SERCANIN Z FAKIRA
Pierwszy w historii polskiego wioślarstwa medal olimpijski zdobyła w sierpniu 1928 roku w Amsterdamie czwórka ze sternikiem Bydgoskiego Towarzystwa Wioślarskiego. W osadzie BTW płynął Leon Birkholc – postać niezwykła, tajemnicza, z którą życiowy los obsze
Ogodz. 14.30 cały zajazd przed Dworcem oraz przyległe ulice, wypełniły tysiączne rzesze sportowe i sympatycy sportu. Na peronie ustawili się wioślarze w galowych mundurach, delegaci prawie wszystkich bydgoskich towarzystw sportowych i przysposobienia wojskowego, drużyna morska harcerzy, liczne grono wioślarek, prasy… – dokumentował „Dziennik Bydgoski” niezapomniane chwile powrotu dzielnych wioślarzy z igrzysk. „Przyjazd pociągu (…). Już z dala widnieją wystawione z okna flagi BTW. Orkiestra gra marsze, olimpijczycy wychodzą i następują: powitania, całowania, gratulacje. Wioślarki i panie zgromadzone na peronie obdarzają wioślarzy kwiatami. Członkowie BTW wynoszą olimpijczyków na rękach i lokują ich w pięknie udekorowanym samochodzie (…) rusza wspaniały pochód” – opisywała gazeta, wydana w sierpniu 1928 roku, o pierwszym w dziejach Bydgoszczy tak wspaniałym przyjęciu medalistów olimpijskich.
Połykacz kilometrów
Zdobyli brąz, choć mogli mieć złoto lub srebro, gdyby nie czary-mary przy zielonym stoliku organizatorów igrzysk. „Twarde pomorzaki nie ustąpią” – przewidywał ówczesny „Przegląd Sportowy”, gdy nasza łódź wypływała na olimpijskie wody na kanale w Sloten. Usytuowany tam tor regatowy o długości 2000 m był bardzo wąski, umożliwiał rywalizację tylko dwóm osadom jednocześnie. Startowano więc parami według losowania. Przegrani otrzymywali tylko jedną szansę w repesażach, lecz Polacy nie musieli z niej korzystać. Najpierw wylosowali za przeciwników nieznanych wioślarzy z Japonii, z którymi łatwo się uporali. W drugiej serii los wyznaczył Francuzów i początkowo rywale nadawali tempo. „A na 1400 m radosna wiadomość: Atak Polski udany!” – relacjonował „PS”. Znów nasi wygrali, podobnie jak w ćwierćfinale z Belgami. Do półfinału obok Polaków zakwalifikowali się Włosi, a Szwajcarzy otrzymali ekstraprzepustkę bez walki. W tej fazie, gdy pozostawały trzy osady walczące o finał, los skojarzył Szwajcarom Włochów za przeciwników, a Polacy czekali na zwycięzcę. I wtedy zaczęła się dziwna gra światowych władz wioślarskich, którą w kronikach olimpijskich zapisano jako „nietypową procedurę, niewyjaśnioną w oficjalnym raporcie igrzysk”. Polacy zamiast szykować się do walki o złoto z Włochami, którzy pokonali Helwetów, musieli zmierzyć się w repesażu z pokonanymi. „Niestety prezesem Międzynar. Związku Wioślarskiego jest Szwajcar” – pokazywała nasza gazeta okoliczności, w jakich europejscy gracze wykolegowali polską osadę. „Trudno. Bieg naznaczono nagle, musieliśmy wcześniej wstać, aby na 3 godziny przed biegiem spożyć śniadanie, które o godz. 7-mej wcale nam nie smakowało. W czasie biegu byliśmy faktycznie głodni i nie mogliśmy jechać pełną siłą” – zwierzali się bydgoscy wioślarze po powrocie z igrzysk z niespodziewanego, przegranego wyścigu ze Szwajcarami.
W tej olimpijskiej łodzi brązowych medalistów sternikiem został Bolesław Drewek, rolę szlakowego przejął Bernard Ormanowski, za nim usadowił się Franciszek Bronikowski, przy trzecich wiosłach był Edmund Jankowski, zaś na „nosku”, czyli dziobie, siedział Leon Birkholc. Bydgoską osadę poza zgranym koleżeństwem łączyło coś więcej – Jankowski z Drewkiem byli szwagrami, natomiast ten drugi pracował w Komunalnej Kasie Oszczędności razem z Birkholcem. Zresztą bydgoską KKO określano wówczas „bankiem sportowców”, bo wiele osób z personelu udzielało się na sportowych arenach, a Birkholc został nazwany „połykaczem kilometrów”. Bił bowiem rekordy Polski w pokonywanych dystansach. W 1925 roku przepłynął łącznie łodzią 5363 km, a w sezonie przedolimpijskim aż 6325 km.
Bankowiec robotnikiem
Koledzy nazywali Birkholca „Fakirem”, bo czasem tak owijał głowę ręcznikiem, że przypominało to turban. Urodził się 120 lat temu, 16 kwietnia 1904 roku w Koronowie. Tę datę podaje oficjalnie PKOL w metryczce olimpijczyka. Podobnie Ryszard Wryk w książce „Olimpijczycy Drugiej Rzeczypospolitej” na podstawie akt personalnych Centralnego Archiwum Wojskowego. Natomiast o. Zdzisław Świniarski z klasztoru Chrystusa Króla w Polanicy-zdroju, powołując się na własnoręcznie spisany przez wioślarza życiorys, przedstawił inną datę i miejsce narodzin Birkholca – 7 lipca 1904 roku w Toninie. Niejednoznaczna jest także pisownia nazwiska medalisty. W przedwojennej prasie spotykamy obie formy, z literą „z” lub „c” na końcu, a kłopot wynika z faktu, że nasz olimpijczyk przyszedł na świat na terenie zaboru pruskiego, w rodzinie o niemieckich korzeniach, którego dziadek Bruno von Birkholz przybył na Pomorze spod Poczdamu. Dzieciństwo spędził Leon na Pojezierzu Krajeńskim, gdzie jego rodzice we wsi Toninek prowadzili gospodarstwo rolne. Gdy zdobył w Bydgoszczy wykształcenie handlowca, uzyskał pracę w charakterze buchaltera, a następnie kasjera w bydgoskiej filii Browaru Wielkopolskiego, gdzie szefował prezes BTW Witold Czaykowski. Po roku awansował na samodzielnego urzędnika w KKO. „Pracując w Banku nabrał cudownej biegłości w liczeniu pieniędzy, nie patrzył na banknoty, lecz klientowi w oczy, zawsze rachował po niemiecku, po polsku tak szybko nie potrafił. Nigdy nie miał w kasie manka ani superaty” – dowodził o. Zdzisław. Według jego odkryć Birkholz oprócz pracy w banku posiadał też wypożyczalnię filmów, więc był człowiekiem zamożnym. Miał fiata, który wówczas kosztował ok. 2300 zł i dysponował sporą gotówką. Gdy Bronikowskiemu, koledze z wioślarskiej osady, groziło bankructwo jego fabryki mebli, pożyczył mu 10 tys. zł. Najprzyjemniejsze chwile wioślarska brać spędzała jednak nad Brdą. „Szeroki równy tor, na którym może jednocześnie startować sześć osad, silna konkurencja klubów mnożących się z każdym rokiem, wzorowa organizacja zawodów, sprawna służba informacyjna, wreszcie wygodne trybuny – wszystko to ściąga do Brdyujścia w dniu regat tłumy widzów, rozmiłowanych w wioślarstwie” – chwalił ówczesny „PS” znakomity tor regatowy, uznawany za „polskie Henley”, jaki sprawiła sobie Bydgoszcz. Udając się uciechom na wodzie, „Fakir” zdobył mistrzostwo Polski w czwórce ze sternikiem w 1926 roku, w czwórce bez sternika w 1929 roku i ósemce w 1933 i 1935 roku. Cztery razy reprezentował Polskę w mistrzostwach Europy, w których dwukrotnie stawał z kolegami na trzecim miejscu podium – w Lucernie w 1926 roku i Bydgoszczy w 1929 roku. Sześć lat później zakończył czynne uprawianie wioślarstwa, a czasy przyniosły mu falę nieszczęść.
Tuż przed wybuchem II wojny światowej otrzymał kartę mobilizacyjną z przydziałem do ośrodka zapasowego 15. Dywizji Piechoty WP, lecz w końcu września dostał się do niewoli niemieckiej. Po krótkim pobycie w obozie jenieckim w Radomiu został zwolniony i wrócił do okupowanej Bydgoszczy, gdzie znów pracował w KKO, następnie w browarze. Nie podpisał volkslisty, więc dawny bankowiec stał się zwykłym robotnikiem i wylądował w firmie handlującej drewnem. wojenne
Dusza adoracyjna
W 1945 roku kolejny raz trafił do bydgoskiej Komunalnej Kasy Oszczędności, tym razem na stanowisko wicedyrektora. Dopiero wtedy czarnowłosy przystojny mężczyzna (182 cm) ożenił się, chociaż nie z miłością sprzed lat, którą była siostra żony legendarnego lotnika Franciszka Żwirki. Jego życie jakby wracało na wspaniałe przedwojenne tory, na piękne fale. Niestety wkrótce zaczął się koszmar. Kiedy odmówił wstąpienia do Polskiej Partii Robotniczej, stracił posadę. Próbował stanąć na nogi na ówczesnych Ziemiach Odzyskanych i pojechał z żoną do Szczecina. Lecz tam, jak na podstawie wspomnień siostry sportowca Bolesławy Kantak odkryły „Wiadomości Krajeńskie”, władza ludowa oskarżyła panią Birkholc o działalność szpiegowską i oboje trafili za kraty. „Gdy olimpijczyk został wypuszczony na wolność, był już ubogim człowiekiem. Przejęto jego dobytek, a epizod z Urzędem Bezpieczeństwa i małżonką, wobec której wytoczono tak ciężkie zarzuty, czyniły go dla wielu persona non grata” – przedstawił Łukasz Jakubowski w krajeńskiej gazecie. Birkholc opuścił zatem Szczecin i udał się na drugi kraniec Polski – poprzez Katowice do Dusznik-zdroju. Zatrudnił się tam m.in. w sanatorium Szarotka, schronisku Pod Muflonem. Gdy w 1959 roku uzyskał sądowy rozwód z żoną, z którą nie miał ślubu kościelnego, w następnym roku wstąpił do Zgromadzenia Najświętszych Serc Jezusa i Maryi oraz Wieczystej Adoracji Najświętszego Sakramentu Ołtarza. Bolesława, siostra Leona, wspominała, że „w dzieciństwie pobożność jej brata utwierdzała wszystkich w przekonaniu, że mają do czynienia z przyszłym księdzem”. Po latach to przekonanie nieco się sprawdziło i chociaż Birkholc nie miał uprawnień kapłańskich, został bratem zakonnym, sercaninem białym. Szukał ukojenia w Bogu. Zamieszkał w klasztorze w Sokołówce koło Polanicy-zdroju, tam złożył śluby czasowe, a po trzech latach wieczyste. Nosił biały habit ze szkaplerzem i bracia zakonni mówili o nim, że to dusza adoracyjna.
– W zgromadzeniu pełnił funkcje ekonoma, szafarza i kwestora. Robił zakupy, przynosił jedzenie z Polanicy lub przywoził na motocyklu, prowadził rachunkowość, tak jak w banku, tak i tu błyskawicznie liczył pieniądze i zawsze wyliczył się z każdej złotówki. Chodził wcześnie spać, wstawał o 1 w nocy i szedł do kaplicy adorować Najświętszy Sakrament – opowiada o. Zdzisław. 9 marca 1968 roku wybrał się jak zwykle motocyklem do Polanicy-zdroju i już nie wrócił żywy. Potrącił go jakiś pojazd, plotka głosiła, że radiowóz milicyjny. W wyniku doznanych obrażeń zmarł 26 kwietnia i został pochowany na cmentarzu kościelnym we wsi Stary Wielisław, na ziemi kłodzkiej.
– To jedyny znany mi fakt, by w Polsce medalista olimpijski został zakonnikiem – mówi o. Zdzisław, który zamierza urządzić w klasztorze izbę pamięci poświęconą Birkholcowi, gdzie umieści m.in. jego autentyczny dyplom olimpijski z Amsterdamu czy wiosła pozyskane z BTW. – Brat Leon był piękną, choć tajemniczą postacią. Czuł się Polakiem i był wielkim patriotą – dodaje sercanin.