CIOCIA IMCIA Dokładnie sto lat temu w Drugiej Rzeczypospolitej oficjalnie rozpoczęła działalność organizacja, dzięki której dzisiaj mamy polskich mistrzów świata. Powstała w Anglii i rozpowszechniona w USA wydała na świat nie tylko grę znaną obecnie jako
Tego mroźnego 8 grudnia 1923 roku ciągnęły do Belwederu wielkie osobistości – władze cywilne i wojskowe, zaproszeni goście. Zbliżała się dymisja drugiego rządu Wincentego Witosa, ale prezydent RP Stanisław Wojciechowski w tych trudnych okolicznościach postanowił wykazać szczególną wdzięczność zamorskim ofiarodawcom. W prezydenckim pałacu doszło do uroczystego przekazania władzy oraz majątku amerykańskiej YMCA w naszym kraju zarządom polskim. W tym też okresie 8–9 grudnia odbyło się walne zebranie delegatów, powstała Rada Krajowa i nastąpił oficjalny start Polskiej YMCA, a marszałek Józef Piłsudski otrzymał godność pierwszego członka honorowego tej organizacji.
Prasa nie omieszkała odnotować wtedy tak ważnego wydarzenia. „Goniec Krakowski” pisał wkrótce, że spotkało się ono z dużym zainteresowaniem czytelników, „bo przecież każdy podczas wojny naszej z bolszewikami korzystał z urządzeń lub dobrodziejstw »Cioci YMCI« albo przynajmniej miał z tą instytucją do czynienia” – przypominała gazeta w komentarzu. „Niejeden po przeczytaniu wspomnianej notatki pomyślał sobie: Co to znaczy. Co ta kochana Ciocia YMCA obecnie u nas robi?” – zastanawiał się „Goniec”.
Pierwszy mistrz Polski
Według ówczesnych przekazów amerykańska YMCA, czyli Young Men’s Christian Association, przywędrowała na nasze ziemie już w 1919 roku wraz z Błękitną Armią. Organizacja założona w 1844 roku w Londynie, a obecna w USA od 1851 roku, podczas I wojny światowej otaczała opieką amerykańskich żołnierzy, w tym także 20-tysięczny oddział polskich ochotników w armii gen. Józefa Hallera uczestniczących w wojnie z bolszewikami. „Po zawarciu pokoju w Rydze YMCA wojenna została zlikwidowana. Pozostała jedynie grupa kilku Amerykanów, którzy czyniąc zadość życzeniu oficjalnie wyrażonemu zarządowi amerykańskiej YMCA przez odpowiednich przedstawicieli społeczeństwa, postanowili założyć u nas jako instytucję stałą Polską YMCA, tzn. instytucję polską pod zarządami polskimi, przystosowaną do warunków polskich a mającą te same ideały, te same dążenia, ten sam program” – wyjaśniało krakowskie pismo.
Organizacja, w której James Naismith stworzył w 1981 roku zasady koszykówki, Robert Roberts system ćwiczeń zwanych body building, natomiast William G. Morgan w 1895 roku reguły gry w siatkówkę, obrała za cel działalność w naszym kraju głównie w obszarze sportu i kultury fizycznej, by pracować nad wychowaniem młodzieży. Uzasadniała, że nic tak nie odciąga młodzieży od zasadzek życia wielkomiejskiego jak wesoły, pełen wysiłku ruch sportowy. Ale ideową troską był też rozwój ducha i umysłu młodych Polaków. Nowy start Związku Młodzieży Chrześcijańskiej, początkowo w wynajętych lokalach, następował przy wydatnej pomocy pozostałych w Polsce działaczy amerykańskich, którzy pełnili role doradcze, jak sekretarz generalny Paul Super (na zdjęciu), czy instruktorskie, jak na przykład kpt. Harry W. Long w Krakowie. Jednak najistotniejsza okazywała się pomoc finansowa, bo uznano, że dla potrzeb organizacyjnych i programowych potrzebna będzie własna baza. Zdecydował o tym przewodniczący Światowego Komitetu YMCA John R. Mott, późniejszy laureat Pokojowej Nagrody Nobla w 1946 roku. Na pierwszego wielkiego darczyńcę wpisał się Sereno Fenn. Biznesmen z Cleveland, który zatrudniał u siebie wielu naszych rodaków, przekazał na dobry początek 150 tys. dolarów na postawienie pierwszego gmachu YMCA w Polsce, ze wskazaniem na Kraków. Budowa rozpoczęła się w 1925 roku, a w październiku roku następnego krakowskie ognisko korzystało już z nowej sali gimnastycznej, krytej pływalni, boiska do koszykówki, a także sal do nauki. Podobny obiekt powstał w 1932 roku w Warszawie przy ul. Konopnickiej, natomiast w 1935 w Łodzi przy ul. Moniuszki. Wszystkie gmachy zaprojektowane przez wybitnych architektów były ówczesnymi perełkami sportowo-kulturalnych kompleksów na skalę europejską.
Polska YMCA wyrastała głównie w ośrodkach w Krakowie, Warszawie i Łodzi, ale tworzyła też ogniska w Poznaniu (1931 rok) czy Gdyni (1933 rok) i organizowała obozy dla młodzieży. Na pierwszy, jeszcze pod namiotami, pojechała młodzież w 1924 roku do Kasinki Małej, ale już w następnym sezonie udała się na pierwszy stały obóz założony na zakupionych terenach w Mszanie Dolnej. Kilka lat później Związek Młodzieży Chrześcijańskiej pozyskał drugi stały obóz w Kurnędzu pod Sulejowem, a kolejny w Wieżycy nad Jeziorem
Ostrzyckim. W okresie kilkunastu lat organizacja zgromadziła spory majątek – posiadała sale gimnastyczne, pływalnie, boiska do gier, przystanie kajakowe, jacht, a także czytelnie i biblioteki. „Nasuwa się tutaj pytanie: skąd ta instytucja czerpie te olbrzymie fundusze. Pieniądze daje hojne społeczeństwo amerykańskie, które wszędzie i na każdym kroku widzi i odczuwa dobre skutki pracy YMCA, gdyż praca ta obejmuje wszystkie warstwy społeczeństwa, a to dzięki wszechstronnemu swojemu programowi, który dąży do rozwoju człowieka pod każdym względem, a mianowicie pod względem umysłowym, fizycznym, towarzysko-obywatelsko-społecznym i duchowym” – wyjaśniał „Goniec Krakowski” jeszcze w 1924 roku, lecz w późniejszych latach polska organizacja doskonale radziła sobie sama. Na jej obiektach nasza młodzież w wojsku, harcerstwie, szkołach czy klubach uczyła się nowych dyscyplin sportu, jak właśnie koszykówki, siatkówki, piłki wodnej. Ale posiadała też tradycyjne sekcje, jak w ognisku warszawskim, lekkoatletyczne, bokserskie, zapaśnicze czy narciarskie. Niektóre sekcje uczestniczyły w rywalizacji krajowej, m.in. siatkarze YMCA Łódź zdobyli tytuł mistrza Polski w pierwszych historycznych rozgrywkach w 1929 roku.
Wypędzeni po wojnie
W II RP pisano, że organizacja dąży do „wytworzenia i utrwalenia wśród młodych ludzi typu gentlemana”. Młodzież mogła zatem korzystać w ogniskach YMCA z bibliotek, kursów językowych, brać udział w odczytach i pogadankach, grać w szachy oraz… tańczyć w wieczorkach towarzyskich. Ale organizacja była też atakowana, co sprawiało, że musiała się tłumaczyć. Rada Krajowa w swoich pismach odpowiadała, że „wobec tendencyjnego oświetlania działalności Polskiej YMCA w niektórych organach prasowych” przypomina, iż jest instytucją samodzielną, jej członkiem może być każdy chrześcijanin, ale w swej pracy nie dopuszcza jakiejkolwiek propagandy wyznaniowej i jest organizacją apolityczną i bezpartyjną. Po zakończeniu II wojny światowej YMCA odbudowywała, remontowała i wracała na stare śmieci. „Otóż mieszkam w dawnym gmachu Polskiej YMCA, przy ulicy Konopnickiej. Zaraz po wojnie, w czterdziestym piątym, szóstym, siódmym i ósmym, gmach ten był centrum towarzyskim i rozrywkowo-kulturalnym Warszawy; szybko odbudowany z funduszów międzynarodowej YMCA, zasobny w wygodne pomieszczenia sportowe, krytą pływalnię, sale odczytowe i teatralną, sprężyście i atrakcyjnie administrowany przez tę znakomitą, bogatą instytucję, stanowił istne błogosławieństwo młodzieży i w ogóle warszawiaków (…)” – wspominał Leopold Tyrmand. Autor kultowej powieści „Zły” założył w tym miejscu pierwszy wówczas w Polsce klub jazzowy. Ale w 1949 roku władze komunistyczne zlikwidowały YMCA, uznając organizację za „narzędzie burżuazyjno-faszystowskiego wychowania”. „Dobytek jej przejęła Liga Przyjaciół Żołnierza, a potem organizacje młodzieżowe (…)” zanotował Tyrmand w rękopisie z 1954 roku. W III RP popularna „Ciocia Imcia”, jak ją zabawnie nazywano, odrodziła się, wróciła do swoich kątów i jeszcze działa.