TOKIO HISTORIA TRUDNA I PIĘKNA
Tokio i igrzyska olimpijskie to burzliwy „związek”. Tak jak teraz, u progu Igrzysk XXXII Olimpiady, które po przesunięciu o rok odbędą się w 2021 roku, ale oficjalna nazwa to „Tokio 2020”. Po raz pierwszy Tokio miało gościć olimpijczyków w 1940 roku. Nic z tego nie wyszło. I tylko te w 1964 wyszły znakomicie, dla polskiego sportu szczególnie. Ale po kolei.
Kraj Kwitnącej Wiśni pierwsze igrzyska stracił z powodu wojny, ale wcale nie tej drugiej światowej, a drugiej chińsko-japońskiej. 81 lat temu Japończycy planowali uczcić 2600. rocznicę powstania państwa japońskiego. 660 lat p.n.e. pierwszy cesarz Jimmu ustanowił pierwszą stolicę w Kashihara. Nie zdążono nawet zbudować obiektów. Brakowało materiałów, wojsko nie chciało oddawać sportowców i ostatecznie Tokio zrezygnowało. MKOL przekazał prawo do organizacji fińskim Helsinkom, ale trwała wojna i igrzyska w ogóle się nie odbyły. Japonia musiała poczekać na swoją olimpijską szansę do 1964 roku. A tam piękną historię napisali Biało-czerwoni.
Jak Polacy podbijali Tokio Osiem medali lekkoatletów, siedem bokserów, do tego ciężarowcy, którzy na olimpijskim podium w Tokio stawali czterokrotnie, i szermierze wracający do domu z trzema krążkami. Do tego brązowy medal siatkarek, pierwsza taka zdobycz w historii naszych gier zespołowych. A siódme miejsce Polski w klasyfikacji medalowej igrzysk w Tokio potwierdza tylko wielki, nienotowany wcześniej, olimpijski sukces naszego sportu.
23 medale, w tym 7 złotych, 6 srebrnych i 10 brązowych przywołują piękne wspomnienia. Byłem dzieckiem, gdy na ekranie małego czarno-białego telewizora szmaragd oglądałem transmisje z Japonii, ale wiele z nich pamiętam doskonale. Nie tylko te z udziałem Polaków. Chociażby fascynujący bieg na 10 000 i nieoczekiwane zwycięstwo Amerykanina Billy’ego Millsa. Faworytem był słynny Nowozelandczyk Ron Clarke, multirekordzista świata w biegach długich, ale nieoczekiwanie wygrał amerykański Indianin z plemienia Dakotów. Absolwent uniwersytetu w Kansas do Tokio przyleciał w stopniu porucznika Korpusu Piechoty Morskiej. Po latach o jego triumfie mogłem rozmawiać z komentującym wówczas ten bieg red. Bohdanem Tomaszewskim. Tak samo jak o wyczynach naszych lekkoatletów czy bokserów. Wtedy znów wróciły wspomnienia z dzieciństwa.
Trzy medale 18-letniej Ireny Kirszenstein (panieńskie nazwisko Szewińskiej), dwa srebrne: w biegu na 200 m i skoku w dal, oraz złoto w sztafecie 4x100 m, wraz z Haliną Richter-górecką, Teresą Wieczorek-ciepły i biegnącą na ostatniej zmianie Ewą Kłobukowską to były wydarzenia, które dziś nie mieszczą się w głowie. Polki nie tylko zostawiły rywalki z tyłu, na czele z Amerykankami, ale pobiły własny rekord świata wynikiem – 43.6 s. Dodajmy do tego srebrny medal fenomenalnej Kłobukowskiej na 100 m, Wieczorek-ciepły na 80 m pł, która pokonała ten dystans w takim samym czasie jak zwyciężczyni, Niemka z NRD Karin Balzer (10.5 s) i trzecia na mecie Australijka Pamela Kilborn.
A przecież mężczyźni nie pozostali w tyle. Po swoje drugie olimpijskie złoto skoczył w Tokio nasz najlepszy w historii trójskoczek Józef Szmidt, sztafeta sprinterów przegrała tylko z Amerykanami,
na podium w biegu na 400 metrów stanął Andrzej Badeński.
Tego wyścigu po medale na dystansie jednego okrążenia nigdy nie zapomnę. Po wyjściu na ostatnią prostą Badeński był jeszcze pierwszy, ale przed metą wyprzedzili go Amerykanin Mike Larrabee i Wendell Mottley z Trynidadu i Tobago, zabierając krążki z cenniejszego kruszcu. „Badenie”, jak mówili o nim bliżsi i dalsi znajomi, pozostał medal brązowy i sława najszybszego z Europejczyków.
Słówko jeszcze o męskiej sztafecie sprinterów. Wiesław Maniak biegał 100 m jak natchniony, w półfinałach szybszy od niego był tylko legendarny Bob Hayes. W finale Maniak był czwarty, najszybszy z białych sprinterów. W sztafecie 4x100 m biegł na drugiej zmianie, zaczynał Andrzej Zieliński, od Maniaka pałeczkę odebrał Marian Foik, kończył Marian Dudziak. Amerykanie wygrali w czasie nowego rekordu świata – 39.0 s. Polacy zajęli drugie miejsce (39.3 s).
Baszanowski to przewidział Polskie podnoszenie ciężarów też stało wtedy mocno. W wadze 67,5 kg złoty medal zdobył Waldemar Baszanowski, jeden z najwybitniejszych mistrzów w historii tej dyscypliny, a dzielnie towarzyszył mu inny z asów polskiej sztangi – Marian Zieliński, ostatecznie trzeci w tej rywalizacji. Warto dodać, że Baszanowski wygrał z Władimirem Kapłunowem ze Związku Radzieckiego tylko mniejszą wagą ciała. Wynik w trójboju mieli identyczny – 432,5 kg. Kapłunow wygrał wyciskanie i zyskał przewagę nad Polakiem – 7,5 kg, by stracić ją w rwaniu, popisowym boju Baszanowskiego. W podrzucie obaj podnieśli taki sam ciężar.
Brązowe medale na olimpijskim pomoście w Tokio zdobyli też Mieczysław Nowak (60 kg) oraz Ireneusz Paliński (90 kg), który cztery lata wcześniej wywalczył złoty medal w wadze 82,5 kg.
Każdy z naszych siłaczy był indywidualnością, ale Baszanowski był wyjątkowy, jedyny w swoim rodzaju. Cztery lata później wygra jeszcze igrzyska w Meksyku (1968), doda
jąc drugie olimpijskie złoto do pięciu tytułów mistrza świata i sześciu Europy. Ustanowił 24 rekordy świata, bił je z wielką klasą, takim był też działaczem najwyższego szczebla. W latach 1999–2008 kierował Europejską Federacją Podnoszenia Ciężarów. Świetnie mówił po angielsku, cieszył się ogromnym szacunkiem, był przecież jednym z największych gigantów sztangi w historii tej dyscypliny.
Pierwszy raz miałem okazję z nim rozmawiać w 1976 roku, na warszawskim AWF, trenował wówczas nową nadzieję polskiej sztangi, mistrza świata juniorów wagi superciężkiej Roberta Skolimowskiego. Przeprowadziłem z nim wywiad dla studenckiego radia, mówił ciekawe rzeczy. Właśnie wrócił z Indonezji, gdzie jakiś czas uczył dźwigania tamtejszych siłaczy. Czasami na jego treningach pojawiały się też młode dziewczyny, Baszanowski nie miał nic przeciwko temu, co więcej – przewidział, że w niedalekiej przyszłości panie będą zadziwiać swymi umiejętnościami na pomoście, bić rekordy, które starym mistrzom nie mieściły się w głowie. I tak też się stało, wielu wybitnych sztangistów z tamtych lat miałoby problemy z takimi mocarnymi paniami, ich najlepsze wyniki są lepsze od tamtych męskich rekordów.
W latach 60. najwyższy światowy poziom reprezentowali też nasi szermierze. W każdej z broni roiło się od znakomitości. W Tokio dwa medale, złoty i brązowy wywalczył florecista Egon Franke. W turnieju indywidualnym miał być rezerwowym, ale gdy dostał szansę i zastąpił Zbigniewa Skrudlika, już jej nie zaprzepaścił i na koniec to on wysłuchał Mazurka Dąbrowskiego. Po ten drugi, brązowy, sięgnął wraz z kolegami: Ryszardem Parulskim, Witoldem Woydą, Januszem Różyckim i wspomnianym Skrudlikiem. Na najniższym stopniu olimpijskiego podium stali też w Japonii nasi szabliści: Wojciech Zabłocki, Emil Ochyra, Andrzej Piątkowski, Ryszard Zub i Jerzy Pawłowski. Ostatni z nich, szablista wszech czasów, cztery lata później w Meksyku wygra turniej indywidualny, a florecista Witold Woyda z igrzysk w Monachium
(1972) przywiezie podwójne złoto: indywidualnie i drużynowo.
Cuda w ringu
Prawdziwą furorę w Tokio zrobili jednak bokserzy: siedem medali, cztery finały, trzy złote medale, jeden po drugim. W walkach o złote medale wygrywali z pięściarzami ZSRR, jak podczas pamiętnych mistrzostw Europy w Warszawie, w 1953 roku. Najpierw Józef Grudzień pokonał Wiliktona Barannikowa w wadze lekkiej (60 kg), po nim do ringu wyszedł Jerzy Kulej i wypunktował Jewgienija Frołowa w kategorii lekkopółśredniej (63,5 kg). Trudno było uwierzyć, że po kolejnym finale Japończycy znów zagrają Mazurka Dąbrowskiego. Marian Kasprzyk też miał świadomość, jaką rolę w boksie odgrywa polityka, wiedział więc, że musi wygrać z Ričardasem Tamulisem, jeszcze jednym radzieckim mistrzem, pewnie, w sposób niepodlegający dyskusji.
Wielokrotnie z każdym z nich rozmawiałem o tych pojedynkach. Grudzień w swoim stylu powściągliwy, mówił tak, jakby nic wielkiego się nie stało. Boksował w swoim stylu, pięknie technicznie i wygrał jednogłośnie – 5:0. Kulej odwrotnie, gdy wracał do tamtych chwil, żył całym sobą, znów walczył, znów wygrywał. Frołowa, jak twierdzi, pokonał dzięki intuicji i mądrości Feliksa Stamma, który zmienił mu taktykę przed finałem. Znany z żywiołowych ataków od pierwszego do ostatniego gongu niewysoki Polak, miał czekać na atak zawodnika Kraju Rad. I czekał, tak jak trener nakazał. Przypomniała mi się od razu finałowa walka w wadze średniej (75 kg) podczas igrzysk w Barcelonie (1992), w której
Kubańczyk Ariel Hernandez, walczący ze znakomitym Chrisem Byrdem, później zawodowym mistrzem świata wag ciężkiej, lepiej wytrzymał wojnę nerwów, poczekał na atak Amerykanina, skontrował i już do końca nie oddał prowadzenia. Jerzy Kulej też zmusił Frołowa do ataku i błędu, w efekcie pięściarz warszawskiej Gwardii wygrał bez dyskusji trudny pojedynek.
Najdłużej, wraz z Kasprzykiem, rozbieraliśmy na części pierwsze jego zwycięstwo w finale wagi półśredniej (67 kg) z Ryśkiem Tamulisem, jak mówił o Litwinie w radzieckich barwach pan Marian. O złamanym kciuku w pierwszej rundzie, o tym, że Stamm chciał go poddać, o bólu, którego później już nie czuł. Sędziowie punktowali 4:1 dla Kasprzyka, który ze łzami w oczach wysłuchał polskiego hymnu. Opowiadał mi, że wróciły też i te najgorsze wspomnienia: więzienie, dożywotnia dyskwalifikacja rozciągnięta na wszystkie dyscypliny sportu. Wydawało się, że to już koniec, że nie ma powrotu, a jednak wrócił i znów Stamm na niego postawił, choć przegrał z Leszkiem Drogoszem, który już szykował się na daleką podróż do Japonii.
Pierwszą kartkę z Tokio Kasprzyk wysłał dyrektorowi więzienia, w którym spędził osiem miesięcy. Spuchniętą jak bania ręką nie był w stanie skreślić kilku słów podziękowań, więc zrobił to za niego słynny masażysta polskich pięściarzy – Stanisław Zalewski. Sam mi o tym opowiadał na jednym ze zgrupowań kadry w Cetniewie. A nikt o boksie nie mówił tak barwnie jak pan Stasio, nawet Jurek Kulej.
A miał o czym. Artur Olech, srebrny medalista wagi muszej (51 kg), był bliski wygranej z Włochem Fernando Atzorim, naprawdę niewiele do zwycięstwa zabrakło też Józefowi Grzesiakowi (71 kg) w półfinałowym starciu ze znakomitym Borisem Łagutinem (ZSRR). W półfinałach przegrali też Zbigniew Pietrzykowski i Tadeusz Walasek, srebrni medaliści z Rzymu. Pietrzykowskiego, czterokrotnego mistrza Europy (do dziś nikt nie pobił jego rekordu), pokonał solidny Aleksiej Kisielow (81 kg), a Walaska (75 kg) wielki, odwieczny rywal Walerij Popienczenko, obaj ze Związku Radzieckiego.
Dziś można tylko śnić Klasyfikację medalową bokserów wygrali pięściarze ZSRR, zdobyli o dwa krążki więcej. Polska zajęła drugie miejsce, choć też miała na koncie trzy złota. Dziś o takim nieprawdopodobnym wyczynie możemy śnić. Do Tokio na igrzyska poleciał tylko Damian Durkacz (63 kg), a wraz z nim trzy nasze panie: Sandra Drabik (51 kg), Karolina Koszewska (69 kg) i Elżbieta Wójcik (75 kg). Gdyby choć jedno z nich stanęło na podium, piękna historia zatoczyłaby koło, 57 lat po kosmicznym sukcesie „dzieci Papy Stamma”.
Ciężarowcy są dziś w znacznie gorszym położeniu, świat nam uciekł, choć jeszcze w Londynie (2012) mieliśmy mistrza olimpijskiego w osobie Adriana Zielińskiego. Niestety jedna z najbardziej medalodajnych polskich dyscyplin olimpijskich umiera i nie ożyje w Tokio. W znacznie lepszym położeniu na japońskiej ziemi będą lekkoatleci, którzy mają spore szanse nawiązać do tamtego złotego teamu. Szermierze, a właściwie drużyna szpadzistek też jest w stanie wiele dokonać, może nie w takim wymiarze jak wtedy, w 1964 roku floreciści i szabliści, ale to za ich sprawą być może przyjdzie nam się cieszyć choć raz tak mocno jak 57 lat temu.
Niestety nikt nie powtórzy sukcesu siatkarek, które stały tam na najniższym stopniu podium. Nasze panie nie przebrnęły kwalifikacji. Są za to panowie, wielcy faworyci nadchodzącego turnieju. I zapewne powalczą o najwyższą pulę, tak jak w Montrealu (1976) Hubert Wagner i jego złota drużyna.