Kolorowy rozum Dwujęzyczność zmienia sposób myślenia

TAK JAK ANTYCZNA GREKA w czasach Homera, również język tsimane’ nie ma słowa opisującego tę część widma światła słonecznego, która w angielskim jest określana jako „niebieski”. Mimo że w języku tsimane’ znajdziemy wiele bardziej subiektywnych nazw dotyczących odcieni (pomyślcie o angielskich słowach aquamarine czy mauve), generalnie osoby posługujące się tą mową – reprezentujące lud Tsimane’ w Boliwii – wyróżniają trzy kategorie barw: czerwonawe, białawe i czarniawe.

Jednakże dwujęzyczność modyfikuje tę trzykolorową tęczę Tsimane’ – relacjonują naukowcy na łamach „Psychological Science”. Badacze rzadko mają okazję obserwować, w jaki sposób nauka drugiego języka zmienia sposób myślenia ludzi o abstrakcyjnych pojęciach i przyspiesza ewolucję języka. Dane pokazują, że osoby używające tsimane’, które również posługują się hiszpańskim, pożyczają koncepty – ale nie hiszpańskie słowa – nowych kolorów, takich jak niebieski, zielony czy żółty.

„Mogłoby się wydawać, że zaczną opisywać rzeczy słowami amarillo i azul” (hiszpańskie określenia na żółty i niebieski) – mówi główna autorka publikacji Saima Malik-Moraleda, neurobadaczka z Harvard University i Massachusetts Institute of Technology. Ale zamiast tego „przystosowują słowa z tsimane’ odnoszące się do kolorów”.

Malik-Moraleda i jej koledzy poprosili 152 osoby mówiące tsimane’ lub hiszpańskim albo też oboma językami, aby nazwały i posortowały 84 żetony mające różne kolory. Osoby dwujęzyczne posortowały żetony na węższe kategorie w obu językach. Na przykład, aby opisać niebieskie i zielone żetony w tsimane’, wykorzystały dwa mało konkretne terminy z tego języka używane do określania kolorów – y ushñus oraz shandyes. W tym przypadku zyskały one nowe, konkretniejsze znaczenie. Z kolei osoby, które posługiwały się tylko tsimane’, nadal używały tych pojęć zamiennie – na wszelkie odcienie niebieskawe i zielonkawe.

Badanie wzmacnia tezę, że język, którym mówimy, wpływa na to, ile kolorów dostrzeżemy w tęczy. W tym przypadku efekt ten pojawia się w czasie rzeczywistym w miarę ewolucji języka; inne podobne analizy dotyczące m.in. greki i języka walijskiego opierały się na dowodach historycznych i rekonstruowały taką transformację już po fakcie – zauważa psycholingwista Panos Athanasopoulos z Uniwersytetu w Lund w Szwecji. „Obecne badania pokazują współczesny proces konceptualnej restrukturyzacji zainicjowanej dwujęzycznością” – dodaje.

Chociaż badania pokazują zmianę w sposobie opisywania świata przez osoby dwujęzyczne, nie wyjaśniają, czy tacy ludzie również postrzegają barwy inaczej niż osoby jednojęzyczne. Psycholingwistyka sugeruje, że język, którym mówimy, może w subtelny sposób wpływać na to, jak nasze mózgi przetwarzają informacje wizualne. Sprawdzenie, czy osoby dwujęzyczne używające tsimane’ i hiszpańskiego widzą kolory inaczej niż osoby mówiące tylko w tsimane’, byłoby czymś fascynującym, mówi Athanasopoulos.

„Dla mnie osobiście najważniejsze w tym badaniu jest to, że pokazało piękno poznawania nowego języka – mówi Malik-Moraleda. – Nawet jeśli nie zapożyczymy z niego słów, zmieni on sposób korzystania z języka ojczystego”.