ŚWIAT WEDŁUG GMOCHA
Na futbol od lat patrzy z pasją rasowego inżyniera, wierząc przy tym, że nie tylko nauki ścisłe, ale też psychologia i nieuchwytna intuicja charakteryzują dobrego trenera. Jacek Gmoch, selekcjoner niedoszłych polskich mistrzów świata i autor bestsellerowe
Biało-czerwoni nigdy nie byli tak mocno przymierzani do złotego medalu MŚ jak za jego selekcjonerskiej kadencji. Nasz zespół miejsce na podium dwukrotnie zajmował na innych turniejach, ale wtedy był autentycznym faworytem budzącym respekt futbolowych mocarstw. W 1978 roku ekipa Gmocha w Argentynie nie podbiła piłkarskiego świata. Została sklasyfikowana na miejscach 5–8., co w naszym kraju kibice przyjęli z rozczarowaniem. Jacek Gmoch też zdawał sobie sprawę z zaprzepaszczonej szansy, a zarazem bronił tego wyniku, tłumaczył, dlaczego Polacy przegrali z potęgami – z Argentyną (0:2) i Brazylią (1:3). Musiał odejść z reprezentacji z poczuciem, że do końca nie wykorzystał swojej szansy i opowiada o tym właściwie do dzisiaj, aczkolwiek z narastającym zniecierpliwieniem. Swoje trenerskie poglądy i koncepcje jeszcze przed argentyńskim mundialem zawarł w książce „Alchemia futbolu”, która w wielu elementach brzmi świeżo nawet po ponad 40 latach. Z okazji 85. rocznicy narodzin zaglądamy do piłkarskiej biblii i na tej podstawie kreślimy wizerunek trenera Jacka Gmocha – byłego piłkarza reprezentacji Polski, absolwenta Wydziału Komunikacji Politechniki Warszawskiej o specjalności budowa dróg i mostów oraz trenera, analityka futbolu i twórcy osławionego banku informacji w sztabie szkoleniowym selekcjonera Kazimierza Górskiego.
Gry wojenne
„Tak! Futbol jest grą wojenną!” – stawia Gmoch mocną tezę w wydanej w styczniu 1978 roku książce. Precyzyjnie jednak wyjaśnia, że nie oznacza to, że futbol jest wojną, bo w istocie jest zaprzeczeniem stanu wojny bez względu, jak twarda i ostra będzie gra na boisku. A w tym ujęciu daje wręcz podstawy do ideologii pokojowej. Natomiast gra wojenna – jak najbardziej! Bo gra wojenna, jak definiuje Gmoch, to pozorowanie działań i przewidywanie kroków przeciwnika, ważenie sił, określanie zadań i celów. Jak ulał więc pasuje do piłki, zresztą równie dobrze jak do szachów. Aby wygrać mecz – przekonywał wówczas jeszcze bardzo młody szkoleniowiec – trzeba całymi garściami czerpać ze wszystkich dostępnych źródeł wiedzy, a więc nie tylko z zasad sztuki wojennej, ale też np. psychologii i informatyki. „Podstawowym argumentem we wszystkich dyskusjach na temat sportu jest zwycięstwo. Ono zamyka i kończy wszelkie przedmeczowe dywagacje, wytrąca z ręki najsilniejszego nawet przeciwnika argumenty nie do odparcia. Tak było z Anglikami do momentu, kiedy wyeliminowaliśmy ich na Wembley, powtórzyło się to zresztą później, kiedy w 1977 roku ostatnia drużyna w tabeli naszej ligi – Widzew – wyrzuciła za burtę rozgrywek Pucharu UEFA lidera ligi angielskiej Manchester City” – przypomina autor, dostrzegając, że akurat w piłce niespodzianki zdarzają się częściej niż w wielu innych grach zespołowych.
Futbol totalny
Gmoch w książce wiele uwagi poświęca systemom gry, analizuje ich etapy rozwoju i przydatność. Zastanawia się też nad tak zwanym futbolem totalnym i charakteryzuje go bardzo trafnie nawet z dzisiejszego punktu widzenia, bo pojęcie to ani trochę się nie zestarzało. „O fut- bolu totalnym można mówić wtedy, gdy odpowiednie przygotowanie zawodników pozwala na przeprowadzenie w czasie meczu pełnej wymienności funkcji z zachowaniem dużej efektywności działań destrukcyjnych, konstrukcyjnych i egzekucyjnych na wszystkich pozycjach, na których przychodzi piłkarzom grać”. Dodaje przy tym, że zawsze ograniczeniem będą energetyczne możliwości zawodników. „Futbol totalny musi być przede wszystkim efektywny, a więc i ekonomiczny w gospodarowaniu siłami”. I jeszcze jedno: „Ideałem byłoby oczywiście, gdyby wszyscy grający w polu zawodnicy mieli w równej mierze opanowaną grę w destrukcji, konstrukcji i egzekucji. Ale tak nie jest. W destrukcji ciągle najlepsi są obrońcy, w konstrukcji pomocnicy, a w egzekwowaniu napastnicy” – obserwacja trenera brzmi tak, jakby zanotował ją przed tygodniem.
Co musi mieć lider Późniejszy mistrz Grecji z Panathinaikosem i Larisą słusznie przewidywał, że w grze wzrosną wysiłki w celu paraliżowania działań przeciwnika i że przygotowanie akcji trzeba będzie rozpoczynać bardzo głęboko, spod własnej bramki (wtedy bramkarz mógł łapać piłkę podawaną stopą przez kolegę z drużyny), choć jeszcze nie stosował określenia wysokiego i niskiego pressingu. Nie miał wątpliwości, że w przygotowaniu piłkarskim najbardziej liczą się cztery elementy: cechy motoryczne, technika, taktyka i nastawienie psychiczne. Oczywiście Gmoch nie odkrywał Ameryki, ale warto było przyswoić sobie albo powtórzyć uporządkowaną wiedzę. Zwracał też uwagę na rolę lidera warunkującą byt każdego dobrego zespołu. „Otóż nie wolno mu narzucać swego pierwszeństwa, gdy jego drużyna ma przewagę i gra równym rytmem, jednym słowem, gdy jest dobrze. Rola lidera wzrasta w momentach krytycznych. Wtedy dopiero on zaczyna dostawać piłki. Dlatego że inni nie wiedzą, co w tym momencie z nią zrobić. Lider zaś musi wiedzieć. On, a nie kto inny porządkuje w tych momentach grę i znajduje optymalne rozwiązania” – tamte uwagi pasowały wówczas do roli Kazimierza Deyny, Henryka Kasperczaka czy wcześniej Włodzimierza Lubańskiego, lecz we współczesności tak samo przecież traktowaliśmy Roberta Lewandowskiego czy Piotra Zielińskiego. Rozliczaliśmy ich właśnie z zadań lidera.
Pantery, tygrysy…
Dużo miejsca poświęca organizacji gry w ofensywie, ale bardzo ciekawie wypowiada się na temat roli bramkarza. „Są bramkarze efektowni i skuteczni. Ci pierwsi wykonują w ciągu meczu mnóstwo parad, rzutów i robinsonad, bo nie nadążają myślowo za grą, bo ponosi ich temperament i nie mają prawidłowo ukształtowanych nawyków wynikających z umiejętności czytania gry. I wbrew widowiskowemu sposobowi bronienia puszczają bramki. Ci drudzy natomiast nie rzucają się za często, po prostu zawsze zdążą się ustawić w taki sposób, aby znaleźć się na drodze lotu piłki. Widzą, co się dzieje, ustawiają się właściwie i jak gdyby nic łapią piłkę. Mniej wyrobiony kibic skwituje taki sposób obrony stwierdzeniem, że ten bramkarz ma szczęście, bo zawsze znajdzie się tam, gdzie leci piłka. Otóż nie jest to wynikiem szczęścia, a świadomego i trafnego przewidywania tego, co zrobią z piłką napastnicy” – zaznacza. „Nie lubię porównywania sportowców do zwierząt, ale przecież właśnie bramkarzy nazywa się panterami, tygrysami, a ich ruchy ocenia się jako kocie. Lecz obrona rzutów karnych kojarzy się z sytuacją myśliwego i zwierzyny. Oddaje to cały dramatyzm i złożoność sytuacji. W ciągu 90 minut gry umysł bramkarza pracuje jak najdoskonalszy komputer, w ciągu meczu jest on nękany, atakowany, wręcz rozstrzeliwany w czasie rzutów karnych, najbardziej narażony na niebezpieczeństwo” – dowodzi Gmoch, zwracając też uwagę
– niezależenie od przepisów – na ciekawy szczegół, który nazywa kodeksem obyczajowym. On zakłada, że bramkarz jest świętością. „Bo naraża własną głowę, ryzykuje życie” – tłumaczy trener i wyrokuje, że nie ma takiej sytuacji w sporcie, która uzasadniałaby zdobycie bramki za cenę kopnięcia bramkarza.
Najintymniejsze chwile Nie mogło zabraknąć rozważań na temat zadań przypisanych szkoleniowcowi. „Odpowiedzialność za prowadzenie zespołu wzrasta w miarę zbliżania się meczu. Trener musi znać stany przedstartowe poszczególnych zawodników i całego zespołu. Nikt inny, tylko właśnie on, powinien wyczuć, czy pobudzenie jest już optymalne, czy też jeszcze niewystarczające, względnie już za duże. Jest to bardzo delikatna struna, która musi być napięta w sam raz, ani mniej, ani więcej, nawet o milimetr. Dlatego też w tych decydujących momentach przed meczem oraz w czasie meczów w szatni nie może być nikogo obcego, nikogo poza ścisłym kierownictwem zespołu. Są to najintymniejsze chwile. W tych momentach piłkarze muszą być z najbliższymi im ludźmi, z którymi łączy ich gra i nic więcej, z ludźmi, do których mają pełne zaufanie” – precyzyjnie definiuje sytuację, zastrzegając, że trener musi znać różne przesądy zawodników i odpowiednio ich przygotować nawet na wynik losowania piłki i strony boiska przed rozpoczęciem meczu.
Rada dla selekcjonera
W ostatnich akapitach kultowej książki Jacek Gmoch zapewnia, że w czasie meczu trener powinien być tak samo pobudzony jak cały zespół. „Trener musi być opanowany, zgoda, lecz tylko ci, którzy nie mają wyobraźni, mogą siedzieć spokojnie na ławce i patrzeć na to, co się dzieje na boisku w sposób beznamiętny, lub zdając się całkowicie na ślepy los. Inni trenerzy, ci z wyobraźnią, którzy potrafią wcześniej przewidzieć rozwój sytuacji, zadają sobie sprawę z tego, co nastąpi za chwilę na boisku i usiłują to jak najprędzej przekazać zawodnikom. Żeby pomóc, żeby zmusić ich do większej koncentracji. Są zawodnicy, którzy mobilizują się w stanie permanentnego zagrożenia. Trzeba więc im je wskazać. Dotyczy to zresztą także trenerów. Nic bardziej zgubnego dla nich, jak zadufanie i nadmierna pewność siebie” – przekonuje. I niech to będzie też dobra rada niesamowicie doświadczonego 85-letniego szkoleniowca dla obecnego selekcjonera Biało-czerwonych, Michała Probierza.