PODZIELIŁ, A POTEM POŁĄCZYŁ
Był powodem zaognienia i tak napiętych stosunków między Cracovią i Wisłą, kiedy w kontrowersyjnych okolicznościach zmieniał barwy klubowe. W czasie drugiej wojny światowej już tylko łączył wszystkich walczących z okupantem. 20 października 1943 roku były
Dzisiaj o burzliwej i tragicznej historii Pychowskiego mało kto pamięta, choć jego rodzinny grób na krakowskim Salwatorze jest zadbany, a na mogile pojawiła się kiedyś tabliczka z klubowym herbem i informacją: „W dowód pamięci. Towarzystwo Sportowe Wisła Kraków”. Pychowski dla Wisły zrobił bardzo wiele. Przede wszystkim opuścił dla niej Cracovię, czym rozpętał burzę na cały kraj. Nie chodziło o sam fakt przenosin do lokalnego rywala, lecz o przyczyny, które wpłynęły na jego decyzję. Były one niejasne i kwestionowane.
Na boisku w okularach „Pychowski ustawia się najlepiej ze wszystkich obrońców. Przeciwnika atakuje w momencie odbierania piłki, zawsze umie się znaleźć w zagrożonym miejscu. Wykop ma mniej pewny (lewa noga). Wadą jego jest mała jak na obrońcę waga i niski wzrost oraz brak szybkości” – tak piłkarza w 1930 roku charakteryzował „Przegląd Sportowy”. Był jeszcze jeden mankament, z którym sobie jednak ambitnie radził: miał na tyle słaby wzrok, że musiał nosić okulary. Nie zrażał się i używał ich także w czasie meczu, co na piłkarskich boiskach się zdarzało, ale bardzo rzadko, on należał do pionierów.
Podobno w codziennym życiu bywał nerwowy, czasem potrafił zrobić coś pod wpływem emocjonalnego impulsu, ale na boisku wręcz odwrotnie – zwłaszcza w ciężkich meczach, z mocnymi rywalami imponował spokojem, który na dodatek korzystnie wpływał na partnerów z defensywy.
Kamienica dla piłkarzy
We wspomnianym 1930 roku Pychowski był już ukształtowanym i doświadczonym zawodnikiem, który na wspomnienie dawnych zdarzeń mógł się pewnie uśmiechnąć, a przede wszystkim odetchnąć z głęboką ulgą, że udało się kontynuować piłkarską karierę, choć zbierały się nad nim już czarne chmury.
Otóż według kierownictwa Cracovii ich wychowanek i czołowy obrońca jesienią 1924 roku ogłosił odejście z ich klubu wyłącznie dlatego, że Wisła obiecała mu mieszkanie, którego nie były mu w stanie zapewnić działacze Pasów. Z dzisiejszej perspektywy nie ma w tym nic gorszącego, bo piłkarze z natury starają się podpisywać kontrakt z tym pracodawcą, który oferuje najlepsze warunki. Wtedy było jednak inaczej. Piłkarze mieli amatorski status i nie była to wersja pod publiczkę. Rzeczywiście starano się przestrzegać powszechnej zasady – zawodnik miał zapewnione warunki treningu, łącznie z całą okołomeczową logistyką i wypłatą diet. Do piłkarskiej pasji na pewno nie dokładał, ale futbol z definicji nie mógł być źródłem utrzymania.
Gdy zatem w Polskę poszła wieść, że Pychowski odszedł z Cracovii, bo Wisła obiecała mu mieszkanie, zrobiło to duże wrażenie. „Przegląd Sportowy”, czyniąc aluzję do tej sprawy, zakpił, że „pewien czołowy klub zamierza wybudować kamienice dla werbowania graczy Cracovii”, a działacze Pasów nastrój oburzenia podsycali. Przyznawali, że piłkarz poinformował władze klubu, że musi go opuścić z powodu braku mieszkania, ale w związku z tym ma zamiar wyjechać „na prowincję”, aby tam podjąć pracę. Z wykształcenia był urzędnikiem sądowym, dlatego mógł zakładać, że znajdzie dla siebie zajęcie gdzieś poza Krakowem, nawet w małej miejscowości. W tych informacjach kryła się łatwo wyczuwalna sugestia, że Pychowski Cracovię zwyczajnie oszukał, bo w istocie chciał ją porzucić dla oferującej mu mieszkanie Wisły.
Niesympatyczne stosunki
Wobec tego Pychowski uznał, że – jak na dobrego obrońcę przystało – musi się bronić i była to wyjątkowo spektakularna obrona przez atak. Wysłał list do redakcji „Przeglądu Sportowego”, przedstawiając swoje stanowisko. Podał dwa powody odejścia, jeden bardziej zdumiewający od drugiego.
W pierwszym punkcie zwrócił uwagę na „niesympatyczne stosunki” panujące w pierwszej drużynie Cracovii. Mówił o braku solidarności i koleżeństwa oraz uprzywilejowaniu pewnych gwiazd i graczy z tradycją, którzy w sposób nietaktowny dają odczuwać swoją wyższość nad młodszymi i mniej zasłużonymi członkom drużyny, „posuwając się do krytyki ich wyczynów sportowych i przypisywania im rozmyślnej winy przegranej”. Jego zdaniem zarząd klubu tolerował takie sytuacje. „Ten niesportowy objaw miałem kilkakrotnie sposobność doświadczyć na własnej skórze w sposób bardzo przykry” – oświadczył piłkarz.
Etyka postępowania
Drugi punkt w liście do „PS” to już była prawdziwa bomba o podłożu, co tu kryć, narodowym. „Oto Klub czołowy w Krakowie i Polsce, w tak przygniatającej większości polski i chrześcijański, posiadający w swych szeregach jak żaden inny tak znaczną liczbę członków poważnych, godnych szacunku i zajmujących wysokie stanowiska w społeczeństwie, dziwnym jakimś sposobem rządzony jest faktycznie przez nieliczny szereg jednostek pochodzenia żydowskiego, jednostek, których sposób i etyka postępowania nie zgadzają się najzupełniej z moimi poglądami i zdaniem moim przynoszą towarzystwu tylko szkodę” – wypalił w długim i zawiłym zdaniu Pychowski. I na wszelki wypadek zaznaczył, że decyzję o odejściu podjął po głębokim namyśle, bo „dopiero po dwukrotnych próbach, czy jednak stosunki nie zmienią się na lepsze”.
Urodzony 3 listopada 1903 roku w Krakowie, zmarł 20 października 1943 roku w Krakowie; obrońca; kluby: Cracovia (do 1925), Wisła Kraków (1925–35, 134 mecze/0 goli)
Reprezentacja: 2 mecze/0 goli
W Krakowie zawrzało. Napiętnowana przez swojego byłego piłkarza Cracovia oczywiście ostro zareagowała. „Odnośnie do pierwszego punktu oświadczenia p. A. Pychowskiego, to na podstawie zgodnych zeznań członków I drużyny stwierdzamy, iż podane w nim motywy są z gruntu kłamliwe. Co do drugiego zaś punktu, klub nie zajmuje żadnego stanowiska, gdyż uwłaczałoby to godności klubu” – oświadczyły władze Pasów w piśmie, które także opublikował „Przegląd Sportowy”.
Tragiczny koniec
Zwaśnione strony pozostały przy swoim zdaniu, na szczęście czas powoli leczył palącą ranę. W nowym klubie Pychowski debiutował 30 sierpnia 1925 roku i choć grał wtedy po przerwie spowodowanej kontuzją, której skutki wciąż odczuwał, był chwalony, zwłaszcza że Wisła pokonała Wartę Poznań aż 5:0. „W obronie na wysokości zadania stanął Pychowski, podczas gdy Kaczor grał ospale, jak zawsze zresztą, gdy nie ma jakiejś silniejszej podniety” – pisał w meczowej relacji „PS”. Nowy wiślak musiał być naprawdę w formie, bo już w listopadzie tego samego roku zagrał w reprezentacji Polski, co ciekawe, na stadionie Cracovii. Biało-czerwoni przegrali ze Szwecją 2:6, lecz akurat na temat jego występu, co w kontekście liczby straconych bramek musi trochę dziwić, w ówczesnej prasie znajdujemy także pozytywne cenzurki. „Tak Gintel natomiast, jak i Pychowski trzymali się bardzo dobrze i zadowolili w zupełności. Gintel imponował spokojem i dobrem ustawianiem się, Pychowski ambicją i pracą destruktywną. Obaj stanowili najrówniejszą linię naszej drużyn” – recenzował „Kurier Lwowski”.
Tragicznym zrządzeniem losu obaj po latach zginęli śmiercią samobójczą. Pychowski w czasie niemieckiej okupacji, a Gintel, jego były klubowy kolega z Cracovii, w 1973 roku wyskoczył z okna na trzecim piętrze mieszkania w Tel Awiwie (z Polski bezpowrotnie wyemigrował w czasie wojny). Podobno była to reakcja na wiadomość, że jego rozwijająca się choroba nowotworowa jest nieodwracalna.
Drugi, zarazem ostatni mecz w kadrze narodowej Pychowski zagrał rok później. I znowu była wyraźna porażka, tym razem w Budapeszcie z Węgrami (1:4), ale trzeba zaznaczyć, że od tego rywala także wcześniej dostawaliśmy regularny łomot. Gazety zauważyły, że między innymi dzięki grze Pychowskiego porażka nie była wyższa, ale też odnotowały, że to on faulował na rzut wolny, z którego Madziarzy zdobyli bramkę na 3:0.
Szukali kogoś innego
W Wiśle grał do 1935 roku, a po raz ostatni, podobnie jak w debiucie, przeciwko poznańskiej Warcie (2:3), tyle że na wyjeździe. W tym meczu w krakowskiej drużynie wystąpili także Stanisław Szczepanik i Antoni Łyko. Potem okazało się, że z nimi również okrutnie obszedł się wojenny los. Zostali zamordowani w niemieckich obozach koncentracyjnych – Szczepanik w Mauthausen-gusen, a Łyko w Auschwitz-birkenau.
Wiele wskazuje, że po zakończeniu piłkarskiej kariery Pychowski skupił się na pracy urzędnika sądowego, ale – jak ustalił Andrzej Gowarzewski w Encyklopedii Piłkarskiej – na pewno dużo czasu poświęcał kolekcjonowaniu zegarów i „swoje hobby doprowadził na wyżyny profesjonalizmu”.
Gdy do Krakowa wkroczyli Niemcy, zaangażował się w działalność konspiracyjną wymierzoną przeciwko okupantom. Czuł, że depczą mu po piętach, więc gdy zobaczył, że robią obławę w budynku przy ulicy Filareckiej, gdzie mieszkał, uznał, że przyszli po niego. Nie chciał wpaść w ich ręce, bo wiedział, że czekają go okrutne tortury gestapo. Dlatego odebrał sobie życie, choć wtedy niemieccy oprawcy prawdopodobnie szukali kogoś innego. Był 20 października 1943 roku. Aleksander Pychowski za dwa tygodnie kończyłby 40 lat.