NAWET WŁADZA MIAŁA RESPEKT

WPolsce, w której wprowadzano nowe porządki pod dyktando stalinowskiej władzy, Cebula nie mógł być witany chlebem i solą. Wcale nie chodziło o to, że był w Wehrmachcie, bo w końcu przy pierwszej możliwości wypiął się na siły zbrojne III Rzeszy. Nowej władzy nie podobało się, że walczył w armii generała Władysława Andersa, który wyznawanymi poglądami do nowej rzeczywistości nijak nie pasował. A przecież Cebula był lubianym przedwojennym piłkarzem, a już w Świętochłowicach wręcz legendą. To był wystarczający powód, aby władza nie mogła go ot tak aresztować, choć w przypadku wielu zwykłych Polaków łączonych choćby z Armią Krajową, robiła to bez wahania. A gdy już Cebula ze Śląska przeniósł się do Ruchu Chorzów, stał się niemalże nietykalny.

Przodownik nie pozwolił

Jego pozycję doskonale obrazuje powtarzana do dzisiaj anegdota. Otóż wielkim kibicem Niebieskich był Wiktor Markiefka, zresztą przedwojenny piłkarz, który w stalinowskich czasach został znanym na całą Polskę przodownikiem pracy i w konsekwencji posłem na Sejm. Funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa zdawali sobie sprawę, że aresztowanie ważnego piłkarza Ruchu mogłoby wywołać trudną do opanowania złość ludu pracującego Chorzowa, więc najpierw chcieli wysondować, jak na taki fakt zareagowałby cieszący się dużym autorytetem kibic Markiefka. Nie pozostawił im złudzeń. Gdy w czasie niezobowiązującej rozmowy z ubekami usłyszał pozornie od niechcenia rzucone pytanie: „A co byście, towarzyszu, powiedzieli, gdyby tak, na przykład, okazało się, że Cebula jest w więzieniu?”, przodownik błyskawicznie spoważniał i sięgnął po broń, na której posiadanie miał pozwolenie. Niby żartował, a jednak przekaz dla tajniaków miał jasny: odczepcie się od Cebuli, bo będzie źle. Tylko w jednej kwestii władza postawiła na swoim – po wojnie Ewald Cebula oficjalnie musiał zmienić imię na Edward, żeby brzmiało bardziej po polsku niż po niemiecku.

Tragiczna kąpiel

Przed wojną Ewald Cebula był asem grającego w najwyższej klasie Śląska Świętochłowice. Zespół, który w najlepszym sezonie zajął w rozgrywkach piąte miejsce, szczycił się trzema gwiazdami w skali kraju, bo miały status reprezentantów Polski – Herbertem (później Zygmuntem) Kulawikiem, Ewaldem Cebulą i Hubertem Gadem. Ten ostatni na turnieju olimpijskim w Berlinie strzelił trzy gole. 3 lipca 1939 roku, w wieku 25 lat, utopił się w świętochłowickim stawie, w którym chciał się wykąpać po całonocnej zabawie tanecznej. Bezpośrednim powodem śmierci był atak serca. Cebula śmiercią o trzy lata starszego przyjaciela był wstrząśnięty. On w przeciwieństwie do Gada na igrzyskach w Berlinie nie był, ale znalazł się w szerokiej kadrze na finały mistrzostw świata w 1938 roku. Wprawdzie na turniej nie pojechał, zachowując status zawodnika czekającego na wezwanie z Warszawy w razie nieprzewidzianych problemów kadrowych, ale i tak miał duże powody do satysfakcji. Śląsk Świętochłowice w 1936 roku spadł z najwyższej ligi, a on zapracował na uwagę najważniejszych trenerów w Polsce świetną grą w rozgrywkach lokalnych i międzyregionalnych meczach reprezentacji Śląska. Prawdziwy debiut w kadrze przypadł w czerwcu 1939 roku na mecz ze Szwajcarią (1:1), a potem wystąpił w niesamowitym zwycięskim starciu z Węgrami (4:2) w Warszawie – pięć dni przed agresją Niemiec na Polskę. Potem grał w TUS Schwientochlowitz w zorganizowanych przez Niemców śląskich rozgrywkach, ale i to się skończyło w 1942 roku po wręczeniu przez okupanta karty mobilizacyjnej. W piłkę grał nawet w regularnym wojsku, wykorzystując każdą okazję. Był tak dobry, że już jako żołnierz Andersa grał w klubie US Anconitana. Tam wypatrzyli go ludzie z rzymskiego Lazio. Namawiali go na podpisanie kontraktu, ale on wolał wrócić do Polski, gdzie czekała na niego żona z sześcioletnim synem.

Gusztáv Sebes miał litość

Po wojnie znowu zagrał w kadrze narodowej – takich zawodników w naszym futbolu było tylko sześciu. W 1948 roku już jako piłkarz Ruchu (potem z powodów ideologicznych przemianowanego na Unię) w meczu z Czechosłowacją (3:1) w 17. minucie musiał opuścić boisko z powodu kontuzji, ale wcale nie był to jego koniec z kadrą, bo wrócił do niej w 1952 roku i grał nawet na igrzyskach olimpijskich w Helsinkach. Wcześniej zagrała u siebie mecz z fantastycznym wówczas zespołem Węgier i dostała srogi łomot 1:5. O kulisach tego spotkania i roli Cebuli tak pisał w swoich publikacjach Andrzej Gowarzewski:

„Na Łazienkowskiej Węgrzy w składzie, który niebawem we wspaniałym stylu sięgnie po olimpijskie złoto, już do przerwy trafili do naszej siatki pięciokrotnie! W przerwie meczu miały

Mistrz Polski 1951 (tytuł przyznany za zdobycie Pucharu Polski), 1952

Uczestnik mistrzostw świata 1938 (jako rezerwowy) Uczestnik igrzysk olimpijskich 1952 Reprezentacja 5 meczów/0 goli

* uwzględnione są mecze i gole tylko w najwyższej klasie rozgrywkowej w danym kraju miejsce zdarzenia, które obrosły anegdotą. Jedni, jak Ewald Cebula, widzą to tak – trenerzy dokonali zmiany na pozycji stopera. Za Romana Korynta wszedł na boisko właśnie Cebula. To ponoć za jego radą miast kryć rywali systemem każdy swego zagrano w defensywie strefą i przyniosło to nadspodziewany efekt. Drugą połowę wygraliśmy 1:0 po główce Alszera, a więc niby wyszło na remis – jedna część meczu dla rywali, ale druga dla nas. Znacznie bardziej prawdopodobna jest jednak opowieść, że w przerwie przedstawiciele piłkarskiej sekcji, rwąc włosy z głowy, wyprosili na Gusztávie Sebesie nieco łaski. Węgierski szef reprezentacji wszedł potem do szatni swych piłkarzy i powiedział im kilka słów. Od tej pory rywale już nie trafiali do bramki Szymkowiaka!” – znacząco podkreślił Gowarzewski.

Bohater drugiego planu

Po igrzyskach dotychczasowy trener Ruchu Ryszard Koncewicz przeniósł się do Polonii Bytom, a chorzowskie stery przejął po nim 35-letni Cebula, który jednak nie zrezygnował z występów na boisku. Ruch w skróconym ligowym sezonie zdobył mistrzostwo Polski (pokonując w dwumeczowym finale Polonię Koncewicza), a wyczyn

Cebuli był bez precedensu – został mistrzem w podwójnej roli: jako trener i piłkarz. Wreszcie skupił się już wyłącznie na pracy szkoleniowej i cieszył się dużym uznaniem także w PZPN, współpracując ze sztabem reprezentacji, choć uznawano, że lepiej się sprawdza jako człowiek drugiego szeregu. Był więc wielkim wsparciem dla Tadeusza Forysia, kiedy Polska pokonała w Chorzowie ZSRR (2:1) 20 października 1957 roku. Przede wszystkim to dzięki niemu w tym meczu wystąpił zdobywca dwóch zwycięskich bramek Gerard Cieślik, bo pierwotnie nie był przewidziany nawet do szerokiej kadry meczowej.

– Parę dni wcześniej reprezentacja miała sparing z drużyną złożoną z piłkarzy ze śląskich klubów i tam błysnął mój ojciec. Po meczu przebrał się i wrócił do domu. Wieczorem z radia dowiedział się, że jest dowołany do kadry. Posłuchał tych wiadomości i poszedł spać. Dopiero rano przyjechał po niego człowiek ze sztabu reprezentacji Ewald Cebula. Znali się z Ruchu Chorzów i to on nalegał, by tata jednak znalazł się w kadrze na mecz z ZSRR – opowiada nam Jan Cieślik, syn wielkiego piłkarza. Potem Cebula wracał też do Ruchu Chorzów. Przejął drużynę w 1960 roku, kiedy po rutynowym zabiegu usunięcia wyrostka robaczkowego w wyniku powikłań zmarł świetny węgierski trener 52-letni János Steiner. Cebula, a za chwilę także inny Węgier Lajos Szolár dopilnowali, aby Ruch zdobył mistrzostwo Polski.

Śpiewanie nad jeziorem

Przez pewien czas Cebula współpracował jeszcze ze sztabem kadry, aż wreszcie skupił się na trenowaniu drużyn nie tylko z najwyższej krajowej półki. – Prowadził mnie w GKS Katowice i na każdym kroku przekonywałem się, że ma doskonałe indywidualne podejście do zawodnika, a do młodego to już w ogóle. Przypominam, że to u niego w Górniku Zabrze w wieku 16 lat debiutował Włodzimierz Lubański. U nas, w Gieksie, po dobrym zagraniu nawet na treningu potrafił człowieka niesamowicie zbudować. „Ale żeś to zagrał! Słów brakuje! Tam u góry już o tobie gadają!” – zapewniał, wskazując na ważnych ludzi w budynku klubowym. Nawet jeżeli w tym nie było prawdy, to człowiek chciał wierzyć, że jednak jest – uśmiecha się Roman Herdzin, który był także trenerem, działaczem i jest wielkim znawcą historii Śląska Świętochłowice. – Pojechaliśmy na letni obóz koło Konina, nad Jeziorem Pątnowskim. Wieczorem po ciężkim dniu usiedliśmy nad wodą, koło przystani i trener kazał nam śpiewać jakieś czeskie ludowe przyśpiewki. W takich sytuacjach był duszą towarzystwa, nie dało się go nie lubić. A że pokazać umiał każde ćwiczenie i krzyknąć, jak trzeba było, to inna sprawa. Przez lata był ofensywnym piłkarzem, a potem świetnie sprawdzał się jako stoper i to również o czymś świadczy. Chciałbym być takim trenerem jak on, ale nie byłem. Każdy powinien chcieć. Ludzi w jego stylu w futbolu zawsze będzie za mało – przekonuje Herdzin.

Grób Ewalda Cebuli znajduje się na cmentarzu przy ulicy Szpitalnej w Świętochłowicach. I nie ma wątpliwości, że to ważne miejsce nie tylko dla miejscowych kibiców czy pobliskiego Ruchu Chorzów i Górnika Zabrze, ale także dla innych sympatyków futbolu w całej Polsce.