Gazeta Wyborcza - Regionalna (Stoleczna)
Nie mogli być Polakami w Polsce
– Tytuł wystawy oddaje dwie bardzo ważne cechy Marca ‘68. Po pierwsze, przypomina kampanię prowadzoną przez ówczesną partię rządzącą i władze PRL, której celem było przekonanie pozostałych Polaków, że polscy Żydzi nie są takimi samymi Polakami, że są obcy, że nie mają prawa do ojczyzny. Po drugie, efekt tej kampanii został w dużej mierze osiągnięty. Wielu polskich Żydów poczuło się wyobcowanych, wypchniętych ze swojego kraju – podkreśla prof. Dariusz Stola, dyrektor Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. – Cytuję zawsze słowa jednego z emigrantów marcowych, który na pytanie, dlaczego wyjechał z Polski, odpowiedział: „Bo to był jedyny kraj, wktórym nie mogłem być Polakiem”.
Prace nad ekspozycją trwały dwa lata. Prowadziły je kuratorki Natalia Romik (Kolektyw SENNA) i Justyna Koszarska-Szulc (Muzeum POLIN). Zgromadziły zdjęcia, filmy, dokumenty, nagrania wspomnień, pamiątki, publikacje, dzieła sztuki. Zbudowały z nich opowieść o przyczynach, przebiegu i konsekwencjach nagonki antysemickiej, która zmusiła do emigracji 13-15 tys. osób pochodzenia żydowskiego. Aranżację wystawy nawiązującą do stylistyki lat 60. zaprojektował Kolektyw SENNA.
Wystawa zaczyna się od przybliżenia sytuacji wPolsce w okresie gomułkowskiej „małej stabilizacji”. Szczytem marzeń obywateli PRL były wtedy pralka, telewizor i samochód. Twórcy wystawy przypominają też rok 1956, walki frakcyjne wPZPR i emigrację z Polski 40-50 tys. Żydów. Dalsza opowieść dotyczy wojny sześciodniowej w 1967 r., po której władze PRL zerwały stosunki dyplomatyczne z Izraelem, a szef partii Władysław Gomułka nazwał polskich Żydów „piątą kolumną”.
Następnie poznajemy środowisko „komandosów” – młodych kontestatorów na czele zAdamem Michnikiem, którzy zaprotestowali przeciw zdjęciu ze sceny Teatru Narodowego „Dziadów” Adama Mickiewicza. Władze odpowiedziały represjami, które doprowadziły do wybuchu 8 marca 1968 r. studenckiej rewolty – najpierw na Uniwersytecie Warszawskim, potem na uczelniach w całej Polsce. O inspirowanie zajść propaganda oskarżyła „syjonistów”. Szokujące wrażenie robią odtwarzane na wystawie fragmenty przemówienia Gomułki do aktywu partyjnego z 19 marca 1968 r., w którym zachęca Żydów do emigracji, a z sali słychać okrzyki: „Choćby dziś!”. Kolejne części ekspozycji dokumentują antysemicką kampanię, czystki i represje wobec osób pochodzenia żydowskiego, ich wyjazdy zPolski i osiedlanie się wnowych krajach. – Wyjaśniamy, dlaczego niektóre chętniej przyjmowały tych uchodźców niż inne. Dlaczego polscy Żydzi najczęściej znajdowali schronienie wSkandynawii, Izraelu iStanach Zjednoczonych – mówi Natalia Romik.
W zaaranżowanej poczekalni Dworca Gdańskiego (z fragmentem oryginalnego neonu) można wysłuchać nagranych opowieści kilkunastu osób, z których część wyemigrowała, a inne zdecydowały się pozostać w Polsce. Prezentację kończą przykłady współczesnego języka nienawiści, do złudzenia przypominające te sprzed 50 lat. Pokazano tu m.in. listy „oburzonych Polaków”, którymi od początku stycznia 2018 r. zasypywana jest Ambasada Izraela wWarszawie. Osobną część wystawy stanowi „Archiwum marcowe” z osobistymi pamiątkami udostępnionymi przez emigrantów, m.in.: szkolny globus Aleksandra Ritza czy kalendarze z 1969 r. Stefana Ulmana.
Wystawa „Obcy w domu. Wokół Marca ‘68” pokazywana będzie wMuzeum Historii Żydów Polskich POLIN od 9 marca do 24 września 2018 r. Będzie jej towarzyszył cykl debat, spektakli teatralnych oraz projektów edukacyjnych i naukowych. Szczegóły na stronie www.polin.pl.
„Obcy w domu. Wokół Marca ‘68” – to tytuł wystawy w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w 50. rocznicę kampanii antysemickiej 1968 r. Część ekspozycji poświęcono dzisiejszej mowie nienawiści.