QUO VADIS PI₺KO?
Przepisy piłki nożnej czekają nieuchronne zmiany. FIFA, chcąc utrzymać zainteresowanie piłką nożną na całym świecie, przy wyborze gospodarzy mundialu coraz śmielej zerka na kraje spoza Europy. Czy to wystarczy? W tym materiale podzielę się z państwem kilkoma pomysłami, które mogłyby sprawić, że futbol stałby się atrakcyjniejszym widowiskiem.
Żyjemy w coraz bardziej podzielonym i agresywnym świecie. Po raz kolejny pokazujemy, że piłka nożna jednoczy jak nic innego. Wszyscy potrzebujemy takich okazji do jedności, a nadchodzące mistrzostwa świata stanowią wyjątkową siłę w tym zakresie – napisał w swoich mediach społecznościowych Gianni Infantino, gdy ogłaszał, że gospodarzem mundialu w 2034 roku będzie Arabia Saudyjska. Przewodniczący FIFA szeroko patrzy na piłkę nożną, a po jego działaniach można wywnioskować, że nie uważa Europy za pępek świata. Infantino jest świadomy, że wychodzenie poza Stary Kontynent to jedyny sposób na utrzymanie zainteresowania futbolem na całym świecie. A właśnie to wydaje się główną misją organizacji na najbliższe lata. Mundial w 2030 roku będzie miał globalny zasięg i obejmie trzy kontynenty – Afrykę (Maroko), Europę (Portugalia, Hiszpania) i Amerykę Południową (Argentyna, Paragwaj i Urugwaj). Mecz otwarcia odbędzie się na Estadio Centenario w Urugwaju – tym samym stadionie, na którym rozegrano finał pierwszych mistrzostw świata w 1930 roku. Zanim turniej przeniesie się na Półwysep Iberyjski i do Afryki Północnej, w Ameryce Południowej odbędą się jeszcze dwa spotkania – po jednym w Argentynie i Paragwaju.
W Maroku pojawi się olbrzym
Trzy pierwsze mecze zaplanowano na około siedem dni przed resztą turnieju. Umożliwi to drużynom z Ameryki Łacińskiej, ich rywalom i kibicom podróż za ocean na pozostałe spotkania mistrzostw świata. W Maroku, Hiszpanii i Portugalii odbędzie się łącznie 101 meczów. Prezes Marokańskiego Związku Piłki Nożnej Faouzi Lekjaa w rozmowie z hiszpańską „Marcą” powiedział, że złożył do FIFA wniosek, aby finał rozegrano na Wielkim Stadionie w Casablance, który ma zostać wybudowany w latach 2025–2028. Obiekt pomieści 113 tysięcy widzów i będzie największym stadionem piłkarskim w Afryce. Chrapkę na organizację najważniejszego meczu czterolecia ma też bez wątpienia federacja hiszpańska. FIFA wymaga, aby obiekt goszczący finał mógł pomieścić co najmniej 80 tysięcy widzów, a taki warunek spełniają domy Realu Madryt i Barcelony, czyli Santiago Bernabeu i będące w remoncie Camp Nou. Mistrzostwa świata w 2030 roku będą największymi i – bardzo prawdopodobne – jednymi z najbardziej krytykowanych w historii, dorównując pod tym względem mundialowi w Katarze. Klimatolodzy zarzucają FIFA, że organizacja jednego turnieju w sześciu krajach sprawi, że piłkarze i kibice przemieszczający się samolotami wyemitują ogromne ilości dwutlenku węgla. Organ zarządzający światową piłką w odpowiedzi na słowa krytyki wydał oświadczenie, w którym zapewnia, że zrobi wszystko, co w jego mocy, aby zminimalizować negatywny wpływ na środowisko. Gianni Infantino w swoim poście w mediach społecznościowych zwrócił uwagę, że żyjemy w „agresywnym świecie”. Igrzyska olimpijskie w Tokio to najlepszy przykład imprezy sportowej, która została dotknięta przez globalny kryzys spowodowany pandemią COVID-19. Czy ktokolwiek z państwa jest w stanie przewidzieć, jak za siedem lat będzie wyglądała sytuacja geopolityczna na świecie? Jaki wpływ na globalną gospodarkę będą miały konflikty trwające obecnie na Ukrainie i w Strefie Gazy? W 2030 roku może się okazać, że rozbicie mundialu na sześć państw dosłownie uratuje ten turniej. Gdyby np. Maroko z różnych powodów nie byłoby zdolne do organizacji meczów mistrzostw świata, jego obowiązkami będą mogły podzielić się Portugalia z Hiszpanią.
Mają Cristiano i Neymara, będą mieli też mundial
FIFA uznała, że podczas wyboru gospodarza mundialu w 2034 roku będzie brała pod uwagę wyłącznie federacje z Azji, Australii i Oceanii. Dzięki temu grono kandydatów mocno się zawęziło. Z przymrużeniem oka można powiedzieć, że wybór dokonał się sam. Jedynym państwem, które zgłosiło wniosek, okazała się Arabia Saudyjska. – Mundial pomoże nam spełnić nasze marzenia o zostaniu wiodącym krajem w światowym sporcie oraz będzie stanowić kamień milowy transformacji państwa – powiedział Abdulaziz bin Turki Al Saud, minister sportu Arabii Saudyjskiej. Sport to jeden z głównych filarów Wizji 2030 – państwowego projektu Arabii Saudyjskiej, którego najważniejszym założeniem jest dywersyfikacja saudyjskiej gospodarki i uniezależnienie państwa od eksportu ropy. Transfery gwiazd piłki nożnej, na czele z Cristiano Ronaldo i Neymarem, nie są więc kaprysem miliardera, lecz elementem pewnej strategii. W ostatnich latach Arabia Saudyjska utworzyła rozgrywki LIV Golf, które stały się konkurencją dla istniejącej od blisko stu lat organizacji PGA Tour. Arabia Saudyjska była także gospodarzem walk bokserskich (niedawny pojedynek Tysona Fury’ego z Francisem Ngannou w Rijadzie oglądali na żywo m.in. Eminem, Cristiano Ronaldo i Conor Mcgregor), piłkarskich Superpucharów Hiszpanii i Włoch oraz wyścigów Formuły 1. W grud
niu odbędą się tu piłkarskie Klubowe Mistrzostwa Świata, a w 2027 roku Puchar Azji. Piłka nożna stoi przed wieloma wyzwaniami i dylematami, można zakładać, że mundial w Arabii Saudyjskiej podzieli społeczność piłkarską. Podobnie jak w przypadku ostatnich mistrzostw świata w Katarze pojawią się pytania o kwestie praw człowieka, rolę kobiet w społeczeństwie i rozgrywanie kolejnego turnieju „na pustyni”. Mundial w 2034 roku najprawdopodobniej odbędzie się w listopadzie lub grudniu ze względu na ekstremalne upały i wilgotność w typowym okresie letnim na Półwyspie Arabskim.
Zmiana musi być atrakcją
Podczas tegorocznego Kongresu FIFA w Rwandzie i mistrzostw świata w Katarze spotkałem się z opiniami, że piłka nożna powinna się zmienić. Czytaj: stać się atrakcyjniejszym widowiskiem. Droga do tego wbrew pozorom wcale nie jest daleka, a inspiracje można czerpać z innych dyscyplin drużynowych. Najważniejsza zmiana – mecz musi być rozstrzygnięty, tak jak w siatkówce czy koszykówce. Zwycięzca bierze wszystko. Niech zastanowią się teraz państwo, jak często czytaliście o meczu zakończonym remisem, że jest to „podział punktów, który nikogo nie satysfakcjonuje”? Od razu przypomina mi się spotkanie reprezentacji Polski z Meksykiem podczas ostatniego mundialu, po którym w naszym kraju zapanowały mieszane uczucia. Z jednej strony, po raz pierwszy w XXI wieku nasza drużyna narodowa wywalczyła punkt w pierwszym meczu na mistrzostwach świata, z drugiej – Robert Lewandowski zmarnował rzut karny, który byłby na wagę wygranej. Gdy są zwycięzcy i przegrani, siłą rzeczy mamy też emocje. A po spotkaniach bez rozstrzygnięcia często ani nie ma powodu do radości, ani do smutku. Jest neutralnie.
Kolejna propozycja to całkowita rezygnacja z dogrywek. Zapewne każdy z państwa sam kiedyś stwierdził albo usłyszał podczas oglądania niezbyt porywającego meczu w trakcie remisu: „Czy nie mogliby od razu strzelać karnych?”. Moim zdaniem nie tylko mogliby, ale nawet powinni. Oczywiście nie uważam, że wszystkie dogrywki, które oglądałem, były pozbawione emocji. Wystarczy wspomnieć chociażby półfinał mistrzostw świata w 2006 roku (Niemcy – Włochy 0:2). Zdecydowana większość dogrywek oznacza jednak dwa dodatkowe kwadranse, w trakcie których piłkarze walczą ze skurczami. Nawet niezmordowany Luka Modrić nie ma już kondycji 20-latka. A chyba wszyscy zgodzimy się z tym, że chcemy oglądać piłkarzy w pełni sił, a nie człapiących po boisku. Seria Canal+ „Piłkarze na podsłuchu” jest jednym z najchętniej oglądanych formatów przy okazji meczów Ekstraklasy. A czy chcieliby państwo usłyszeć na żywo, jak Michał Probierz motywuje reprezentantów Polski? Moja propozycja jest więc taka – po 30 minutach każdej z połów sędzia mógłby zarządzać 5-minutową przerwę na uzupełnienie płynów i czas na rozmowę trenerów z zawodnikami. Wzorem transmisji meczów siatkówki i piłki ręcznej obu zespołom towarzyszyłyby mikrofony. Warto podkreślić, że gdyby kamery telewizyjne nie były przy szczypiornistach, „jedna Wenta” jako jednostka miary czasu nie przeszłaby do legendy polskiego sportu. Tę przerwę można byłoby też przeznaczyć na ekskluzywny blok reklamowy (tak jak w trakcie Super Bowl), kierując się następującą zasadą: w płatnej telewizji możesz wybrać pomiędzy oglądaniem reklam a podsłuchiwaniem trenerów, w bezpłatnej nie masz takiej opcji. Uatrakcyjnić można też stałe fragmenty gry. W przypadku „lżejszego wykroczenia” (np. nieumyślne dotknięcie piłki ręką) w pobliżu bramki sędzia mógłby dyktować nie „jedenastkę”, lecz „szesnastkę”.
I last but not least – dowolna liczba zmian, co znacznie zwiększyłoby możliwości taktyczne, którymi dysponują trenerzy. Choć dziś przez cały mecz dowodzą swoim zespołem, ich realny wpływ na drużynę ogranicza się do przemowy w trakcie piętnastominutowej przerwy i maksymalnie pięciu zmian w trzech „okienkach”. Niech państwo spróbują to sobie wyobrazić. Remis, doliczony czas gry, rzut wolny 25 metrów od bramki dla Brazylii. I wtedy na boisko wchodzi… 50-letni dziś Roberto Carlos. Albo inna sytuacja: seria rzutów karnych w meczu reprezentacji Polski, a Wojciecha Szczęsnego zmienia rówieśnik Carlosa – Jerzy Dudek, który specjalizował się w bronieniu „jedenastek”. Może to brzmieć abstrakcyjnie, jednak chciałbym zwrócić uwagę, że taki przepis mógłby przedłużyć „żywotność” piłkarskich gwiazd. Andrea Pirlo czy Ronaldinho byli artystami futbolu, zawodnikami, dla których kupuje się bilety. Gdyby ściągnięto z nich obowiązki defensywne i dano więcej możliwości na regenerację, prawdopodobnie mogliby cieszyć nas swoją grą jeszcze długo po 40. roku życia.
Na marginesie, w pożegnalnym meczu Pirlo (Mediolan, 2018 rok) wystąpiły wielkie piłkarskie gwiazdy: brazylijski Ronaldo, Ronaldinho, Andrij Szewczenko, Clarence Seedorf, Frank Lampard, Gianluigi Buffon, Paolo Maldini, Fabio Cannavaro, Alessandro Del Piero, Francesco Totti i długo można byłoby jeszcze wymieniać. Niewielu piłkarzy potrafiłoby zbudować tak silną pakę ze swoich dawnych kolegów z boiska.
W tym szaleństwie jest metoda?
Wracając jednak do pomysłu lotnych zmian, te z powodzeniem funkcjonują m.in. w hokeju na lodzie i mogą być dokonywane w trakcie gry. Jest tylko jeden warunek – w jednym momencie na tafli może przebywać sześciu graczy. Trenerzy mogą więc umiejętnie zarządzać siłami swoich podopiecznych. Legendarny Jaromir Jagr ma 51 lat, ale wciąż jest w dobrej formie. Niedawno w mediach społecznościowych zapowiedział, że jest gotowy do kolejnego sezonu występów w czeskim zespole HC Rytiři Kladno. To klub, w którym zaczynał karierę. Debiutował w jego barwach… w 1988 roku. Ewentualna możliwość dowolnej liczby zmian mogłaby też doprowadzić do szalonych sytuacji, w której trener przegrywającego zespołu posłałby do boju ośmiu ofensywnie usposobionych graczy, natomiast druga drużyna broniłaby się taką samą liczbą defensorów. Z takimi chwilami mamy już do czynienia w piłce ręcznej i koszykówce. Może w tym szaleństwie jest metoda? Środowisko piłkarskie nie powinno bać się zmian, a najlepszym przykładem jest wprowadzenie systemu VAR. Przeciwnicy tej technologii twierdzili, że wideoweryfikacje będą trwać wiele minut, zabijając przez to emocje, które towarzyszą meczom. Jednym z krytyków był Luka Modrić. – Jeśli mam być szczery, to ten pomysł kompletnie mi się nie podoba. Wprowadza wiele zamieszania. Jak dla mnie to nie jest futbol. Zobaczymy, co będzie dalej. My, piłkarze, powinniśmy skupić się na grze, ale moje pierwsze wrażenie nie jest pozytywne – stwierdził zawodnik Realu Madryt. Tymczasem dziś VAR to nie tylko jeden z najciekawszych momentów widowiska, ale także najbardziej atrakcyjnych dla sponsorów. Powtórki kluczowych wideoweryfikacji są pokazywane w serwisach informacyjnych, a stopklatki mogą zawierać logotypy sponsorów na koszulkach piłkarzy i bandach LED. VAR zadebiutował w meczu o stawkę australijskiej A-league w kwietniu 2017 roku. W Polsce po raz pierwszy wykorzystano tę technologię pod koniec maja 2017 roku. Warto podkreślić, że PZPN wykazał się dużą odwagą, korzystając z wideoweryfikacji jako jeden z pierwszych krajów w Europie, wyprzedzając m.in. niemiecką Bundesligę i włoską Serie A (od sezonu 2017/18), nie wspominając o Premier League, która przekonała się do VAR-U dopiero od sezonu 2019/20.
Siła nieprzewidywalności
Odbiegając od kwestii marketingowych czy popularności piłki nożnej, jako sport ma ona ogromny potencjał do generowania emocji. W porównaniu do innych sportów drużynowych to właśnie w futbolu jest największe prawdopodobieństwo, że teoretycznie słabszy zespół pokona giganta. Ostateczny wynik spotkań w siatkówce i koszykówce zdecydowanie lepiej odzwierciedla przebieg rywalizacji niż rezultaty meczów futbolu, w których jedna ekipa może oddać o 20 strzałów więcej od rywala, a i tak może przegrać 0:1. Spójrzmy np. na ligową piłkę ręczną. Walka o mistrzostwo Polski mężczyzn od lat stoi pod znakiem rywalizacji dwóch klubów: Industrii Kielce i Orlenu Wisły Płock. Z kolei w Orlen Superlidze Kobiet od trzech lat rządzą szczypiornistki Zagłębia Lubin, które w ubiegłym sezonie zakończyły rozgrywki z kompletem 28 zwycięstw. W piłce nożnej zdecydowanie częściej padają wyniki, które wykraczają poza zasady logiki. Przypomnę, że w 2008 roku Pep Guardiola poniósł pierwszą porażkę w roli trenera Barcelony w spotkaniu z… Wisłą Kraków (0:1) w eliminacjach Ligi Mistrzów. Osiem lat później Legia Warszawa zremisowała 3:3 z Realem Madryt, który bronił wówczas wywalczonego kilka miesięcy wcześniej Pucharu Europy.
Nie trzeba być trenerem czy naukowcem, żeby móc stwierdzić, że dzięki korekcie przepisów piłka nożna stałaby się ciekawszym show. Jeśli władze FIFA nie chcą, aby futbol w walce o uwagę młodszej widowni przegrywał z galami freak fightów, zmiany wydają się konieczne. Chciałbym podkreślić, że żaden z wymienionych wcześniej pomysłów nic by nie kosztował. W końcu nie proponuję zwężenia boisk albo poszerzenia bramek, co wiązałoby się z dużymi wydatkami na infrastrukturę.