EKSTRAKLASA ŻYJE PONAD STAN
Który klub ma najzdrowsze finanse? Kto sobie radzi najgorzej? Jak wyglądałaby liga bez środków publicznych? Opowiada analityk Jakub Szlendak*.
GRZEGORZ RUDYNEK: Kiedy rozmawialiśmy przed rokiem, znaliśmy sprawozdania finansowe 15 klubów grających w PKO BP Ekstraklasie. Łącznie wykazały one 140 mln zł straty. Teraz 15 ekstraklasowiczów, którzy grali w lidze w obu sezonach, wygenerowało ponad 165 mln zł straty. Czyli jest gorzej? JAKUB SZLENDAK: Na to wskazują liczby. Podkreślmy, że strata w przypadku klubu piłkarskiego nie jest niczym niespotykanym, a nawet – można powiedzieć, że to niestety standard. Jednak inaczej odbiera się stratę, która pojawia się co kilka lat z powodu słabszego roku czy w wyniku dużych inwestycji w majątek klubu (jak centrum treningowe), niż wtedy, kiedy pieniądze pochłania bieżąca działalność i nie zostaje z nich nic trwałego. Warto zaznaczyć, że kluby PKO BP Ekstraklasy mają duże problemy z osiągnięciem zysku na sprzedaży, a ewentualne zyski na koniec sezonu w dużej mierze zależą od tego, czy uda się spieniężyć jakiegoś zawodnika. To ryzykowne działanie, bo przychody transferowe trudno określać jako wysoce prawdopodobne. Wystarczy przypadkowe zdarzenie, takie jak kontuzja czy wysypanie się negocjacji w ostatniej chwili, i klub może nie zarobić tych środków. Ponadto wciąż mamy do czynienia z sytuacjami, w których kluby zagraniczne nie dotrzymują terzewnętrznego minów spłaty umów transferowych. Powoduje to, że trzeba uważnie przeanalizować sytuację finansową klubu, do którego sprzedaje się zawodnika, a to ogranicza pole manewru. Straty przynoszą i kluby prywatne, i utrzymywane ze środków publicznych.
Jeśli klub jest w 100 procentach prywatny, jak m.in. Raków Częstochowa, i właściciela stać na pokrywanie strat, to ma do tego prawo. Najważniejsze, że zachowuje płynność i na czas rozlicza się z kontrahentami czy pracownikami. Inaczej podejdziemy do straty w klubie miejskim, w którym deficyty pokrywane są środkami publicznymi.
Gdy czyta się sprawozdania finansowe, pozytywnie wyróżnia się Stal Mielec.
Spośród 15 zespołów grających w PKO BP Ekstraklasie w tym i poprzednim sezonie tylko ona zakończyła 2 ostatnie lata obrotowe zyskiem. Po przeciwnej stronie jest Raków, który poniósł w tym czasie stratę na pozio56 mln zł. Niewiele niższe straty – 47 mln zł – zanotowały takie kluby jak miejski Śląsk Wrocław i Cracovia. Pozytywnym aspektem jest wzrost przychodów działalności podstawowej, które poprawiły się o 16 procent. Koszty operacyjne klubów to już prawie miliard złotych, co stanowi wzrost o 14 proc. w porównaniu do poprzednich rozgrywek. Łączna wartość zobowiązań klubów to według ostatnich sprawozdań ponad 560 mln zł, z czego 202 mln zł to zobowiązania długoterminowe, a 360 mln zł krótkoterminowe, czyli z terminem spłaty w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego. W tych kwotach często zawarte są tzw. długi wewnętrzne, czyli wobec aktualnych akcjonariuszy, którzy dofinansowują spółki zazwyczaj na trzy sposoby: przez umowę marketingową między klubem a spółką, którą prowadzą prywatnie, udzielanie pożyczek oraz podwyższenie kapitału podstawowego (na przykład emisja nowych akcji i ich wykup).
W oczy rzuca się bardzo słaby wynik Pogoni Szczecin.
Można go tłumaczyć trzema przyczynami: brak istotnego finansowo transferu wychodzącego (a Pogoń planuje takie transfery w prognozie finansowej), brak pozyskania sponsora strategicznego, czyli tego, którego logo jest na przodzie koszulki i który wspiera klub najwyższą kwotą, oraz utrata miejsca na podium, co spowodowało zmniejszenie wpływów z praw telewizyjnych o ok. 3–3,5 mln zł.
Planowanie dużego transferu wychodzącego, o czym już mówiliśmy, jest ryzykowne.
Do przygotowywania prognoz finansowych zobowiązuje kluby podręcznik licencyjny Ekstraklasy SA, jednak większość klubów takich prognoz nie publikuje, bo nie ma takiego obowiązku. Okres przewidziany w podręczniku to 18 miesięcy, ale Pogoń prezentuje prognozę na 4 sezony następujące po tym, którego dotyczy sprawozdanie finansowe. Trzeba przyznać, że jej prognozy są bardzo optymimie
Łączna wartość zobowiązań klubów to według ostatnich sprawozdań ponad 560 mln zł, z czego 202 mln zł to zobowiązania długoterminowe, a 360 mln zł krótkoterminowe.
styczne, ale pozostaje kwestia wykonania. Pogoń w prognozie finansowej zakłada w sezonie 2023/24 23,5 mln zł przychodów ze sprzedaży zawodników, czyli o ponad 18 mln zł więcej niż w sezonie 2022/23. Rok temu także zakładano ponad 20 mln zł z tego źródła, a realizacja wyniosła jedynie 5,1 mln zł. W tej samej prognozie określono planowane przychody z praw telewizyjnych na poziomie 22 mln zł, a rzeczywisty wynik to niecałe 19 mln zł. Przychody ogółem zaplanowano na 90 mln zł, a ich wykonanie wyniosło niecałe 65 mln zł, czyli o 25 mln zł mniej.
Wynik Rakowa pokazuje, że mistrzostwo kosztuje.
Raków w poprzednim sezonie zmaksymalizował swoje szanse na historyczny sukces, jakim było mistrzostwo Polski. Różnicę między pierwszym a drugim miejscem władze klubu szacują na ok. 14 mln zł. Kolejne sezony w czołówce to także poprawa rankingu historycznego, który obejmuje pięć poprzednich sezonów. Zmaksymalizowanie szans widać też w braku wypełnienia limitu młodzieżowców, za co klub musiał zapłacić 2 mln zł kary, a także w braku sprzedaży zawodników, na których na pewno spływały do klubu atrakcyjne oferty. Raków ma obecnie najwyżej wycenianą kadrę w lidze (wg Transfermarkt), a jego wydatki na opłaty transferowe wyniosły w ostatnich trzech sezonach ponad 10 mln euro. Raków w sprawozdaniu z działalności zarządu zaznacza, że w bieżącym sezonie planowane są transfery wychodzące, które poprawią sytuację finansową spółki, ale na razie udało się wygenerować z tego źródła jedynie ok. 1 mln euro.
Raków, co nie jest standardem, opublikował sprawozdanie śródroczne, obejmujące okres od lipca do grudnia 2023. Widać w nim poprawę.
Czytamy w nim, że przychody netto ze sprzedaży wyniosły aż 84 mln zł, co oznacza trzykrotny wzrost w porównaniu do tego samego okresu rok wcześniej. Klub chwali się zyskiem netto za drugie półrocze poprzedniego roku w wysokości 27 mln zł. Można to łatwo wytłumaczyć. Awans do IV rundy eliminacji Ligi Mistrzów dał klubowi 5 mln euro przychodu, a późniejsza gra w fazie grupowej Ligi Europy 4,5 mln euro. Nie wszystkie te środki już trafiły do klubu, bo wypłaty z poszczególnych tytułów są realizowane od października do czerwca. Na koniec, czyli w październiku następnego roku po zakończonym sezonie jest tzw. final payment po podsumowaniu przez UEFA budżetu. Przychody zwiększyła Legia. Zgodnie z analizą Marcina Szymczyka z serwisu Legia.net 134 mln zł przychodów Legii to trzeci najlepszy wynik klubu w historii. Legia dokonała jednego dość znacznego transferu wychodzącego, jakim była sprzedaż Mateusza Wieteski do Clermont za ponad 1 mln euro, ale podobne środki zainwestowano w wykupienie Maika Nawrockiego z Werderu Brema. Inwestycja opłaciła się, bo Legia odsprzedał go w kolejnym sezonie za ok. 5 mln euro do Celticu. Przychody ze sprzedaży w porównaniu do sezonu 2021/22 spadły o 14 proc. Legia osiągnęła najwyższe przychody finansowe, ale miała też najwyższe koszty finansowe w lidze, co jest związane z dużym zadłużeniem klubu. Suma zadłużenia Legii i Legia Training Center, która jest spółką zależną, to ponad 200 mln zł, z czego 60 mln zł to pożyczki właścicielskie.
Najlepszy wynik finansowy zaprezentował Lech.
Śmiało można stwierdzić, że Kolejorz jest najlepiej zarządzanym klubem pod względem finansowym. Jego skumulowany wynik w ostatnich trzech sezonach to zysk w wysokości 54 mln zł, a w ostatnich pięciu – 37 mln zł. W sezonie 2021/22 była strata w wysokości 16 mln zł, ale w dłuższej perspektywie klub przynosi zyski. Za Lechem jest świetny sezon w europejskich pucharach, który zakończył się dopiero na ćwierćfinale LKE. Kiedy zapytałem w klubie o podsumowanie finansowe występu w Europie, usłyszałem, że wszystkie przychody związane z rozgrywkami wyniosły 55 mln zł, a koszty ok. 25 mln zł, co daje 30 mln zł zysku. Lech osiągnął ok. 36 mln zł przychodów ze sprzedaży wejściówek na mecze we wszystkich rozgrywkach wobec 17 mln zł sezon wcześniej. Z powodu słabszego wyniku w lidze, czyli trzeciego miejsca w porównaniu do mistrzostwa w sezonie 2021/22, o ok. 6 mln zł spadły przychody z praw telewizyjnych. Ponad 600 tys. zł wygenerowało muzeum klubowe, a 11,5 mln zł to sprzedaż towarów.
Co oprócz gry w pucharach jest potrzebne, aby zarobić na prowadzeniu klubu w Ekstraklasie?
Krótko mówiąc, dostosowanie kosztów do przychodów. Wiele klubów żyje ponad stan, wydając środki, których nie są w stanie pozyskać na rynku. Jeśli przychody z praw telewizyjnych, związane z dniami meczowymi i sponsorami, są niewystarczające, trzeba nauczyć się kreować środki na rynku transferowym albo zmniejszyć koszty. Ostatnio bardzo dobre w stosunku do możliwości wyniki na transferach osiąga Stal Mielec, a w ujęciu nominalnym Legia i Lech. Polskie kluby zarabiają głównie na młodych Polakach i na takich zawodników trzeba odważniej stawiać, jednocześnie wystrzegając się kosztownych wpadek transferowych.
Na plusie są kluby, które jeszcze niedawno m.in. z powodów finansowych musiały się odbudowywać, a więc właśnie Stal i Widzew Łódź.
Stosunkowo niewielką stratę wykazał Ruch Chorzów.
Stal w przeciwieństwie do Widzewa nie posiada silnego, prywatnego inwestora, nowoczesnego stadionu i tak dużej bazy kibiców. To sprawia, że o wiele trudniej jej budować trwałe struktury. Jednocześnie może wykorzystywać fakt, że koszty funkcjonowania są relatywnie niewielkie, bo nie ciąży na niej drogi stadion, rozbudowana struktura administracyjna czy akademia, na którą Lech przeznacza niewiele więcej niż cały budżet Stali. Wartością Ruchu jest ogromna baza kibicowska.
Źle wyglądają wyniki Śląska, a więc klubu miejskiego. Było 20, jest 26 mln straty. Mimo to rzecznik klubu powiedział: „Sytuacja finansowa klubu jest stabilna i najlepsza od kilku lat”.
Śląsk nie istnieje bez wsparcia miasta. Tylko w ostatnich dwóch okresach sprawozdawczych miasto podwyższyło kapitał podstawowy klubu o ponad 45 mln zł. To ogromne środki, które powinny pozwolić na zbudowanie silnych struktur w klubie, a także kadry zawodniczej. Oczywiście w bieżącym sezonie wyniki są bardzo dobre, ale poprzednie lata były balansowaniem nad strefą spadkową. Przedłużający się proces prywatyzacji klubu na pewno mocno irytuje wrocławian, bo jest odbierany jako lek na całe zło wokół tego klubu. Podobna sytuacja ma miejsce w Zabrzu, gdzie też mówi się o prywatyzacji klubu. Górnik to ewenement w kwestii zarządzania klubem piłkarskim, bo nie ma prezesa i dyrektora sportowego, a pomimo tego sprzedaje zawodników za bardzo dobre pieniądze, zawsze w składzie ma dwóch, trzech z potencjałem sprzedażowym, a wyniki sportowe też trzeba oceniać pozytywnie. Ciekawą informacją ze sprawozdania finansowego Zagłębia Lubin jest wzrost środków przekazywanych przez KGHM z 21,5 mln zł do ponad 29 mln zł. Można chyba zakładać, że to największa umowa sponsoringowa w całej lidze. Jeszcze wróćmy do Stali Mielec – ona znacznie poprawiła wynik finansowy przychodami ze sprzedaży Saida Hamulicia do Toulouse za ok. 2,5 mln euro, czyli ponad 10 mln zł. Oczywiście to tylko przychody, a nie zyski i kwota nie wpłynęła do klubu zaraz po podpisaniu dokumentów, ale w ratach. Prezes Jacek Klimek w klubowym podcaście poinformował, że zysk to ok. 40 proc. kwoty tego transferu, czyli ok. 4 mln zł. Już wiemy, że Ilja Szkurin będzie kolejnym wysoko wytransferowanym zawodnikiem ofensywnym przez Stal, ale transfery przeprowadzone latem tego roku zobaczymy w sprawozdaniu finansowym za sezon 2024/25.
Minister sportu Sławomir Nitras zapowiadał, że kluby – nie tylko piłkarskie – nie powinny być tak hojnie wspierane przez SSP. Co by oznaczało cofnięcie tego finansowania? Największe kluby poradzą sobie bez tych środków, ale cała reszta nie. Wystarczy spojrzeć na loga, które są na koszulkach klubów. Widzimy na nich KGHM, Eneę, Orlen, Energę i spółki miejskie. Do tego trzeba dodać sponsorów ligi, czyli bank PKO BP czy Totalizator Sportowy oraz środki kierowane do klubów przez miasta.
Od sezonu 2024/25 wejdą w życie nowe przepisy dotyczące finansów klubów. Na czym one polegają? Generalnie mają poprawić sytuację finansową klubów. Pierwszą zasadą jest kapitał własny netto. Zobowiązuje ona kluby do utrzymywania dodatniego kapitału własnego albo wykazania zmniejszenia ujemnej wartości o co najmniej 10 proc. Jeżeli klub nie spełni tego wymogu na 31 grudnia, będzie mógł przedstawić nowe wyliczenia najpóźniej do 31 marca, w których wykaże lepsze wyniki, spełniające warunki. Druga to wskaźnik dopuszczalnego deficytu z piłki nożnej. Polega on na tym, że analizowana jest strata lub zysk z trzech poprzednich lat obrotowych, ale ograniczonych tylko do tych związanych z piłką nożną. Dopuszczalne odchylenie to równowartość w złotówkach 5 mln euro zaokrąglonych do setek tysięcy euro. Trzeci wskaźnik to ograniczenie kosztów zespołu, które nie będą mogły przekroczyć limitu 70 proc. Będzie to liczone jako stosunek kosztów związanych z pierwszą drużyną, amortyzacji i rozliczeń międzyokresowych kosztów w zakresie rejestracji nowych zawodników.
PZPN zaznacza jednak, że naruszenie tych wskaźników oraz przekroczenie o więcej niż 20 pkt procentowych wskaźnika kosztów zespołu nie będzie automatycznie skutkować brakiem licencji, jeżeli klub przedstawi wiarygodną prognozę finansową. Prawdopodobnie sezon 2024/25 będzie przejściowy. Przepisy będą obowiązywały, ale ich niewypełnienie nie będzie skutkowało sankcjami, a dopiero od sezonu 2025/26 zaczną obowiązywać w pełni. Kluby powinny mieć czas na dostosowanie się do tych wymagań.
Lech jest najlepiej zarządzanym klubem pod względem finansowym. Jego skumulowany wynik w ostatnich trzech sezonach to zysk w wysokości 54 mln zł.