*Grzegorz Lewicki
każdemu można by poświęcić książkę. Osobną można napisać o tym, jak reagować na te trendy, aby nasza cywilizacja nie wykoleiła się na drodze do przyszłości. Z pewnością bowiem logika części opisanych tu zjawisk zagraża długofalowo demokracji liberalnej. Wydaje się, że co najmniej część jej dorobku da się ocalić, pozostaje pytanie: ile? Wśród strategii radzenia sobie z nowym średniowieczem wymieniłbym:
Rozmywanie pluralizmu prawnego. Być może dla niektórych jest on akceptowalny, jednak jego normalizacja może przyśpieszyć głęboką fragmentację kulturową Europy. Dlatego należałoby opracować sposoby na jak najmniej inwazyjne rozmywanie równoległych systemów prawnych w obrębie Unii.
Nowa wielokulturowość. Będzie potrzebna nie tylko do zwalczania pluralizmu prawnego, ale też do stabilizacji niebezpiecznych trendów nakładania się alienacji ekonomicznej, kulturowej, etnicznej i religijnej. Obecny model multikulturalizmu, który odpowiada za wiele jej bolączek, trzeba by przeprogramować np. w duchu wielokulturowości jagiellońskiej, której idee zapewniły niegdyś Europie wyjątkowy okres tolerancji religijnej. Kodyfikacja wartości europejskich. Mogłaby przyjąć formę europejskiej konstytucji definiującej dorobek cywilizacyjny, którego bezwzględnie będzie strzec Europa. Taki krok umożliwiłby prawne zakorzenienie minimum aksjologicznej jedności, której obecnie brakuje. XIV-wieczny islamski historiozof Ibn Khaldun twierdził, że bez poczucia takiej społecznej jedności i wspólnego celu (asabiyah) niemożliwe jest trwanie cywilizacji. Warto go posłuchać. Proteuszowa adaptacja. W przypadku pewnych procesów, które z liberalnego ludzkiego (fizyczne, sieciowe, biologiczne, psychologiczne, antropologiczne, socjologiczne etc.). Z kolei za wyjątkowość każdego okresu odpowiada postęp technologiczny, który rzutuje na wszystko.
A także – w ograniczonej mierze – postęp moralny, który trwa tak długo, jak długo pamiętamy swoje błędy z przeszłości.
+
•
doktor filozofii, absolwent m.in. London School of Economics i Maastricht University. Prowadzi na Facebooku stronę „Global Future Studies”. Członek Klubu Jagiellońskiego. Autor książek „Nadchodzi nowy proletariat!” i „Indeks mocy państw”, pomysłodawca i redaktor książki „Miasta w nowym średniowieczu”, powstałej w ramach Europejskiej Stolicy Kultury 2016. Jej idee znalazły się w Strategii Wrocław 2030