Między Litrem a Lutrem
Chciałabym się czegoś dowiedzieć o pochodzeniu nazwiska Zduleczny. Prawdopodobnie jest węgierskie, ale nie jestem pewna, proszę o pomoc.
Elżbieta Zduleczny z Francji Pani Elżbieto, najpewniej nazwisko jest polskie, bowiem – jak wskazuje jego morfologia – podstawą jest -dul- wywodzące się od prasłowiańskiego *dulĕti, czyli stawać się tłustym. Pochodzą stąd takie formy nazwiskowe, jak Dulec, Dulczyński, Dulęga, Dulej czy XV-wieczna forma Dulek, od której – po dodaniu przyimka prostego z – mogła powstać forma Zduleczny, a zatem ktoś pochodzący z rodu Dulków, a może i osady o nazwie Dulkowa. Obecnie w bazie PESEL znajdujemy 55 Polaków noszących to nazwisko.
Wiem, że moje nazwisko Literski odnotowano w PESEL-u ponad osiemset dwadzieścia razy i pochodzi ono od rzeczownika litera. Niedawno kuzyn z Gdańska, też Literski, zasugerował, że być może pochodzenie nazwiska jest inne i ma związek z wyznaniem protestanckim, konkretnie luterańskim, czyli pochodziłoby od Lutra? Czy to możliwe?
Jan Literski Jeśliby trzymać się regionu, czyli Pomorza, Kaszub, Kociewia, to najważniejszym źródłem onomastycznym są trzy tomy „Nazwiska Pomorzan” Edwarda Brezy. Rzeczywiście pochodzenie tego nazwiska (właściwie obu nazwisk) zostało tu szczegółowo objaśnione. Autor uwzględnia obiegową interpretację, łącząc ją z użytkownikami nazwiska, jak i z interpretacjami studentów, którzy w pracach magisterskich wywodzą nazwisko od rzeczownika pospolitego litera. Ale „kiedy jednak przyjrzeć się bogatszej dokumentacji, pisze E. Breza, zwłaszcza z metrykalnych ksiąg kościelnych, to nasuwa się inna możliwość”. I tu wskazuje pewną sekwencję nazwisk występujących na Pomorzu: Luter, Liter, Lether, Letter, Luterski. Według uczonego zapisy te pokazują, że formą wyjściową dla nazwiska Literski była forma
Luter wyprowadzona od apelatywu luter, czyli luteranin, ewangelik, protestant. Przykład to zresztą ogólniejszy, bo ilustrujący tak zwaną apelatywizację, czyli powstawanie nazwisk od rzeczowników pospolitych. Do tego, pisze Breza, „przejście form Luter czy Liter w Luterski, Literski czy Leterski to proces morfologiczny bogato poświadczony w antroponimii polskiej i polegający na przekształceniu nazwiska godnościowo niższego w godnościowo wyższe”. A takich przykładów na całym polskim obszarze językowym mamy bez liku, choćby nazwiska Urban czy Kaczor, które w ciągu pokoleń i przy użyciu sufiksów nabrały cech jakościowo wyższych: Urbański czy Kaczorowski. I jeszcze uwaga historyczna: „Choć nazwa osobowa Luter możliwa była już w XVI wieku, to w źródłach pomorskich udokumentowana została dopiero w drugiej połowie XVIII wieku. Co jednak o niczym nie przesądza, poza tym że nie zachowały się źródła archiwalne. W PESEL-u jest 882 Literskich i 302 Lutrów.