Czy wieś tańcz jak PiS zagra? Y,
Kto zagra na „potańcówkach plus”? Piotr Baczewski, fundacja Muzyka Zakorzeniona: – Dzisiaj łatwiej do wiejskiej muzyki tradycyjnej zatańczyć w dużym mieście niż na wsi. Przy muzyce granej przez miastowych.
Przed wyborami PiS sypie obietnicami i kasą. W „programowym ulu” prezes Jarosław Kaczyński zapowiedział darmowe autostrady i bezpłatne leki dla dzieci i seniorów. Obiecał też wyborcom kontrakt: jeśli właściwie zagłosują w wyborach, od stycznia świadczenie 500 plus wzrośnie do 800 zł na dziecko. Opozycja proponowała wprawdzie, by wzrosło już teraz, ale na to Kaczyński nie przystał.
Na otarcie łez elektorat ma „potańcówki plus”. Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi ogłosił program dofinansowania wiejskich zabaw: do 10 tys. zł na imprezę organizowaną między majem a październikiem, czyli w kampanii wyborczej. O kasę ubiegać się mogą koła gospodyń wiejskich i ochotnicze straże pożarne. Do rozdania jest pół miliona złotych. Warunek? Do tańca ma przygrywać grana na żywo muzyka charakterystyczna dla danej społeczności.
A jak PiS traktuje ludową tradycję na co dzień?
AGNIESZKA KUBLIK: Fundacja Muzyka Zakorzeniona powstała w 2016 r. Po co?
PIOTR BACZEWSKI:
Fundacja jest przedłużeniem tego, co robiłem wcześniej, konsekwencją mojego spotkania z tą muzyką. W 2007 r. ja, człowiek z miasta, przez przypadek, dzięki koleżance, pojechałem na wieś i trafiłem na muzykę tradycyjną. Wpadłem jak śliwka w kompot. Zobaczyłem świat równoległy, nie że mieszczuch po raz pierwszy był na wsi, ale po raz pierwszy usłyszałem muzykę, której wcześniej nie znałem.
Usłyszałem skrzypków grających fantastyczne melodie, śpiewaczki śpiewające jak nikt dotąd. To mnie zafascynowało, było piękne, naturalne, szczere. Dawało mi nie tylko okazję do spotkania ludzi, dawało mi przyjemność, dobre emocje, odskocznię od codzienności. Pod Radom trafiłem dzięki działaniom animacyjnym wymyślonym przez stowarzyszenie Tratwa z Olsztyna. Chodziliśmy po wsiach, uczyliśmy się tańczyć, grać, śpiewać, w zamian pomagaliśmy tym muzykom, śpiewakom i tancerzom w ich codziennych pracach. Tworzyliśmy amatorskie przedstawienia teatralne dla lokalnych społeczności, śpiewaliśmy pieśni nabożne pod kapliczkami z miejscowymi śpiewaczkami. Naturalnie tworzyły się wokół tych sytuacji spotkania lokalnej wspólnoty wiejskiej.
Później spod tych kapliczek przenieśliśmy się do remiz, gdzie odbywały się zabawy z muzyką na żywo. Tradycyjną, nie disco polo znanym z YouTube’a. Taki przeskok z sacrum do profanum.
Wtedy to była rzadkość. Ludzie bardzo chcieli się bawić przy takiej muzyce, ale jednocześnie mieli wątpliwości: a może się będą z nas śmiać?
Że to obciach bawić się przy takiej muzyce?
– Tak. Ludzie nie wierzyli, że może ona jeszcze kogokolwiek poderwać do tańca. Grający ją muzykanci cały czas mieszkali na wsiach, ale nikt ich nie prosił o granie, byli skazani na zapomnienie. Występowali tylko na przeglądach, na które przychodzili prawie wyłącznie ich uczestnicy. Ta muzyka zatraciła swoją funkcję społeczną, wspólnotową, którą miała kiedyś. Nie była grana na zabawach.
Dziś dla wielu osób muzyka tradycyjna to podpity wujek Heniek z akordeonem, który na weselu zawodzi „Hej sokoły”. Świadomość naszego dziedzictwa kultury tradycyjnej jest w społeczeństwie dosyć niska, a przecież mamy w Polsce wspaniałe i bogate tradycje muzyczne.
Wspólnie z lokalnymi społecznościami moi znajomi zaczęli organizować takie zabawy, na których do tańca przygrywało najstarsze pokolenie skrzypków i harmonistów wspieranych przez swych miejskich uczniów. Nie byliśmy pewni, czy się udadzą.
Dla miejscowych było ważne, że ktoś, biorąc na siebie organizację pierwszej po latach zabawy, weźmie na siebie ewentualną porażkę. Przyjeżdżają ludzie z miasta, robią zabawę, jak się nie uda, to będzie na nich. Ale się udawało! I to jak!
Do domów wracaliśmy bladym świtem. Później do moich znajomych zgłaszało się coraz więcej ludzi złaknionych takich zabaw. Prosili: zróbcie i u nas taką potańcówkę. W końcu okazywało się, że sami radzą sobie z tym świetnie. Z roku na rok rozkręcało się to coraz szybciej, a moda na zabawy rozlewała się po Polsce.
Zabawy okazały się sukcesem także w miastach. W Warszawie, Poznaniu czy Krakowie ludzie poznawali muzykę swoich rodzinnych stron, muzykę, której nie mieli możliwości poznać wcześniej. Chwytała ich mocno za serce, a potem wracała z nimi na wieś. Często takie spotkania były katalizatorem wspaniałych inicjatyw związanych z przywrócenia do życia lokalnych tradycji muzycznych w tych wsiach.
Powiedział pan „ludzie z miasta”. Miastowi odkryli tradycyjną muzykę wiejską?
– Tak to już jest. W Polsce centralnej zaczęło się to w latach 80. od Andrzeja Bieńkowskiego, człowieka z wielkiego miasta, artysty, wykładowcy warszawskiej ASP, który jeździł po Polsce za swoje pieniądze i nagrywał muzykantów. Te nagrania pokazywał innym, a oni chwycili bakcyla i sami zaczęli się tą muzyką czynnie interesować. Nagrywali na wsi ostatnich muzykantów, uczyli się od nich, zapraszali ich na zabawy w mieście.
Jakby to powiedział Jacek Kuroń – budowali własne komitety. Nie walczyli z nieprzystającym do rzeczywistości systemem opieki nad folklorem opartym na przeglądach i konkursach. Ignorowali go.
Dziś działania miejskie stały się bardzo istotną przestrzenią opowiadania o muzyce wsi i spotkaniach z nią. Dzisiaj łatwiej do takiej wiejskiej muzyki tradycyjnej zatańczyć w dużym mieście niż na wsi. Przy muzyce granej przez miastowych. W Warszawie i okolicach działa kilkanaście znakomitych kapel, a nawet jedna orkiestra dęta grająca wiejski repertuar z Roztocza.
Muzyka tradycyjna to skrzypce, harmonia, bębenek…
– I dudy, basy, klarnety, trąbki… Mamy bardzo bogate tradycje muzyczne. Co wieś, to inna pieśń, co region, to inny muzyczny smak. Ta muzyka nie była homogeniczna. To niesamowita i fascynująca mozaika, tajemniczy świat, któremu warto dać się zauroczyć.
Niestety, wciąż brakuje profesjonalnie zrealizowanych publikacji płytowych z muzyką wsi. Często stają się one strzałami amora, pierwszym krokiem do rozkochania się w wiejskiej muzyce. Niestety, wciąż tych strzał mamy za mało. Takie nagrania można realizować, jeśli są na to fundusze, ale wciąż ich brak. Przynajmniej na płyty.
Muzyka Zakorzeniona wydaje płyty z muzyką tradycyjną.
– Tak, wydajemy i staramy się, by były jak najszerzej dostępne. Wszystkie pojawiają się w serwisach streamingowych. Wraz z naszymi przyjaciółmi z całej Polski powoli uzupełniamy ten deficyt.
Tylko w ostatnich dwóch latach wydaliście dziewięć profesjonalnie zrealizowanych płyt z muzyką tradycyjną.
– A licząc z płytami cyfrowymi, to jedenaście. W ciągu trzech lat. Kolejne są w przygotowaniu. Polskie Radio, ze względu na brak funduszy, wydaje jedną, dwie płyty rocznie. To mnie smuci, bo wielu muzyków, świetnych, wybitnych śpiewaków, takich płyt nie ma. Mają za to setki nagród i dyplomów, którymi mogliby sobie swobodnie wytapetować swój dom.
Skąd fundacja ma pieniądze?
– Z darowizn, ze środków członków fundacji, z dotacji samorządów, czasami z dotacji ministerialnych. Ostatnie nasze publikacje płytowe wsparły Łódzki Dom Kultury, powiat łowicki oraz Wydział Rolnictwa i Rozwoju Wsi Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego. Niestety, w praktyce brak jest ogólnopolskiego programu grantowego, w ramach którego można takie płyty wydawać.
Wiele działań robimy pro bono. Bez względu na granty. Jedziemy, nagrywamy, mając świadomość, ze nikt tego nie zrobi. Wiele filmów na naszym kanale na YouTubie czy zdjęć publikowanych na naszej stronach w portalach społecznościowych powstało dzięki temu, że jako fotograf dysponuję dobrym sprzętem do rejestracji obrazu. Wszystkie mikrofony i rejestratory także kupiliśmy za własne pieniądze. Nie udało nam się nigdy pozyskać żadnego grantu na sprzęt, np. serwer, na którym przechowujemy nasze nagrania. W tym roku kupimy go z własnych pieniędzy.
Od Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego dostaliśmy trzyletnią dotację – trzy razy 45 tys. zł – na stworzenie Internetowej Bazy Pieśni Tradycyjnych, czyli takiego ogólnodostępnego dla każdego zbioru nagrań i tekstów polskich pieśni, skrojonego pod współczesnego odbiorcę. Polski odpowiednik znakomitej ukraińskiej strony www.polyphonyproject.com. Ale żeby to dostać, musieliśmy mieć swoje 20 proc. wkładu.
Cieszymy się, ale mamy świadomość, że cieszy się z nami tylko 30 NGO-sów na całą Polskę – bo tyle organizacji samorządowych otrzymało w tym roku wsparcie w ramach programu „Kultura tradycyjna i ludowa” MKiDN. Oczywiście jest też program „Etnopolska” dotyczący kultury ludowej, ale traktuję go trochę jak loterię, bo uważam, że nie da się sprawiedliwie ocenić ponad 2 tys. składanych w tym programie wniosków.
Państwo PiS w zachowaniu tego dziedzictwa nie pomaga?
– Pomaga, ale nieefektywnie, fasadowo, doraźnie. Brakuje ogólnopolskiego namysłu, jak to zrobić sprawnie i systemowo.
Co ciekawe, nie ma w Polsce instytucji, która zajmowałaby się wyłącznie kulturą tradycyjną w kontekście ogólnopolskim. Nie rozumiem tego. Przecież ona budowała i utrzymywała przez wieki naszą polską tożsamość.
W państwowych zbiorach archiwalnych znajdziemy np. nagrania powstańców styczniowych, ludzi, którzy brali udział w walkach niepodległościowych. Dzięki muzyce tradycyjnej ludzie na wsi czuli się Polakami, mieli kontakt z językiem swoich przodków, zachowali swoją tożsamość podczas rusyfikacji i germanizacji.
Widać to dziś na dawnym polsko-niemieckim pograniczu. Dudziarskie i koźlarskie tradycje żyją głównie tam, gdzie po odzyskaniu niepodległości był napór obcej im kultury. Na terenie reszty Wielkopolski odeszły w zapomnienie.
W relacjach muzykologów, którzy robili nagrania w dwudziestoleciu międzywojennym lub po wojnie, czuć, że nagrywani wtedy ludzie byli zadowoleni, że tę swoją tradycję uchronili przed zatraceniem, zachowali ją dla potomnych. Mam wrażenie, że rządząca nami partia w kontekście ogólnopolskim, bo w lokalnym czasami bywa inaczej, nie przykłada wystarczającej wagi do naszego niematerialnego dziedzictwa.
Partia, która tyle rozprawia o narodzie…
– To jest pozorne. Wiele lokalnych ognisk muzyki tradycyjnej, będących czasami jednoosobowymi instytucjami, działa na oparach paliwa zwanego zapałem. Kogoś utrzymuje dobrze zarabiający partner, dzięki czemu ten może poświęcić się nauczaniu dzieciaków. Kogoś innego wspiera gmina. Jednak w ogólnym rozrachunku sytuacja nie jest wesoła.
Dzieciaki na wsiach nie mają dostępu do muzyki tradycyjnej, w ogóle często dostępu do kultury. W mieście można dziecko zapisać na zajęcia, np. dwie przecznice dalej. Ale na wsi to jest ogromny problem.
Na lekcje skrzypiec czy rysunku w domu kultury oddalonym o 20 km trzeba dzieciaka zawieźć, poczekać na niego półtorej godziny i wrócić. Państwo tę drogę do kultury powinno skracać – w sensie dosłownym i przenośnym.
Nie widzę, by państwo się tym interesowało w trybie innym niż doraźny.
Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi ogłosił pierwszy zresztą w swojej historii program dofinansowania potańcówek, 10 tysięcy złotych dla kół gospodyń wiejskich, dla ochotniczych straży pożarnych na zabawę.
– Ten Instytut na początku swojego istnienia niewiele robił dla niematerialnego dziedzictwa, więc dobrze, że teraz się to zmieniło. Cieszy mnie to, że dzięki programowi popularyzuje się zabawy taneczne, dzięki którym muzyka tradycyjna odzyskuje swoją pierwotną funkcję. Tworzy wspólnotę. Nie jest grana dla profesorów z miasta siedzących w komisjach konkursowych podczas przeglądów kapel, tylko dla tancerzy i tancerek, którzy mają realny wpływ na to, jaki ta zabawa przebierze kształt.
Stawia kilka warunków.
– Przyznaje dodatkowe punkty w ocenie składanych wniosków za stroje ludowe...
To źle?
– Obecność strojów nie powinna mieć żadnego wpływu na ocenę wniosków. Nie wpływają one w żaden sposób na to, jak się ludzie będą bawili na zabawie. No dobrze, stroje ładnie wyglądają na zdjęciach, o ile same są ładne. Przypominam jednak, że po pierwsze, w ramach grantu nie robimy przedstawienia wiejskiego teatru, ale organizujemy spotkanie lokalnej społeczności przy muzyce tradycyjnej. Teraz.
Po drugie, punkty przyznawane są za współpracę z uznanymi, nagradzanymi w konkursach i przeglądach mistrzami tradycyjnej muzyki. Jest wiele kapel, które na przeglądy i konkursy świadomie nie jeżdżą. I nie są przez to, rzecz jasna, gorszymi muzykami.
Po trzecie, w kosztach nie uwzględniono wynagrodzenia dla prowadzących tańce czy warsztaty taneczne – a to znakomity katalizator dobrej zabawy w miejscach, w których nie było takich wydarzeń od lat.
Jeszcze jest jeden warunek: potańcówki muszą się odbywać od czerwca do października.
Muzyka jest jak język, który pozwala nam tańczyć razem bez względu na to, czy ktoś głosuje na Lewicę, PSL, PO czy PiS
– To jest czas, w którym realizowane są działania finansowane w ramach większości ministerialnych programów granatowych. Niestety. Pół roku czekania na granty finansujące działania rozłożone na cały rok, a potem realizowanie ich przez pół roku, w najlepszym wypadku. Często zdarza się, że trzeba rozliczyć je do początku listopada.
PIOTR BACZEWSKI fundacja Muzyka Zakorzeniona
Nie wierzy pan, że te pieniądze przyjdą przed wyborami?
– Mam nadzieję, że Instytut nie utopi się w złożonych wnioskach. Przy takiej wrzawie związanej z programem można liczyć pewnie na dwa tysiące wniosków i jeżeli nawet wiele z nich będzie kiepskich, to trzeba je wszystkie przejrzeć i ocenić.
Rządzący wcześniej nie zajmowali się systemowym, przemyślanym wsparciem muzyki tradycyjnej.
– Nie. Od lat. Pieniądze idą gdzie indziej. Dla przykładu: dwa największe zespoły pieśni i tańca Śląsk i Mazowsze, które w PRL miały stworzyć jedną narodową wizję folkloru, podobnie jak działo się to w Związku Radzieckim, dostają od Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz samorządów ponad 40 mln zł rocznie. Dzięki temu od lat muzyka wiejska ma w Polsce twarz skaczącej pod chmury, uszminkowanej dziewczyny w czerwonych koralach. Ładną, ale czy prawdziwą?
Miłość rządzących do wiejskich potańcówek obudziła się przed wyborami. PiS może na tym skorzystać wyborczo?
– Zainteresowanie programem jest, ale środowisko muzyki tradycyjnej jest bardzo różnorodne. Muzyka tradycyjna łączy ludzi od prawa do lewa i wszyscy się dzięki niej znakomicie ze sobą dogadują. Ta muzyka jest jak język, który pozwala nam tańczyć razem bez względu na to, czy ktoś głosuje na Lewicę, PSL, PO czy PiS.
To PiS tak raczej głosów sobie nie kupi?
– Nie wydaje mi się.