ZAGINIĘCIE, UKRYCIE, ZNISZCZENIE TESTAMENTU

Testament to podstawa do podzielenia majątku według woli zmarłego. Co się dzieje, gdy zaginie?

Ustawowa kolejność dziedziczenia jest opisana w kodeksie cywilnym. Sytuacja zmienia się jednak, gdy zmarły pozostawił po sobie testament, w którym wskazuje osoby powołane do dziedziczenia. Ostatnia wola jest najważniejsza, dlatego testament jest ważniejszy od ustawowych reguł dziedziczenia.

CELOWO CZY PRZYPADKIEM?

1 Co się dzieje, gdy testament zaginie? Monika Hałuszczak, radca prawny z Kancelarii Pawełczyk. Radcowie Prawni i Adwokaci, wyjaśnia, że wymaga to rozróżnienia dwóch sytuacji. Pierwsza jest wynikiem świadomego działania osoby sporządzającej testament, tzw. testatora. – Może on bowiem swobodnie decydować o losie dokumentu i postanowić o odwołaniu testamentu poprzez chociażby jego zniszczenie. Wtedy, gdyby okazało się, że nie pozostawił innych testamentów, do powołania osób do spadku – spadkobierców – doszłoby na podstawie ustawy – mówi mec. Monika Hałuszczak.

Druga sytuacja wiąże się z zaginięciem bądź przypadkowym zniszczeniem testamentu. Może do tego dojść na skutek nieuwagi, np. przez pomyłkę, niezależnych zdarzeń zewnętrznych bądź też celowego działania. – Spadkobierca, który przez ukrycie czy zniszczenie dokumentu starał się wpłynąć na to, kto ma dziedziczyć po zmarłym, albo oddziaływał na treść testamentu, podlega uznaniu jako osoba niegodna dziedziczenia – podkreśla mec. Monika Hałuszczak.

Osoba taka wyłączona jest z dziedziczenia. Należy też pamiętać, iż jest to czyn zabroniony, zagrożony karą. To, czy doszło do zaginięcia testamentu, jego zniszczenia, jak też to, jakie okoliczności temu towarzyszyły, podlega ocenie sądu w postępowaniu spadkowym.

POSZANOWANIE WOLI TESTATORA TO PRIORYTET

2 Fakt pozostawienia przez zmarłego testamentu jest podstawową kwestią, którą ustala sąd w toku postępowania spadkowego. – Sąd bada wszelkie okoliczności przemawiające za prawdopodobieństwem sporządzenia testamentu. Jest to wynikiem pierwszeństwa dziedziczenia testamentowego nad ustawowym – poszanowania woli testatora do powołania do spadku po nim wskazanych przez niego osób – mówi mec. Monika Hałuszczak.

Sąd z urzędu bada, kto jest spadkobiercą i na jakiej podstawie został on powołany do dziedziczenia. Źródłem ustaleń są głównie oświadczenia osób zgłaszających się jako powołane do dziedziczenia po zmarłym.

Oświadczenia zgłaszających się spadkobierców powinny obejmować wszelkie znane im informacje na temat testamentów pozostawionych przez zmarłego, jak też kręgu osób uprawnionych do dziedziczenia.

Jeśli zmarły pozostawił testament, a spadkobiercy dokumentem nie dysponują, mają obowiązek wskazania, kto wedle ich wiedzy testament posiada. – Wtedy to sąd ma możliwość wezwania danej osoby do złożenia testamentu pod rygorem nałożenia na taką osobę grzywny. Obowiązkowi złożenia testamentu do sądu podlegają wszelkie pozostałe po zmarłym testamenty. Ich ważność i skuteczność podlegać będzie ocenie sądu – podkreśla mec. Monika Hałuszczak.

Sąd prowadzący postępowanie spadkowe ma też możliwość nakazania osobie, co do której występuje przypuszczenie, iż dysponuje ona informacjami na temat istnienia testamentu i miejsca, w którym się on znajduje, by złożyła oświadczenie w tym przedmiocie. To tzw. wyjawienie testamentu. Brak współpracy z sądem uprawnia sąd do sięgnięcia po środki przymusu przewidziane w procedurze cywilnej, np. grzywnę. W przypadku wykonania żądanej przez sąd czynności nałożone przez sąd grzywny podlegają umorzeniu.

ŚWIADKOWIE I INNE DOKUMENTY

3 W przypadku braku testamentu na skutek jego zaginięcia bądź zniszczenia (które nie prowadzi do odwołania ostatniej woli) zachodzi możliwość ustalenia faktu jego istnienia i treści, w tym sporządzenia go we właściwej formie, za pomocą dostępnych w przepisach środków dowodowych. Są to na przykład zeznania świadków lub dokumenty potwierdzające dane okoliczności. Na przykład przyjaciel zmarłego może poświadczyć, że ten przed śmiercią powiedział mu, że sporządził testament i wszystko zapisał ukochanej wnuczce.

Wiarygodność i tzw. doniosłość prawną przeprowadzonych w sprawie dowodów ocenia sąd. Szczególnie wnikliwemu i ostrożnemu badaniu sąd podda zeznania świadków w przypadku braku jakichkolwiek pisemnych dowodów potwierdzających fakt sporządzenia testamentu.

Jeżeli spadkobiercy nie są w stanie udowodnić, jaka była ostatnia wola zmarłego, bo brak jest osób czy też innych środków umożliwiających odtworzenie treści testamentu, nie da się ustalić powołanych do dziedziczenia na podstawie testamentu. Zastosowanie znajdzie powołanie do dziedziczenia na podstawie ustawy.

A GDY TESTAMENT SIĘ ODNAJDZIE?

4 Co stanie się, gdy majątek zostanie podzielony według dziedziczenia ustawowego, a później testament się odnajdzie? Jeżeli odnajdziemy zaginiony testament, powinniśmy skierować żądanie do sądu o zmianę postanowienia spadkowego oraz ujawnić testament i okoliczności jego odnalezienia. Celem tego działania jest uzyskanie orzeczenia sądu o zmianie postanowienia i stwierdzeniu nabycia spadku przez spadkobiercę testamentowego.

Oprócz uzyskania orzeczenia stwierdzającego nabycie spadku rzeczywistemu spadkobiercy – w tym przypadku spadkobiercy testamentowemu – przysługuje możliwość żądania wydania mu spadku od osoby, która dysponuje spadkiem jako spadkobierca, choć nim nie jest. – Warto jednak zauważyć, że żądanie to nie przysługuje spadkobiercy z testamentu względem osoby, która nabyła spadek od osoby dotychczas posługującej się mianem spadkobiercy. Wyjątkiem jest sytuacja, w której wspomniany nabywca wiedział, że nabywa spadek od osoby niemającej do niego prawa – mówi mec. Monika Hałuszczak.

Przykład. Spadek po zmarłym obejmował mieszkanie. Do nabycia spadku doszło przez jedynego spadkobiercę ustawowego po zmarłym – jego syna. Po roku od nabycia spadku współpracownik zmarłego odnalazł w jego dokumentach własnoręczny testament, w którym wskazano na bliskiego zmarłemu dalszego członka rodziny. O testamencie współpracownik informuje rodzinę. Wtedy to dalszy krewny może skutecznie domagać się od syna zmarłego wydania mu mieszkania. Jeżeli jednak tuż po nabyciu spadku syn zmarłego sprzedał mieszkanie i osoba, która kupiła mieszkanie, była przeświadczona, że nabywa je od właściciela, to kupujący mimo to nabywa prawo własności mieszkania. W takim przypadku warto rozważyć, czy dalszemu krewnemu nie przysługuje względem syna zmarłego żądanie zwrotu korzyści, jakie ten odniósł ze sprzedaży. Dodatkowo można sprawdzić, czy nie zachodzą podstawy do dochodzenia przez spadkobiercę testamentowego i innych roszczeń, na przykład o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z danych przedmiotów, np. z domu czy mieszkania.

JAK ZABEZPIECZYĆ OSTATNIĄ WOLĘ?

5 Aby dokument nie zaginął, warto trzymać go w bezpiecznym miejscu w domu lub u zaufanej osoby, która ujawni go w przypadku naszej śmierci. Zachowanie dokumentu gwarantuje jego sporządzenie w formie aktu notarialnego. Testament pozostaje w kancelarii notarialnej, zaś testator otrzyma wypis mający moc prawną oryginału. Testament pozostawiony w kancelarii notarialnej przechowywany jest przez 10 lat od momentu jego sporządzenia.

Po upływie tego czasu notariusz powinien przekazać go na dalsze przechowanie do archiwum ksiąg wieczystych właściwego sądu rejonowego. Przekazanie do archiwum sądu następuje również w przypadku zaprzestania prowadzenia działalności przez kancelarię. – Testator ma również możliwość zdeponowania u notariusza dokumentu testamentu zawartego w innej formie – wyjaśnia mec. Monika Hałuszczak.

Obie możliwości wiążą się z potrzebą poniesienia kosztów czynności notarialnych – sporządzenia testamentu, sporządzenia protokołu przyjęcia dokumentu na przechowanie, przechowania dokumentu. Warto również o sporządzeniu testamentu u notariusza poinformować osobę zaufaną.

Za pomoc w przygotowaniu poradnika dziękuję radcy prawnemu Monice Hałuszczak z Kancelarii Pawełczyk. Radcowie Prawni i Adwokaci z biurami w Warszawie i Katowicach