NAJWAŻNIEJSZY Z KLANU
Gdyby wybrał Ruch Chorzów, z pewnością miałby o wiele więcej meczów w reprezentacji Polski. Związał się jednak z innym chorzowskim klubem, który w powojennej rzeczywistości nie miał szans na rozwój, bo skutecznie zadbała o to nowa władza. Sto lat temu uro
Klan Jandudów dla śląskiego futbolu wiele znaczy, a urodzonemu 11 lutego 1924 roku w Knurowie Henrykowi należy się status nestora. Jego bratanek Józef Janduda też był reprezentantem kraju, w latach 60. minionego wieku grał w Ruchu Chorzów, zdobył z nim mistrzostwo Polski. A potem objawił się syn Henryka – Paweł Janduda, który na szersze wody wypłynął w ekstraklasowym wówczas ROW Rybnik, a potem grał w Polonii Bytom i jako napastnik tej drużyny miał najlepszy sezon w karierze, co jednak jest paradoksem, ponieważ bytomianie spadli wówczas z ligi. On jednak w sezonie 1979/80 strzelił 10 goli, przy czym zdarzył się wygrany 4:0 mecz z Odrą Opole, w którym on strzelił wszystkie gole. Ojciec z dumą patrzył na wyczyn 24-letniego wówczas syna, ale Paweł osiągnięciami nie był mu jednak w stanie dorównać. Spędził później półtora roku w Górniku Zabrze bez wielkich efektów, a potem co najwyżej grał już tylko w II lidze, nie wystąpił też nigdy w pierwszej reprezentacji Polski.
Gdy wybuchła druga wojna światowa, Henryk Janduda – syn powstańca śląskiego – miał 15 lat, był początkującym piłkarzem Kresów Chorzów i marzył o przenosinach kiedyś do Ruchu Wielkie Hajduki, bo to był największy klub w okolicy i jeden z najlepszych w kraju. Wojna wszystko postawiła na głowie, oczywiście nie tylko w planach sportowych. Był Ślązakiem, więc zgodnie z nakazami wprowadzonymi przez okupanta kwalifikował się do służby w niemieckiej armii, przy czym jego wola nie miała żadnego znaczenia. Teoretycznie mógł się sprzeciwić, ale taka deklaracja oznaczała ryzykowanie życia swojego i najbliższych.
W wieku 19 lat wręczono mu kartę mobilizacyjną, wysłano na front. W tej sytuacji zachował się tak samo jak wielu honorowych Ślązaków, czyli przy pierwszej okazji porzucił niemiecki mundur, po czym zgłosił akces do wojsk alianckich. Spełniło się jego marzenie, bo trafił do powstałego w lipcu 1943 roku 2. Korpusu Polskiego generała Władysława Andersa. Po wojnie Janduda aż do połowy 1947 roku mieszkał w Anglii, czekając na polityczny rozwój wypadków w ojczyźnie, która znalazła się w strefie wpływów sowieckich. Wreszcie postanowił wrócić i ułożył sobie życie w nohistoryk wych warunkach. Miał już 23 lata, stracił dużo dobrego dla piłkarza czasu, ale na obczyźnie nie zaniedbywał formy, regularnie grał w piłkę, choć formalnie nie związał się z żadnym klubem.
Ruch czy AKS?
Zamieszkał w rodzinnych stronach i naturalnym dla niego kierunkiem wydawał się Ruch, ale wylądował po sąsiedzku w chorzowskim AKS. Andrzej Gowarzewski w książce „Mistrzostwa Polski 1945–1962. Ludzie, fakty” sugeruje, że taki scenariusz był dla piłkarza rozczarowaniem. Tymczasem inaczej w tej kwestii wypowiadał się jego bratanek, późniejszy piłkarz Ruchu, Józef Janduda. „Brat ojca mieszkał w Chorzowie II (północna część dawnego miasta Królewska Huta – przyp. red.). Pamiętam, że kiedy wrócił po wojnie z polskiego wojska, była mowa, żeby grał w Ruchu. Ale koledzy namówili go na AKS i już zdania nie zmienił. Ja zresztą też w dzieciństwie kibicowałem Aks-owi, normalna sprawa” – opowiadał w rozmowie z Pawłem Czado, dziennikarzem „Gazety Wyborczej”. Jeżeli wybór AKS był świadomą i suwerenną decyzją Henryka Jandudy, mógł tego trochę żałować. Owszem, zapracował na powołanie do reprezentacji, co tylko daje wyobrażenie, o ile więcej mógłby osiągnąć zdolny obrońca, gdyby związał się z Ruchem. AKS przez władzę państwową był bowiem traktowany po macoszemu, tak samo zresztą jak wiele innych klubów z piękną przedwojenną kartą, które nie wytrzymywały zderzenia z nową rzeczywistością polityczną. Ciekawie opisuje to zjawisko w swoich publikacjach wspomniany już historyk Andrzej Gowarzewski. „Pierwsza połowa lat pięćdziesiątych to okres niszczenia tradycji polskiego sportu; tworzenie modelu, jaki narzucili komuniści w Związku Radzieckim, bez zastanawiania się nad skutkami tych działań w zupełnie innym środowisku. Pozbawiono samodzielności związki i kluby sportowe, odmawiano prawa do własnych nazw”. zwraca uwagę, że niszczono niepokornych – ludzi i kluby, takie jak Polonia Warszawa, Warta Poznań, Cracovia i właśnie chorzowski AKS. „Kluby-symbole polskich tradycji zostały skazane na zapomnienie” – ocenił Gowarzewski. Dodajmy, że od 1949 roku przez siedem lat AKS odgórnym postanowieniem został przemianowany na Zrzeszenie Sportowe „Budowlani” Chorzów.
Od Cesarstwa Niemieckiego Historyk zaznacza, że z kolei „niewygodnym” piłkarzom uprzykrzano życie na wiele sposobów. „Niekończące się zgrupowania treningowe przypominały wojskowe karne kompanie i nie przypadkiem popularna stała się nazwa »obóz«. Mogliby powiedzieć o atmosferze tych czasów szczególnie Edmund Zientara i Henryk Janduda, odsunięci na jakiś czas z kadry narodowej, albo Robert Grzywocz, któremu kazano czekać o wiele za długo na reprezentacyjny debiut” – podkreślił autor Encyklopedii Piłkarskiej, a nazwisko Jandudy znalazło się w tym gronie oczywiście nieprzypadkowo.
– To był znacząca piłkarska osobowość, a dla AKS już w ogóle legendarna postać. Tak się o nim mówiło również wiele lat po tym, jak przestał grać w piłkę. No i trzeba się zgodzić, że AKS z trudem funkcjonował w tamtych czasach, aż w końcu się rozpadł. W miejscu, w którym mieli bardzo ładny stadion, dzisiaj jest supermarket – mówi nam Julian Rakoczy, były sędzia piłkarski i działacz oraz znawca przeszłości Polonii Bytom, w której grał syn Henryka Jandudy. Niewątpliwym obciążeniem dla AKS był jego rodowód i także nieodległa przeszłość. Powstał w 1910 roku jeszcze w Cesarstwie Niemieckim pod nazwą VFR Königshütte. Po odzyskaniu niepodległości przemianowane na Chorzów miasto Królewska Huta zalazło się w granicach Polski, ale zespół VFR uczestniczył w niemieckich rozgrywkach i dopiero zawarcie kolejnego porozumienia spowodowało, że od 1923 roku już jako AKS przystąpił do rywalizacji w polskich strukturach. W czasie wojny AKS pod nazwą Germania Königshütte grał i to z dużymi sukcesami, w organizowanej przez okupanta lidze górnośląskiej oraz w Pucharze Niemiec. Po wojnie te fakty przez nową władzę były nagminnie przypominane, a mimo to AKS dwukrotnie zajmował drugie miejsce w mistrzostwach Polski, toczonych jeszcze w systemie nieligowym, z finałowym turniejem. W tym drugim przypadku udział w sukcesie miał już powracający z Anglii Janduda.
Bierut to widział
18 kwietnia 1948 roku debiutował w reprezentacji Polski (dwa tygodnie wcześniej siedział na ławce w zremisowanym 1:1 w Sofii starciu z Bułgarią), a okazja była wyjątkowa. Niby tylko mecz towarzyski, lecz z mocną ekipą Czechosłowacji, z którą Biało-czerwoni zawsze przegrywali, a niespełna rok wcześniej w Pradze aż 3:6. Tym razem miało być zupełnie inaczej, bo tego stanowczo oczekiwali nie tylko szefowie PZPN, ale najważniejsi ludzie stojący na czele państwa polskiego. Włączył się im tryb propagandowy w imię nowych porządków. Polska miała pokazać sportową moc na tle ruin okrutnie doświadczonej przez wojnę Warszawy. Mecz na Stadionie Wojska Polskiego oglądało z trybun 40 tysięcy ludzi, a wśród nich był prezydent Bolesław Bierut.
Wyjątkowe bodźce zewnętrzne zadziały, gospodarze czuli presję, ale ona dodała im skrzydeł. Zagrali najlepszy mecz w całej pierwszej powojennej dekadzie. Czechosłowacy nie byli w stanie przeciwstawić co rusz podkręcającym tempo Polakom, którzy wygrali 3:1. Henryk Janduda nie mógł wymarzyć sobie lepszego przywitania z kadrą.
Duńska trauma
Za chwilę doświadczył jednak meczu biegunowo różnego – sportowej katastrofy, która sromotnie zapisała się w polskich kronikach na wieki wieków. To był kolejny mecz Polski, niespełna trzy miesiące później. Nasz zespół zmierzył się w Kopenhadze z Danią i doznał klęski 0:8! Występujący wówczas jeden jedyny raz w narodowej drużynie późniejszy selekcjoner Kazimierz Górski jeszcze po wielu latach wspominał, że piłkarzom było zwyczajnie wstyd wracać do Polski.
Henryk Janduda w kadrze grał do 1950 roku, a po raz ostatni znowu przeciwko naszym południowym sąsiadom, którzy tym razem na tym samym pękającym w szwach od tłumu kibiców warszawskim stadionie srogo się zrewanżowali, pokonując Polskę 4:1. W reprezentacji piłkarz Budowlanych pojawiał się jeszcze w 1952 roku, lecz już tylko jako rezerwowy bez minut na boisku. W 1954 roku AKS spadł z ekstraklasy i jak się okazało, już nigdy do niej nie wrócił. Z Zielonymi Koniczynkami spadał także Henryk Janduda, który grał w drużynie do ostatniego ligowego meczu w elicie. Już wtedy udzielał się jako trener Soły Oświęcim, a po degradacji AKS rozstał się z chorzowskim klubem. W karierze szkoleniowej nie wybił się ponad poziom śląskich klubów z niższych klas.
Zmarł po długiej chorobie w 2008 roku w niemieckim Ahlen, gdzie mieszkał przez ostatnie lata życia. To nie przypadek, bo wcześniej w klubie z tego miasta (TUS Ahlen) przez cztery sezony na koniec kariery występował jego syn Paweł.