TEN SUKCES RODZIŁ SIĘ W BÓLACH
Kiedy 40 lat temu reprezentacja Polski Antoniego Piechniczka w pierwszym oficjalnym meczu przegrała z Rumunią (0:2), kibice rwali sobie włosy z głów. Kadra nowego selekcjonera wyłaniała się z chaosu, bez najważniejszych piłkarzy, którzy albo mieli zakaz g
Niewielu z byłych selekcjonerów reprezentacji Polski powinno rozumieć obecną sytuację Paulo Sousy tak dobrze jak właśnie Piechniczek. Gdy pod koniec 1980 roku przejmował narodową drużynę, nie szalała wprawdzie pandemia, ale zmagał się z problemami, które jeszcze bardziej mogły zaszkodzić Biało-czerwonym niż torpedujący plany wirus. Zespół był w rozsypce po aferze na Okęciu, PZPN w trybie awaryjnym zmieniał prezesa, a kadra dla zarobku musiała grać serię meczów w dalekiej Japonii, co ze sportowego punktu widzenia nie miało sensu. Jakby mało było zmian i zamieszania, funkcję selekcjonera przejmował Piechniczek, który w odróżnieniu od Sousy wprawdzie nie był obcokrajowcem, ale w pogmatwanej rzeczywistości miał prawo się czuć jak przybysz z innego świata.
Źle, nawet bardzo źle
25 marca 1981 roku w Bukareszcie Polacy mieli próbę generalną przed zaplanowanym na 2 maja meczem z reprezentacją NRD, który otwierał walkę o eliminacyjne punkty w drodze do finałów MŚ w Hiszpanii. Egzamin został do cna oblany. – Zabrakło odwagi i zadziorności. Na razie w pośredniej rywalizacji z piłkarzami zachodnich sąsiadów przegrywamy bardzo wyraźnie. Używając języka bywalców służewieckiego toru – o kilkanaście długości. Nasza drużyna zagrała źle, nawet bardzo źle – martwił się „Przegląd Sportowy”.
– Na siłę musiałem szukać pozytywów, czegoś, na czym można budować optymizm. Na przykład już wiedziałem, że niektórych zawodników nie powinienem powoływać, że mam dowód, że muszą być zmiany w składzie i w zaangażowaniu w grę. Z drugiej strony miałem świadomość, że margines błędu w zasadzie przestał istnieć, że muszę podejmować już wyłącznie trafne decyzje – wspomina tamte czasy Piechniczek.
Dwóch Marianów
Był pierwszym selekcjonerem wywodzącym się z Górnego Śląska, ale nie był szkoleniowcem zamkniętym w śląskich matecznikach. W latach 60. dał się poznać jako solidny obrońca Legii i pilny student Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie. W stołecznych gabinetach związkowych działaczy został dobrze zapamiętany. – Uważam, że bez tej warszawskiej przeszłości nie miałbym szans na selekcjonerską nominację – mówi nam dzisiaj Antoni Piechniczek. Formalnie rolę najważniejszego trenera w kraju zaproponował mu Marian Renke, przewodniczący Głównego Komitetu Kultury Fizycznej i Sportu (GKKFIS). Na czele PZPN stał wtedy generał Marian Ryba, ale już zapowiedział swoje odejście. Niby w następstwie afery na Okęciu, za którą głową zapłacił właśnie selekcjoner Ryszard Kulesza, lecz akurat w przypadku generała Ryby trudno mówić o jakiejkolwiek karze czy degradacji, bo jako jeden z bliskich współpracowników generała Wojciecha Jaruzelskiego robił karierę w strukturach władzy państwowej. Co z tego, że przestał kierować piłkarskim związkiem, skoro niemal od razu został dyrektorem generalnym Urzędu Rady Ministrów, a więc jego wpływy znacząco wzrosły. W biograficznej książce „Piechniczek. Tego nie wie nikt” napisanej przez Pawła Czado i Beatę Żurek generał Ryba przyznaje, że to właśnie on wymyślił Piechniczka na następcę Kuleszy. Ryba znał Piechniczka jeszcze z okresu jego gry w barwach Legii, bo gdy 18-letni obrońca Naprzodu Lipiny przychodził na Łazienkowską, on był wiceprezesem klubu i szefem sekcji piłki nożnej.
– Mogę tylko dodać, że po latach spotykałem generała Rybę na zjazdach PZPN i często w kuluarowych rozmowach zaznaczał, że podpowiadał moją kandydaturę na selekcjonera – mówi Piechniczek. Nie musi nawet dodawać, że taka „podpowiedź” w praktyce oznaczała wydanie polecenia. Zresztą Ryba przestał być szefem piłkarskiej federacji, bo suwerennie uznał, że to najlepsza opcja. Jako prezes występował przecież o surowe kary dyskwalifikacji dla uczestników afery na Okęciu, ale przewidywał, że w interesie kadry będzie skrócenie zawieszenia. – Chciałem ratować reprezentację. Zdawałem sobie sprawę, że bez zdyskwalifikowanych piłkarzy jej siła będzie marna. Ktoś musiał im tę banicję skrócić, ale to przecież nie mogłem być ja. Skompromitowałbym się – mówił Marian Ryba w cytowanej biografii Piechniczka.
Noc integracyjna
Zawieszeni piłkarze to Zbigniew Boniek, Stanisław Terlecki, Władysław Żmuda i Józef Młynarczyk. Ten ostatni stał się powodem głośnej awantury. Polacy 7 grudnia 1980 roku wyjazdowym meczem z Maltą (2:0) rozpoczynali udział w kwalifikacjach do finałów MŚ w Hiszpanii. W naszej grupie była jeszcze Niemiecka Republika Demokratyczna, na mundial miał awansować tylko zwycięzca.
Przed wylotem do Włoch, gdzie zaplanowano tygodniowe zgrupowanie, piłkarze spotkali się w Warszawie. Było akurat po ostatniej jesiennej kolejce, na półmetku rozgrywek, a w perspektywie mecz ze znacznie słabszym rywalem, więc zawodnicy z pierwszego dnia na kadrze, jeszcze przed wylotem do Rzymu, urządzili sobie wieczór integracyjny. Niektórzy „ruszyli w miasto” i najgorzej wyszedł na tym Młynarczyk, który nazajutrz wciąż wyglądał na człowieka zmęczonego nocnymi przeżyciami.
Ryszard Kulesza, selekcjoner, podjął radykalną decyzję: bramkarz Widzewa zostaje w Polsce. Wtedy murem za „Młynarzem” stanęli trzej wspomniani koledzy z łódzkich klubów, którzy zarazem byli kluczowymi zawodnikami reprezentacji. Postawili twardy warunek: jeśli Młynarczyk zostaje w Polsce, to oni razem z nim. Zwykle ugodowy Kulesza ugiął się pod ciężarem takiego argumentu, ale w tym przypadku wyjątkowo nie powinien, bo sprawy rozgrywały się przy otwartej kurtynie – w hali odlotów pojawili się dziennikarze radia i telewizji, którzy nagrywali stosowne materiały do serwisów informacyjnych.
Spoza Warszawy
Skoro Kulesza zabrał do Włoch winowajcę i buntowników, w Polsce wybuchła afera. W ślad za kadrą do Rzymu wybrał się generał Ryba, który sprowadził do kraju czterech zawodników, a za chwilę posypały się – głównie na jego wniosek – kary dyscyplinarne. Ukaranym czasowo nie wolno było grać w klubach, ale nie mogli też występować w reprezentacji. – Początkowo pojawił się nawet wniosek, by z reprezentacji wykluczyć nas dożywotnio – przyznaje Władysław Żmuda.
Cała czwórka w mediach była przedstawiana w czarnych barwach – jako buntownicy i szantażyści, którzy zasługują na surowe napiętnowanie. Dymisja selekcjonera, który nie umiał się oprzeć ich dyktatowi, też stała się koniecznością. Tymczasem generał Ryba dość szybko zaczął jednak rozumieć, że gdy emocje opadną, trzeba będzie winowajców odwieszać, bo tak liczne absencje były zbyt poważną stratą dla reprezentacji Polski. Uznał, że to już zadanie dla nowego selekcjonera, a ludzie odpowiedzialni za rozliczanie afery, łącznie z dotychczasowym prezesem PZPN, powinni usunąć się w cień. Przy uwzględnieniu tych wszystkich skomplikowanych okoliczności zapadała decyzja, by stery kadry powierzyć młodemu i ambitnemu trenerowi spoza Warszawy, który do tej pory ze sprawami funkcjonowania reprezentacji nie miał nic wspólnego.
Miliony nie dają spać
– Pierwszy telefon z pytaniem, czy w ogóle byłbym zainteresowany prowadzeniem kadry narodowej, dostałem jeszcze w grudniu od Bernarda Blauta, z którym dobrze się znałem już od czasów wspólnej gry w Legii. Przez następnych kilka dni biłem się z myślami, bo zostałem już trenerem Ruchu Chorzów. Zaufani ludzie, których się radziłem, szybko rozwiewali moje wątpliwości. Przecież to chodziło o reprezentację Polski, taką propozycję dostaje się tylko jeden raz w życiu. Gdy się ją odrzuca, drugiej już nie ma – mówi Piechniczek, który miał wtedy 38 lat.
Zapewnia, że rozumiał, na co się porywa, ale ta świadomość wcale nie działała na niego uspokajająco. – Moi poprzednicy Kazimierz Górski i Jacek Gmoch awansowali do finałów mistrzostw świata, więc tym razem sama kwalifikacja była postrzegana jako coś naturalnego, bez względu na jakiekolwiek trudności, z którymi trzeba było się zmagać. A tu kwalifikacje już się zaczęły, do meczu z NRD pozostawały zaledwie cztery miesiące. Ewentualna porażka w Chorzowie oznaczałaby w zasadzie koniec szans na awans, bo w trzyzespołowej grupie mogła być praktycznie nie do odrobienia – zaznacza Piechniczek.
Kontakty z NRD
Dopiero gdy „posłaniec” Bernard Blaut usłyszał od trenera Ruchu, że tak, jest zainteresowany prowadzeniem reprezentacji, z władz związku skontaktował się z nim wiceprezes Henryk Celak, ale kluczowa „rozmowa kwalifikacyjna” odbyła się z Marianem Renke. Szef GKKFIS nie owijał w bawełnę, jasno wyznaczał cel. – Powiedział, że awans do finałów mistrzostw świata jest niezbędny, bo Polska może zarobić kilka milionów dolarów, dzięki czemu będą środki dla naszych sportowców z innych dyscyplin na przygotowania do igrzysk olimpijskich. Poczułem na sobie brzemię odpowiedzialności. Te miliony dolarów, które moja drużyna musi zarobić, miałem w głowie, gdy wieczorem szedłem spać i rano, gdy się budziłem – uśmiecha się Piechniczek. Wskazuje też, że jego atutem jako kandydata na selekcjonera były doświadczenia w kontaktach ze wschodnioniemieckim futbolem, a przecież walka o awans na mistrzostwa świata miała się rozegrać właśnie z NRD. Nowy trener regularnie stykał się z enerdowską piłką, gdy był trenerem Odry Opole. – Często dzwonili do nas z NRD, że chcieliby z nami zagrać sparing, więc wsiadaliśmy do autobusu i jechaliśmy na mecz do Drezna, Berlina albo Magdeburga – opowiada mieszkający od lat w beskidzkiej Wiśle szkoleniowiec.
Drugi garnitur do Japonii Umowę z piłkarską federacją podpisał 5 stycznia 1981 roku i od razu ostro zabrał się do roboty. A miał się czym zajmować, bo czas naglił. Przede wszystkim zależało mu na odwołaniu zakontraktowanego już wcześniej wylotu reprezentacji Polski na cykl meczów do Japonii pod koniec stycznia i na początku lutego. W tamtym czasie ze sportowego punktu widzenia taka wyprawa nie miała większego sensu, była za to opłacalna pod względem finansowym, bo Japończycy za możliwość rozegrania na własnym terenie czterech meczów z czołową drużyną świata płacili w twardej walucie. – Nie w głowie mi były atrakcyjne wycieczki do Azji. Wolałem wziąć kadrowiczów na solidny obóz przygotowawczy w polskie góry i tam ich lepiej poznać, zobaczyć, jak funkcjonują. Dlatego sprzeciwiłem się wyprawie do Japonii. Nie była to jednak żadna wielka próba sił, z nikim nie musiałem toczyć zakulisowej bitwy. Miałem wrażenie, że moje argumenty zostały przyjęte ze zrozumieniem i nikt mnie nie zmuszał do zmiany stanowiska – tłumaczy trener.
Związkowi działacze ze sprzeciwu nowego selekcjonera nie robili problemu zapewne dlatego, że i tak wysłali do Kraju Kwitnącej Wiśni drużynę, tyle że mocno rezerwową. Sęk w tym, że ekipa Waldemara Obrębskiego w Azji robiła za pierwszą reprezentację – aby spełnić wymagania podpisanego kontraktu – co do dzisiaj budzi problemy ze statystycznym zatwierdzeniem rozegranych tam międzypaństwowych spotkań.
– Do Japonii poleciał „drugi garnitur”, ale oczywiście również tych zawodników miałem na oku i kilku z nich zagrało później także u mnie w pierwszej drużynie – zaznacza Piechniczek. Rzeczywiście było ich jednak zaledwie kilku, lecz z drugiej strony warto zaznaczyć, że uczestnik japońskiej eskapady Waldemar Matysik był jednym z najważniejszych piłkarzy drużyny,
która za półtora roku zdobyła medal mistrzostw świata.
Sparing z Chateauroux Tymczasem Piechniczek pierwszą wyselekcjonowaną grupę piłkarzy zabrał do Karpacza, ale zgrupowanie miało raczej charakter zapoznawczy. Nowy selekcjoner postarał się, by PZPN w lutym zorganizował krótkie zgrupowanie we Francji i tam jego drużyna zaliczyła już pierwsze sparingi. Pierwszy w standardowym formacie 2x45 minut został rozegrany z Ii-ligowym z LB Chateauroux (3:0), w którym kiedyś Piechniczek kończył piłkarską karierę. Inauguracyjnego gola dla jego drużyny strzelił Józef Adamiec, trener znał go jeszcze ze współpracy w Odrze Opole i teraz liczył, że może zastąpi zawieszonego Żmudę. Potem do siatki trafiali Wójcicki, czyli kolejny zawodnik znany z opolskich czasów. Na 3:0 podwyższył Andrzej Pałasz, młody piłkarz Górnika Zabrze, który grał już u Kuleszy, ale u następcy w kadrze zadomowił się dopiero po dwóch zwycięskich meczach z NRD, w których nie uczestniczył. Polacy w starciu z francuskim drugoligowcem zagrali w składzie: Kazimierski – Dziuba, Adamiec, Janas, Rudy (46 Milewski) – Lipka (70 Janikowski), Buncol, Ciołek, Wójcicki (46 Skrobowski) – Iwan, Pałasz.
Warto zwrócić uwagę, że był to skład bardzo zbliżony do tego, który zagrał później w pierwszym oficjalnym międzypaństwowym meczu z Rumunią, bo zmiany w jedenastce były tylko trzy – zamiast Romana Wójcickiego, Leszka Lipki i Pałasza zagrali Piotr Skrobowski, Mirosław Tłokiński i Włodzimierz Smolarek.
Chciał mieć pewność Towarzyskie starcie z Rumunami urastało do wyjątkowej rangi. – Dla mnie to był bardzo ważny sprawdzian, chciałem mieć pewność, na kogo będę mógł liczyć w najtrudniejszych momentach. Miałem już pewne rozeznanie, ale potrzebowałem konfrontacji z wymagającym i solidnie zorganizowanym rywalem, a takim była Rumunia – wspomina trener medalistów mistrzostw świata. Już wtedy prowadził rozmowy w sprawie skrócenia dyskwalifikacji nałożonych na bohaterów afery na Okęciu, ale rozumiał, że spraw nie uda się tak szybko załatwić. Zbyt szybkie darowanie reszty kar ciągle byłoby odebrane jako przesadne pobłażanie, wszak jeszcze kilka miesięcy wcześniej powszechne oburzenie zachowaniem buntujących się piłkarzy skutecznie podsycały media. Piechniczek wiedział też, że jeśli nie uda się odwiesić kluczowych piłkarzy kadry, tym bardziej trzeba będzie poprosić o wsparcie legendarnych medalistów mistrzostw świata z 1974 roku, których w drużynie narodowej przynajmniej chwilowo nie było, głównie dlatego, że reprezentowali już zagraniczne zespoły – Jana Tomaszewskiego, Grzegorza Latę i Andrzeja Szarmacha. W ich sytuacji powołanie na mecz towarzyski nie wchodziło jednak w rachubę.
Moskwa zrezygnowała
Do Bukaresztu wybrali się zawodnicy wyłącznie z polskich klubów. Kibice z zaciekawieniem czekali na selekcjonerski debiut młodego trenera, o którym jednak w kontekście reprezentacyjnych wyzwań nie mieli wyrobionego zdania. Chyba nikt nie wiedział, na co go stać. „Przegląd Sportowy” jego debiut nazywał „przymiarką do Chorzowa”, czyli zaplanowanego na 2 maja spotkania z NRD. Wprawdzie 15 kwietnia miał się odbyć jeszcze mecz ze Związkiem Radzieckim, ale Piechniczek już wiedział, że do spotkania nie dojdzie. Rywale zrezygnowali, bo okazało się, że Dynamo Tbilisi awansowało do półfinału Pucharu Zdobywców Pucharów. Gruziński klub chciał się skupić na tych rozgrywkach (zresztą ze znakomitym skutkiem, bo ostatecznie wywalczył trofeum), a że występowało w nim wielu ważnych reprezentantów ZSRR, organizowanie międzypaństwowego meczu w tym czasie nie miało większego sensu. Gdy z Moskwy przyszła decyzja o wycofaniu się ze spotkania z Polską, mecz z Rumunią stał się jeszcze ważniejszy.
Nasz zespół zebrał się w niedzielę wieczorem w Warszawie bezpośrednio po ligowej kolejce, do Rumunii poleciał we wtorek, w przeddzień meczu i już wtedy selekcjoner ogłosił wyjściową jedenastkę. Było w niej miejsce dla dwóch zupełnych debiutantów – Adamca i Tłokińskiego oraz dwóch o znikomym kadrowym doświadczeniu (Kazimierski i Buncol). – Liczyłem, że oni wszyscy dadzą świeży impuls. W końcu ja też byłem nowy, więc szukałem swoich rozwiązań, choć nie myślałem o rewolucji. Bazowałem na najlepszych zawodnikach naszej ligi i sięgałem również po tych, którzy liczyli się w ekipie mojego poprzednika – tłumaczy Piechniczek.
Pasywnie i bojaźliwie
Mecz z Rumunią był jednym wielkim rozczarowaniem. „Smutna gra piłkarzy w Bukareszcie” – oceniał w tytule relacji „Przegląd
Sportowy”. W całym spotkaniu nasz zespół oddał tylko 2 celne i 4 niecelne strzały (gospodarze odpowiednio: 8 i 13). Nic się nie kleiło, zawiodły wszystkie formacje, nasi piłkarze dali się zdominować rywalom. – Trzeba sobie otwarcie powiedzieć: gdyby w Chorzowie z NRD nasza drużyna zagrała tak jak w Bukareszcie – to żegnajcie mistrzostwa świata. Na razie nie mamy drużyny, która mogłaby wyjść zwycięsko z rywalizacji o prawo gry w turnieju Espana ’82 – alarmował wysłannik „PS” redaktor Mirosław Skurzewski i nie rozumiał, skąd się wzięła pasywna postawa i bojaźliwość polskiego zespołu. – O to mam największe pretensje, bo przecież Polacy zawsze słynęli z ogromnej zadziorności i ta cecha będzie tak bardzo potrzebna przeciwko NRD – argumentował Skurzewski. – Zgadzam się, że nasz zespół nie zagrał walecznie, brakowało mu determinacji, oczywiście, że byłem wkurzony, ale to mnie tylko nakręcało. Wiedziałem, jakich piłkarzy nie potrzebuję, a jakich muszę mieć w meczu z NRD – analizuje Piechniczek.
Klub 2700
– U tego selekcjonera wystąpiłem tylko w jego debiucie, właśnie z Rumunią. Już do przerwy przegrywaliśmy 0:2, „kaszanka” była straszna, wyglądało to beznadziejnie. Wszedłem do gry z ławki na niecałe dwadzieścia minut. I koniec, już nigdy w drużynie Piechniczka nie zagrałem – przypomina Krzysztof Adamczyk. Ma czego żałować, bo wtedy był w bardzo dobrej formie. W sezonie 1980/81 z osiemnastoma golami w 28 meczach został królem strzelców ekstraklasy.
Poczucie uciekającej szansy miał też inny ówczesny zawodnik Legii Ryszard Milewski. – Byłem akurat w życiowej formie, po tamtym sezonie należałem do „Klubu 2700”, co oznaczało, że zagrałem we wszystkich ligowych spotkaniach od pierwszej do ostatniej minuty. Już wcześniej dostałem powołanie od Ryszarda Kuleszy. W grudniowym meczu z Maltą z konieczności zagrałem na prawej obronie i też dałem radę. Byłem dobrej myśli przed kolejnymi spotkaniami, ale występ w Bukareszcie w naszym wykonaniu był beznadziejny. Przegraliśmy 0:2 i w zasadzie niczego nie pokazaliśmy. Trzeba było pokornie spuścić głowy i czekać na kolejne spotkanie – opowiada Milewski, ale on zagrał już tylko w towarzyskim starciu z Irlandią (0:3). – Widać, że nowy selekcjoner dopiero szukał nowych rozwiązań. Jeżeli kadrę nadal prowadziłby Kulesza, a przecież byłoby tak, gdyby ta nieszczęsna sprawa z Okęcia, to żadne eksperymenty nie byłyby potrzebne, bo miał już sprawdzonych ludzi i kilku nowych, a wśród nich mnie – argumentuje Milewski. – Mały żal pozostał, że wypadłem z kadry, bo jednak trener szukał obrońców. Do Hiszpanii wziął Tadeusza Dolnego, który wcześniej w kadrze nie istniał, a zresztą na mundialu też nie zagrał – zwraca uwagę.
Lekcja z wnioskami
Adamiec też miał czego żałować, w kadrze zagrał jeszcze osiem meczów, ale wszystkie następne już po mistrzostwach świata. – Trochę w tym wszystkim miałem pecha, bo moja Odra Opole wtedy dołowała, zaczynała się runda wiosenna, po której spadła z ekstraklasy. Potem byłem na etapie zmiany klubu, przenosiłem się do Lecha Poznań i pierwszy sezon miałem trudny, nie mogłem mieć pretensji, że nie ma mnie w kadrze. Za to następny był już znakomity i dla mnie, i dla drużyny, zdobyliśmy mistrzostwo Polski. Czasem myślę sobie, że gdyby mundial w Hiszpanii odbył się rok później, na pewno byłbym w kadrze – uważa mieszkający od wielu lat w Niemczech Adamiec. W Bukareszcie z kadrą rozstawał się Wojciech Rudy, wicemistrz olimpijski z Montrealu i uczestnik mistrzostw świata w Argentynie. – Nie wiedziałem, że to dla mnie pożegnanie z reprezentacją, choć opuszczenie boiska już po pierwszej połowie miało swoją wymowę. Nie mam pretensji do Piechniczka, że mnie skreślił, zresztą już po zakończeniu kariery parę razy z nim o tym rozmawiałem. Rozumiem jego argumenty, szukał świeżej krwi, no i osiągnął sukces, więc podejmował właściwe decyzje – przyznaje ówczesny obrońca Zagłębia Sosnowiec.
Z gładkiej przegranej z Rumunią też dało się wyciągnąć coś sensownego. Paradoksalnie dla niektórych zawodników był to ważny etap zaznaczania swojej pozycji w nowej kadrze. Tacy gracze jak Dziuba, Janas, Buncol i Smolarek występowali później w podstawowym składzie drużyny, która zdobywała medal w Hiszpanii, a po drodze pokazali się też w eliminacjach.
– Za niecałe półtora miesiąca byliśmy gotowi na dobry mecz na Stadionie Śląskim z reprezentacją NRD, który wygraliśmy 1:0. Oczywiście musiały nastąpić zmiany w składzie, tego byłem pewien. Zawsze trzeba się umieć uczyć na porażkach i właśnie po powrocie z Rumunii odrobiłem pożyteczną lekcję – przyznaje Antoni Piechniczek.