Mamałyga odpada. Pożywienie musi być najprzedniejsze!

22 grudnia 1923 roku ukazało się specjalne, świąteczne wydanie „Przeglądu Sportowego”. Od zwyczajnych „zeszytów” odróżniało się dwiema okładkami, a zamieszczone w środku teksty także nie były zwyczajne. Zawierały ciekawostki, których raczej byśmy się nie spodziewali na łamach pisma sportowego. August II Mocny sąsiadował tu z bocianem konsumującym kuropatwy, a Leonardo da Vinci z dwunastokilogramowym łososiem.

Gdy przegląda się archiwalne roczniki „Przeglądu Sportowego”, to właściwie wypada oczekiwać tego, że spotka nas coś nieoczekiwanego. Na przykład spotkanie z „bocianem, który dla swych mięśni konsumuje dziennie kilogram żab”. Na pierwszy rzut oka ta informacja nie ma nic wspólnego ze sportem, ale to złudzenie. Bo grudniowy „Przegląd Sportowy” odniósł się do prac naukowych poważnych profesorów i porównał, jakie możliwości fizyczne w stosunku do swoich rozmiarów i masy ciała ma człowiek, a jakie mają różne zwierzęta dość powszechnie występujące w polskiej przyrodzie.

Wyszło na to, że gatunek ludzki, a nawet jego najtęższe i najsilniejsze jednostki, to… słabeusze, którzy w świecie zwierząt nie byliby zdolni poradzić sobie z przeciętnymi obciążenia fizycznymi. Nie jesteśmy mocni, nie jesteśmy skoczni, nie jesteśmy także lotni, a nawet – w porównaniu ze zwierzętami – nie za bardzo umiemy „dobrze zjeść”.

Nie wiem, czy który z zawodników wogóle, a z naszych w szczególności, zastanowił się kiedykolwiek nad pewnikiem, że najmniejszy ptaszek, jakiś powiedzmy szczygieł, czy też bliżej znany kanarek zjada w stosunku do swej wagi znacznie więcej, aniżeli człowiek że pstrąg szlachetny rybą zwany, wchłania dziennie w siebie akurat tyle plebsu wodnego, ile sam zaważy, że wreszcie skromna rodzina przeciętnych orłów lub większych jastrzębi zużywa na jedno danie pokaźnego zająca, czemu nie podoła nawet najbardziej wymagający brzuch nowoczesnego paskarza. I gdybyśmy, nie znając tych konieczności, istnienia tych poszczególnych stworzeń, wzięli je w niewolę i zastosowali ilość pożywienia w stosunku do tej, którą sami zużywamy, aby utrzymać się przy życiu, przekonalibyśmy się naocznie, że stworzenia te, w krótkim terminie, zakończyłyby swój żywot. Powód tego stanu faktycznego jest jasny i zrozumiemy go z łatwością, gdy tylko uprzytomnimy sobie prawo, któremu wszechwładnie zarówno my, jak też i wszystkie inne stworzenia podlegają, a jest niem siła przyciągania ziemi. Wszystkie nasze i wszystkich stworzeń ruchy, na których zasadza się życie, nie są czem innem, jak tylko przezwyciężaniem tego prawa. (…) Największą pracę, wymagającej najwięcej siły, wykonuje między stworzeniami bezsprzecznie ptak, największą ilość najintenzywniejszego pożywienia zużywa ptak, największe mięśnie w stosunku do wielkości, posiada każdy ptak latający. Mięśnie urzędnika wykonujące tylko pracę przenoszenia go po ziemi z domu do biura i naodwrót, zadowolić się muszą choćby ziemniakami, lub jałowym chlebem. A już bocian dla swych mięśni konsumuje dziennie kilogram żab i kilka nielotnych kuropatw, więc pożywienia najlepszego. (…)

W czasie mej pracy zawodowej w Pieninach, zaproszony zostałem przez dwóch górali z pod Czorsztyna na nocny połów łososia w sieci, przy pomocy blasku ognia. Wyprawa nieszczególnie się udała, bo tylko jedna sztuka siedemdziesięcio-centymetrowa wynagrodziła kilkugodzinne trudy. Lecz okazało się, że nie mogliśmy rabusiowi temu dać we trzech rady. Taki chłop na schwał, żylasty góral, który z cielęciem na plecach wchodził na dział pod Trzema Koronami, aby prędzej zdążyć na krótsze drogi do Krościenka na jarmark, nie mógł ubezwładnić wyrzuconego na piasek łososia o wadze 12 kilogramów. Już Leonardo da Vinci trudził przez całe życie swój niepośledni mózg, nad skonstruowaniem skrzydeł, wprawianych w ruch siłą ramion. Lecz wszelkie wysiłki tego wybitnego genjusza poszły na marne. Liczni naśladowcy w następnych wiekach też żadnym sukcesem poszczycić się nie mogli. „Unieść się w powietrze” pozostało i pozostanie kuszącym wielce, lecz nierozwiązalnym problemem. Możemy dziś ślizgać się w powietrzu przy pomocy motoru, lub ślizgać się w powietrzu przy pomocy wiatru. Latać w powietrzu o własnych siłach, choćby w sposób najgłupszej kaczki, nie będziemy niestety mogli – pisał przywoływany już niejednokrotnie na łamach „Sto lat temu w PS” Ludwik Christelbauer, kontynuując w świątecznym numerze swój wywód w sposób następujący: Przyznaję, że należałem też do utopistów samodzielnego latania w powietrzu (…). I dłuższy czas razem z kolegami suszyliśmy sobie głowy nad zbudowaniem skrzydeł. Byliśmy mocni, więc zdawało się nam, że to przecież wykonalne. Rozwiał te zamiary i pomysły dopiero po kilku latach prof. Gostkowski, który wykazał wręcz niemożliwość osiągnięcia tego celu. „Ciężar mięśni, które tylko poruszają skrzydła ptaka, wynosi przeciętnie 15% jego całego ciężaru. Chcąc wyrobić analogiczne mięśnie u człowieka i odżywiać je przy wykonywaniu pracy samodzielnego lotu, potrzebaby było powiększyć czterokrotnie cały nasz przewód pokarmowy i zmienić dotychczasowe odżywianie, na bardziej mięsne”. Twierdzenie to zostało naukowo udowodnione. Teraz zrozumieć łatwo, dlaczego niektóre stworzenia mniejsze od człowieka, zjadać muszą stosunkowo znacznie więcej od niego.

A jaki związek dotychczasowego wywodu z postawionem na początku pytaniem? – Zupełnie ścisły – dodawał w tekście ten znakomity architekt, projektant wielu obiektów sportowych, a także działacz i dziennikarz sportowy, miał także smykałkę do pisania tekstów niebanalnych, w których połączenie znajdowały tematy od siebie tak odległe, że – wydawałoby się – niemożliwe do połączenia. A jednak jemu jakoś to wychodziło.

Oczywiście cały powyższy wywód można, a nawet trzeba traktować z lekkim przymrużeniem oka. Zresztą tekst napisany jest bardziej w konwencji żartobliwej niż poważnej rozprawy naukowej. Jednak wspomniany powyżej profesor Roman Gostkowski to jak najbardziej poważna postać. W swojej pracy zajmował się przede wszystkim kolejnictwem, ale jako popularyzator nauki sięgał także po tematy związane z ogólnie pojętym transportem, czyli tym, jakie ludzkość ma i jakie będzie mieć w przyszłości możliwości podróżowania po świecie. A przedstawione w archiwalnym tekście i oparte na jego pracach wyjaśnienie, dlaczego człowiek nie może latać, nawet gdyby skonstruować dla niego skrzydła idealnie dobrane proporcjami, warto zapamiętać. Ot, choćby dlatego, by zabłysnąć w jakieś niezobowiązującej rozmowie towarzyskiej.

A tekst, który tak interesująco przedstawia różnice między możliwościami zwierząt a możliwościami ludzi, w dalszej części poświęcony jest tematowi, który dzisiaj nazwalibyśmy „fizjologią sportu”, ze szczególnym uwzględnieniem tego, jak ważna dla sportowca jest odpowiednia dieta. Zapoznanie się dokładne z własnym organizmem, jego pracą wewnętrzną, wymogami w normalnych warunkach pracy i nadzwyczajnych, jakiemi są właśnie zawody sportowe, jest koniecznością, bez której o jakichkolwiek sukcesach arenie światowej marzyć nie można. Wystarczyć nie mogą szablonowe recepty w rozlicznych broszurach, a przenoszone w naszą prasę sportową, z tej prostej przyczyny, że organizmy nasze, a w szczególności narządy trawienia, są między sobą różne, nierzadko nawet bardzo znacznie. Mechanicznie pracują zasadniczo jednakowo, chemicznie i fizjologicznie rozmaicie. Jednemu osobnikowi wystarczy pewna ilość pokarmów dziennie, aby był w miarę syty, drugi przy tej samej ilości i jakości jest jeszcze głodny. Ma „przepaścisty” żołądek. Jednemu doskonale „robią” poziomki, u innego wywołują zgoła niepożądane objawy, jak nudności, lub tak zwaną pokrzywkę. (…) Ogólnie zaś narzeka się na brak ambicji i zainteresowania sportami. Ten i ów zacznie się ćwiczyć, lecz w krótkim czasie „ma dość”. Bo intensywnie pracować jego organizm nie może. Nie ma dosłownie „czem” biegać, skakać, lub rzucać – nie tylko fizycznie, lecz i psychicznie. Wychowała go wojna na mamałydze, lub ziemniakach, lub własna matka, która wszystkiego się nauczyła w panieńskim stanie, tylko broń Boże sztuki wychowania zdrowych dzieci. Przytoczone okoliczności nie mają innego celu, jak tylko zwrócenie uwagi na doniosłość kwestji poruszanej. Nie moją jest rzeczą i najmniej jestem powołany do zasadniczego uświadamiania w tych sprawach. Byli dawniej lekarze fizjolodzy, szczerzy przyjaciele młodzieży, którzy wychowaniem fizycznem kierowali, nie skąpiąc równocześnie swych cennych rad i wskazówek zawodnikom. Dziś zaniedbano te nieodzowne dla rozwoju sportów konieczności – podkreślał autor tekstu.

Do niezwykłych wyników i pokazów tężyzny fizycznej „PS” odniósł się w jeszcze jednym tekście – tym razem mającym rys bardziej historyczny. Do czytania podczas świąt gazeta przygotowała zestawienie legendarnych siłaczy, podkreślając przy okazji, że opisy ich wielkich osiągnięć więcej mają z legendy właśnie niż z tego, że istnieją „twarde” przekazy ich siły. Króla Augusta II Sasa nie bez przyczyny nazywano Mocnym, jednak nie zachowały się żadne spisane w postaci tabel wyniki, ile władca był w stanie dźwignąć w rwaniu, a ile w podrzucie, jak mocny był w wyściskaniu sztangi leżąc, a ile uzyskałby w trójboju siłowym. Za najważniejszy przekaz jego dokonań muszą wystarczyć nam opowieści, mające w sobie coś z legendy, że jeszcze przed śniadaniem władca naszego kraju dla gimnastyki „podkowy łamał” i na tym się nie zatrzymywał, bo w Gdańsku działko, falkonetem zwane, podnosił jak pistolet. Przecież za jego czasów silniejszym był Marcin Cieński regimentarz. Opowiadają o nim, że na dworze króla pragnącego poznać jego niezwykłą siłę, sztaby żelazne na szyjach drabantów pookręcał. Gdy król odjąć ich nie mógł, zawołano znanego ze swej siły kowala. Ale i ten nie podołał, orzekając, że teraz chyba łby do pieca wsadzać trzeba, by żelazne jarzmo odjąć. Cieński wtedy z łatwością poodkręcał sztaby, dowiódłszy, że od obu był silniejszy. Wiele oczywiście w kronikach tych jest przesady, do jakiej skore było społeczeństwo lubujące się w potężnej sile fizycznej, wiele jest materjału anegdotycznego lub zgoła nieprawdopodobnego, nie da się jednak zaprzeczyć, że zapisków tych jest mnóstwo już od Długosza począwszy, a na ścisłych źródłach późniejszych skończywszy i że wszystkie opisują tak nadzwyczajne przypadki ogromnej siły, że wnioskować można, jako ogół narodu musiał być krzepki i wytrzymały. Legenda o ogromnej mocy naszych praojców była i do dnia dzisiejszego jest żywą w Polsce. Marzenia o zdrowiu fizycznem i sile nie opuszczały nigdy narodu dążącego ku lepszej przyszłości – pisał „PS”.

Pomysłowość i kreatywność autorów, którzy pisali dla naszej gazety sto lat temu, można ocenić tylko w jeden sposób – 10 punktów na 10 możliwych. Bo ostatnie dni grudnia właściwie nie dostarczały informacji o żadnych imprezach sportowych, ale udało się znaleźć tematy, które pozwoliły na stworzenie niezwykle ciekawego numeru, a i szata graficzna zasługuje na osobne słowa uznania – nie tylko za dodatkową okładkę, która nie była czarno-biała, ale także za zmieszczenie całego kalendarza na olimpijski rok 1924. Wystarczyła na to zaledwie jedna strona.