Wojna kulturowa

W piwnicy jednej z kijowskich księgarń setki rosyjskich książek czekają na utylizację. Książki – od klasyki literatury rosyjskiej po powieści kryminalne – wydane po rosyjsku i stare podręczniki przekazane zostały przez Ukraińców, którzy po ataku Rosji odwrócili się od rosyjskiej kultury.

Jak wyjaśnia 32-letnia Nadia Kibenko, książki zostaną poddane recyklingowi, a papier wykorzystany m.in. przy drukowaniu tekstów ukraińskich. Zyski będą przekazane na wsparcie ukraińskiego wojska. Od lipca ubiegłego roku przetworzono w ten sposób 75 ton książek – około 150 tys. tomów. Oleksandra Kowalenko, studentka z Kijowa, która przyniosła książki do recyklingu, przyznaje, że chce pozbyć się wszystkich książek po rosyjsku, a zamiast nich kupić nowe – po ukraińsku. Nie znosi rosyjskiego, na wojnie straciła wielu bliskich. Świadkowie z okupowanych przez

Rosję terytoriów mówią, że w szkołach książki ukraińskie wyrzucono i zastąpiono rosyjskimi. Program Putina przewiduje nauczanie, że Ukraińcy i Rosjanie są „jednym narodem”, a raport PEN America opublikowany w grudniu 2022 roku stwierdza, że przywódca Rosji planuje „nie tylko przejąć kontrolę nad terytorium Ukrainy, ale również wymazać ukraińską kulturę i tożsamość”.

Olga Kozyriewa mieszka w obwodzie charkowskim. Mówi, że w czasie okupacji Rosjanie przywieźli własne książki, by uczyć dzieci języka rosyjskiego i literatury. Ukraińskie książki ukrywano w domach. Większość Ukraińców jest dwujęzyczna, ale od wybuchu wojny nie mówią po rosyjsku – nawet ci, dla których rosyjski to pierwszy język.

Dr Marnie Howlett, politolożka z Uniwersytetu Oksfordzkiego badająca tożsamość narodową w Ukrainie, tłumaczy, że Ukraina nie jest podzielona na wschód i zachód. Chodzi o sprzeciw Ukrainy wobec agresora – Rosji. Zmieniono nazwy ulic i obalono pomniki sowieckich przywódców. W 2019 roku uchwalono ustawę, zgodnie z którą język ukraiński stał się oficjalnym językiem wszystkich działań rządu. Od momentu inwazji proces „derusyfikacji” przyspieszył. To inicjatywa w znacznej mierze oddolna. Sondaże pokazują, że Ukraina odwraca się od Rosji i zwraca ku Zachodowi. Łucewycz wyjaśnia, że gdy pojawia się zagrożenie dla tożsamości, ludzie zaczynają jej bronić i ją doceniać, a kultura staje się tarczą.

W wojnie kulturowej uczestniczą ukraińskie start-upy technologiczne. Respeecher to kijowska firma zajmująca się syntezą głosu. Przed wybuchem wojny zyskała międzynarodową sławę dzięki odtworzeniu głosu młodego Marka Hamilla w roli Luke’a Skywalkera w filmie „The Mandalorian”. Gdy rakiety spadały na Kijów, firma – ze schronów – kontynuowała pracę nad dużymi hollywoodzkimi projektami.

Jej dyrektor Aleksander Serdiuk mówi, że wojna nauczyła wszystkich, co naprawdę znaczy odporność. Szukał sposobów wykorzystania sztucznej inteligencji do zwrócenia uwagi na ukraińską kulturę. Tak narodziła się inicjatywa „Share UA voices”, w ramach której wykorzystuje się sztuczną inteligencję do przekształcania na język ukraiński wyrazów wsparcia płynących od celebrytów. Własnym głosem po ukraińsku mówili już Bear Grylls, Maye Musk i Abby Savage.

Architekci z biura Balbek układają plany odbudowy kraju. Slava Balbek, współzałożyciel pracowni, mówi, że dziś bardziej niż kiedykolwiek widać wartość pracy architektów, którzy pragną zachować charakterystyczny styl ukraińskiego budownictwa. Inwazja Rosji wywróciła życie do góry nogami. Niektórzy pracownicy firmy zaciągnęli się do wojska, inni rozpoczęli wolontariat, wielu uciekło. Gdy na początku wojny zniknęły zlecenia komercyjne, Balbek i drugi współzałożyciel firmy, Borys Dorogow, przerzucili się na projekty społeczne. Pierwszy był „RE: Ukraine Housing” budujący „godne tymczasowe kwatery dla przesiedleńców”. Potem powstało cyfrowe narzędzie „RE: Ukraine Villages” pozwalające zachować unikatową architekturę ukraińskich wsi i tworzyć projekty w duchu architektury danego regionu.

Andrij Klen, dyrektor generalny firmy Petcube, która produkuje cyfrowe kamery dla zwierząt, uważa, że wojsko wygrywa bitwy, ale to gospodarka wygrywa wojny. Firma uruchomiła inicjatywę „Spend With Ukraine”. Jej celem jest pobudzenie gospodarki poprzez dostarczanie ukraińskich produktów konsumentom z całego świata, aby poprzez codzienne zakupy mogli oni wyrażać solidarność z narodem Ukrainy.