Nie masz komu przekazać firmy?

Kilkuset tysiącom polskich firm grozi likwidacja po śmierci ich właściciela. Zapobiegać ma temu fundacja rodzinna. Przepisy właśnie wchodzą w życie.

Tysiące polskich firm powstało w momencie transformacji ustrojowej na początku lat 90. ubiegłego wieku, kiedy każdy, kto mógł, garnął się do biznesu. Początki wielu z nich wiążą się ze słynnymi „szczękami” na bazarach.

A przedsiębiorcy, rozpoczynający biznes 20 czy 30 lat temu, mają już swoje lata. W ewidencji jest ponad 200 tysięcy osób, które ukończyły 65 lat.

Co ciekawe, z badania przeprowadzonego przez Instytut Biznesu Rodzinnego wynika, że 70 proc. właścicieli firm rodzinnych chce przekazać biznes swoim następcom, ale tego nie robi. Dlaczego? Bo nie mogą ich znaleźć!

– Jeżeli chodzi o sukcesję, to wielu młodych ludzi często wybiera sobie inną drogę życia, z bardzo różnych powodów. Czasami okazuje się, że kolejne pokolenie nie jest zainteresowane kontynuowaniem naszej działalności, nie chce prowadzić firmy, woli pracować u kogoś, mieć mniejszą odpowiedzialność albo woli być na swoim. To jest życie – mówił na Europejskim Kongresie Gospodarczym w Katowicach Henryk Orfinger z firmy rodzinnej Dr Irena Eris.

I dodawał: – Przekonywanie dzieci, aby zostały w firmie, to najgorsze, co można zrobić. Oni muszą chcieć być sukcesorami, muszą chcieć pracować w firmie rodzinnej. Czym jest sukcesja? Inną definicję mają młodzi, inną moje pokolenie. W naszej firmie jesteśmy u schyłku procesu sukcesji. Młodzi najczęściej uważają, że sukcesja to jest tylko władza, decyzyjność, ale też 100 proc. pieniędzy w akcjach, udziałach. A ja uważam, że nie.

Fundacja rodzinna. Co to takiego?

Z myślą, aby firma mogła działać po śmierci właściciela, powstała ustawa o fundacji rodzinnej. Przepisy wchodzą w życie 22 maja.

Na czym polega idea fundacji rodzinnej? Opiera się na założeniu, że biznes i rodzina są formalnie odseparowane od siebie, ponieważ majątek firmowy staje się własnością fundacji rodzinnej. Działa ona jak skarbiec rodzinny. Ma zapewnić rodzinie środki finansowe, a przy tym realizować wizję fundatora i dbać o wartości przyjęte przez niego w biznesie. Fundacja rodzinna jest więc środkiem do celu – funkcjonowania przedsiębiorstwa przez pokolenia i zabezpieczenia potrzeb finansowych rodziny.

Fundacja rodzinna umożliwia wyłączenie rodzinnego majątku (w tym firmy rodzinnej albo grupy spółek) spod zasad prawa spadkowego celem zachowania integralności majątku i eliminacji możliwości podziału przez spadkobierców.

Umożliwia też wprowadzenie wewnątrzrodzinnych zasad zarządzania majątkiem i biznesem w perspektywie kilkudziesięciu i więcej lat. Majątek przekazywany jest na własność fundacji, która jako samoistna, nieposiadająca właściciela osoba prawna nie podlega dziedziczeniu. Rodzina ustanawia porządek pełnienia funkcji w organach fundacji.

Fundacja działa i wypłaca świadczenia na rzecz rodziny.

– Fundacja rodzinna jest nową i długo wyczekiwaną przez polskich przedsiębiorców instytucją, stworzoną, by zapewniać skuteczną i bezpieczną wielopokoleniową sukcesję. W zamyśle ma być najważniejszym i najlepszym instrumentem sukcesyjnym dla właścicieli średnich i dużych firm. Ma pomagać im trwać przez pokolenia, budować swoją wartość, rozwijać się i zdobywać nowe rynki – mówi Paweł Tomczykowski, partner zarządzający kancelarią Ożóg Tomczykowski.

Jakie są główne zalety fundacji rodzinnej?

• możliwość wycofania się fundatora-przedsiębiorcy z aktywnego prowadzenia biznesu, bez utraty dochodów;

• finansowe zabezpieczenie członków rodziny;

• utrzymanie majątku w jednych rękach i ochrona majątku.

Jak założyć fundację?

Oto pięć kroków do założenia fundacji rodzinnej:

1. Złożenie przez fundatora (przedsiębiorcę) oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej przed notariuszem, w akcie założycielskim albo w testamencie.

2. Sporządzenie statutu, zawierającego reguły działania fundacji rodzinnej.

3. Przekazanie majątku na fundusz założycielski.

4. Ustanowienie organów fundacji rodzinnej.

5. Wpisanie fundacji rodzinnej do prowadzonego przez sąd rejestru fundacji rodzinnych.

Kto może zostać fundatorem, który będzie mógł powołać do życia fundację rodzinną? Będzie mogła zostać nim osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych, a więc m.in. prawo swobodnego dysponowania swoim majątkiem. Fundację rodzinną będzie mogło utworzyć także kilku fundatorów.

Organy fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna – podobnie jak inne osoby prawne – będzie działać poprzez zarząd i będzie mogła podlegać wewnętrznemu nadzorowi rady nadzorczej.

Beneficjenci – wskazani przez fundatora – będą tworzyć zgromadzenie beneficjentów, które będzie się zbierać w określonych przypadkach (np. przy uzupełnianiu składu danego organu, zatwierdzeniu sprawozdania finansowego). Zapewni to niezbędny wpływ rodziny na najważniejsze kwestie, związane z działalnością fundacji rodzinnej w perspektywie wielu lat.

Fundator będzie miał dużą swobodę w określeniu zasad zarządzania fundacją rodzinną, jej funkcjonowania i celu, dla którego została ona powołana. Najczęściej będzie to zapewnienie nieprzerwanego działania firmy oraz zapewnianie środków do życia dla członków najbliższej rodziny.

Fundacja rodzinna będzie mogła być ustanawiana na czas określony albo na czas nieokreślony. Majątek, w który wyposaża się fundację rodzinną, będzie mogło stanowić mienie należące do fundatora albo fundatorów, w tym przede wszystkim udziały i akcje spółek. Fundator musi przekazać fundacji rodzinnej majątek wart co najmniej 100 tys. zł (to tzw. fundusz założycielski).

Co w statucie?

Jedną z najważniejszych spraw, jaką będzie musiał zrobić przedsiębiorca, tworząc fundację rodzinną, to ustanowić jej statut.

Statut musi określać:

• nazwę fundacji rodzinnej;

• siedzibę fundacji rodzinnej;

• szczegółowy cel fundacji rodzinnej;

• beneficjenta lub sposób jego określenia i zakres przysługujących beneficjentowi uprawnień;

• zasady prowadzenia listy beneficjentów;

• zasady, w tym szczegółowy tryb, zrzeczenia się uprawnień przez beneficjenta;

• czas trwania fundacji rodzinnej, jeżeli jest oznaczony;

• wartość funduszu założycielskiego;

• zasady powoływania i odwoływania oraz uprawnienia i obowiązki członków organów fundacji rodzinnej, a także zasady reprezentacji fundacji rodzinnej przez zarząd albo przez inne organy fundacji rodzinnej w przypadkach wskazanych w ustawie;

• podmiot uprawniony do zatwierdzenia czynności zarządu fundacji rodzinnej w organizacji;

• co najmniej jednego beneficjenta uprawnionego do uczestnictwa w zgromadzeniu beneficjentów;

• zasady zmiany statutu;

• przeznaczenie mienia fundacji rodzinnej po jej rozwiązaniu, w tym określenie beneficjenta uprawnionego do mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.

Co może fundacja?

Paweł Tomczykowski wymienia, co może fundacja:

• być wspólnikiem w spółkach;

• nabywać i zbywać papiery wartościowe;

• wynajmować nieruchomości;

• dokonywać lokat bankowych;

• prowadzić określoną działalność rolniczą i działalność w zakresie gospodarki leśnej.

Jego zdaniem, przepisy dają też możliwość dobrych rozwiązań podatkowych, dopingujących do reinwestowania i rozwoju firmy. – Może bez opodatkowania podatkiem dochodowym otrzymywać dywidendę, sprzedawać akcje, udziały, wynajmować nieruchomości, otrzymywać odsetki z lokat bankowych – wymienia prawnik.

Przekonywanie dzieci, aby zostały w firmie, to najgorsze, co można zrobić. Oni muszą chcieć być sukcesorami, muszą chcieć pracować w firmie rodzinnej

Zachowek

Aby fundacja rodzinna mogła płynnie funkcjonować, w nowych przepisach dostosowano zasady ustalania zachowku. Będą one

HENRYK ORFINGER z firmy rodzinnej Dr Irena Eris

bardziej elastyczne niż dotychczas, np. osoba uprawniona będzie mogła zrzec się prawa do zachowku. Dopuszczone zostanie rozłożenie zachowku na raty, odroczenie terminów jego płatności, a nawet – w uzasadnionych przypadkach – jego obniżenie. Co więcej, beneficjent, który jest jednocześnie uprawniony do zachowku, będzie mógł otrzymać tylko jedno z tych świadczeń.

Podatki

Założenie fundacji rodzinnej oraz przekazanie do niej majątku nie będzie opodatkowane (brak PCC i CIT w tym zakresie).

Fundacja rodzinna będzie płacić CIT 15 proc. pobierany dopiero w momencie przekazywania środków beneficjentom (brak możliwości odliczenia kosztów uzyskania przychodów i amortyzacji).

Beneficjenci będący osobami fizycznymi, jako podatnicy PIT, będą zwolnieni z podatku, jeśli będą fundatorem oraz jego małżonkiem, wstępnym, zstępnym, rodzeństwem, pasierbem, ojczymem lub macochą (najbliższa rodzina). Pozostali zapłacą 15 proc. PIT.

Beneficjenci będący organizacjami pozarządowymi będą płacić CIT na dotychczasowych zasadach, w tym będą mogli skorzystać z obowiązującego zwolnienia przedmiotowego.

Audyt

Fundacja rodzinna co najmniej raz w ciągu czterech lat funkcjonowania będzie musiała poddawać się audytowi. Audytowi podlegać będą następujące obszary funkcjonowania fundacji rodzinnej:

• zarządzanie aktywami fundacji rodzinnej;

• zaciąganie i spełnianie zobowiązań, w tym zobowiązań publicznoprawnych (pod kątem prawidłowości, rzetelności, zgodności z prawem, celem oraz dokumentami fundacji rodzinnej).

FOT. JAKUB ORZECHOWSKI / AGENCJA WYBORCZA.PL