższy dwudzionek” (e-mail nadesłany przez internautę; dane personalne i e-mailowe do wiadomości redakcji).

Neologizm dwudzionek, dość sympatyczny słowotwórczo ze względu na zdrobnienie słowa dzień, nie dla wszystkich byłby jednak jednoznaczny semantycznie. Ktoś by mógł powiedzieć, że niekoniecznie chodzi o sobotę i niedzielę, ale np. o poniedziałek i wtorek lub o środę i czwartek, prawda?

Niewykluczone, że znaleźliby się i tacy, dla których dwudzionek równie dobrze by oznaczał co innego, np. ‘dwa dni wagarowania w tygodniu’ lub ‘ dwa dni wolnego w tygodniu’.

W tej sytuacji może lepiej by było postawić na słowo dwuipółdzionek, gdyż tyle – w przybliżeniu dwa i pół dnia – trwa weekend, który rozpoczyna się przecież późnym popołudniem w piątek, a kończy w niedzielę przed północą.

O dwudzionku głośno się zrobiło trzy lata temu, kiedy w konkursie na Młodzieżowe słowo roku 2017 organizowanym przez Wydawnictwo Naukowe PWN uplasował się on na drugim miejscu (zdobył 269 głosów) za wyrazem sztos (‘coś fajnego, niesamowitego, fantastycznego’ – 417 głosów).

Jury złożonemu m.in. z językoznawców Uniwersytetu Warszawskiego ów dwudzionek nie przypadł jednak do gustu. Określili owo słowo „słabo akceptowanym, purystycznym pomysłem”.

Członkowie komisji PWN przypomnieli sobie, że pojawiło się ono jako zastępnik weekendu (pisano wtedy week-end) wśród propozycji zgłoszonych przed wojną ( w 1937 r.), kiedy to ogłoszono konkurs na spolszczenie słowa weekend w dzienniku „Goniec Warszawski” (nr 174).

Poza dwudzionkiem przedwojenni słowotwórcy proponowali wówczas takie określenia jak przedświątek, dwudniówka, doboświątek, świątecznik, wywczaśnik, wytchniówka, odświeżka, wypoczka, połtoradniówka, miłoczas, przyrodowypoczynek czy wigiliada.

Żadna z przytoczonych nazw końca tygodnia (i innych, jeszcze mniej udanych) nie spodobała się wtedy Julianowi Tuwimowi, mistrzowi słowa, znawcy polszczyzny. W Cicer cum caule, czyli groch z kapustą: panopticum i archiwum kultury („Czytelnik”, Warszawa 1958) napisał z przekąsem:

W słowotwórstwie, jak w każdej twórczości, potrzebny jest talent, a czasem natchnienie. Puszkin powiedział, że natchnienie przydatne bywa nawet w geometrii. Ale, jak widać, ten stan błogosławiony nie towarzyszył autorom powyższych projektów. Strzeżmy się nowopotworów!

Czy dwudzionek rzeczywiście zasługiwał 80 lat temu i zasługuje dzisiaj na miano nowopotworka? Chyba nie... Młodym ludziom się podoba, mówią czasem piątek dwudzionka początek lub dwudzionek skończony, siedzisz zasmucony.

Może jednak precyzyjniejszy – jak już wspomniałem – byłby dwuipółdzionek?

Co do spolszczenia graficznie weekendu – to rzeczywiście jest wielki kłopot. Leksykografowie nie zdecydowali się po wojnie na formy pisowniowe wekend, wikend ani na ich fonetyczne warianty łikend, łykend.

Powodem było to, że głoska u̯ w formie weekend [wym. u̯ikend] nie odpowiada głosce ł, a więc pisownia łikend, łykend jednak się do tego nie nadaje (szczególnie ta pierwsza, gdyż w polszczyźnie nie ma wyrazów zaczynających się od łi...).

Zapis wikend (hybryda pisowniowo-wymawianiowa) wydawał się bardziej do przyjęcia ( víkend mówią i piszą Czesi i Słowacy), jednak nikt w latach 50. i 60. na owo spolszczenie nie postawił. mlkinsow@angora.com.pl

www.obcyjezykpolski.pl