KOLEVKA ŠKOTSKIH VLADARA

Edinburški zamak jedna je od najpoznatijih škotskih turističkih atrakcija. Ovaj dvorac godišnje poseti oko milion ljudi. Ako se izuzme Londonska kula, dvorac Edinburg je najposećeniji spomenik u Ujedinjenom Kraljevstvu

Edinburški zamak je kraljevska rezidencija i tvrđava u Škotskoj, smeštena na stenovitim brežuljcima iznad Edinburga. Nastao u 11. veku i neprestano dograđivan, zamak je sve do ujedinjenja Škotske i Engleske (1707) bio prestonica škotskih kraljeva, od Malkolma Trećeg (1058-1093) do Džejmsa Šestog (1567-1625), koji je ujedinio oba kraljevstva pod svojom vlašću.

Oko 600. godine 300 ljudi se okupilo oko kralja Ričarda u njegovoj tvrđavi Din Edin. Ovo je prvo pominjanje imena mesta koje danas zovemo Edinburg. Zatim, 638. godine Din Edin su okupirali Jorkširski anđeli. Nakon toga je mesto dobilo naziv Edinburg, koji se održao do danas. Godine 1093. kraljica Margaret je preminula, papa Inoćentije Šesti ju je 1250. godine proglasio za sveticu, a unutar tvrđave je sagrađena kapela posvećena njoj. Ta kapela je najstarija građevina unutar Edinburškog dvorca.

Edvard Prvi, engleski kralj, 1296. napada Škotsku i okupira dvorac Edinburg. U noći 14. marta 1314. godine Ser Tomas Randolf, nećak kralja Roberta Brusa, sa svojim ljudima popeo se preko severne stene na dvorac Edinburg, iznenadio engleski garnizon i povratio zamak.

Potom, 16. maja 1568. godine Meri, kraljica Škota, otplovila je u Englesku, i njen maloletni sin je postao kralj Škotske. Za sobom je ostavila podeljenu naciju. Sir Vilijam Kirkaldi je bio čuvar dvorca Edinburg. Kada je 1571. godine hteo da podrži proteranu kraljicu, kraljeve pristalice su opkolile dvorac, ali pošto je najbolja artiljerija bila u dvorcu, nisu mogli da prodru unutra. Opsada je trajala dve godine, sve dok Engleska nije poslala namesnika Mortona. U maju 1573. godine, nakon razornog jedanaestodnevnog bombardovanja, istočni zidovi su se srušili, Kirkaldi se predao, nakon čega je i pogubljen. Namesnik Morton je gotovo odmah počeo obnovu porušenog dvorca. Dvorac je do danas ostao u vlasništvu škotske države.

ISTORIJA

Poreklo zamka zadire u najdalju prošlost

Letopisi govore da je gradnja trajala više od 10 godina, a s obzirom na to da je visina tvrđave na kraju ostala relativno skromna, može se zaključiti da je finansijsko stanje Kraljevine Škotske u to vreme bilo prilično oskudno

i toliko je isprepletano legendama da se svaka činjenica, po analogiji, može utvrditi jedino upoređivanjem s drugim sličnim brežuljcima u Škotskoj. Stenovite litice na kojima leži današnji zamak (engl. Castle Rock) dizale su se 80 metara nad močvarnom okolinom, bile su bogate izvorima vode, a na vrhu su bili prostrani pašnjaci za stoku. Prva naselja na mestu zamka pojavila su se još početkom bronzanog doba, i održala su se do dolaska Rimljana.

Prvi siguran pomen utvrđenja na litici datira iz 11. veka, tokom vlade kralja Malkolma III (1058-1093). Neosporno je da su Malkolm i njegova žena Margaret živeli u zamku. Bogatstvom, tada nepoznatim u Škotskoj, kraljica Margaret je ulepšala građevinu, a posebno svoju sobu, koja je posle njene smrti određena za kraljevske audijencije. Od građevina iz 11. veka očuvana je samo Kapela svete Margarete.

Po drugi put u engleskim rukama, zamak je oslobođen tek 1313. godine, posle napada pod vođstvom nećaka Roberta Brusa, koji je u međuvremenu u Skonu izabran za kralja Škotske. Dobivši ponovo tvrđavu, Škoti su je sravnili sa zemljom kako bi izbegli da ona opet postane neprijateljev oslonac, što se i dogodilo prilikom novog engleskog napada. David II (1341-1371), sin Roberta Brusa, za koga su Škoti po treći put oslobodili zamak od engleskog osvajača, našao se tako na gomili ruševina. Spasena je jedino Kapela svete Margarete.

Pošto je bio zarobljen i punih 10 godina zatočen u Londonskoj kuli, David II se tek 1357. vratio (isplativši ogroman otkup) i posvetio obnovi zamka. Najpre su obnovljene odbrambene zidine, kojima je dodata nova Davidova Kula, čije se ruševine danas nalaze na ulazu u tvrđavu. Iako gradnja nije bila dovršena, David se uselio u zamak, gde je i umro 1371. Letopisi govore da je gradnja trajala više od 10 godina, a s obzirom na to da je visina tvrđave na kraju ostala relativno skromna, može se zaključiti da je finansijsko stanje Kraljevine Škotske u to vreme bilo prilično oskudno.

ARHITEKTURA

Svi ratovi, rušenja i obnove kroz koje je zamak vekovima prolazio (naročito samouništenje 1314. i opsada 1573. godine), zajedno sa potrebom jedne tvrđave da ide ukorak s vremenom, dali su dvorcu neujednačen izgled, koji je plod preplitanja malobrojnih sačuvanih srednjovekovnih građevina sa građevinama niklim posle kraja 16. veka. Najstariji delovi zamka su Kapela svete Margarete (iz 11. veka) i ostaci ruševina Davidove kule (izgrađena 13571371), otkriveni 1913. unutar Bedema polumeseca. Neki delovi Velike dvorane i Kraljevog boravišta, kraljevskih palata podignutih u vreme Džejmsa IV (1488-1513), zadržali su odlike kasne gotike.

Kapela je najstarija od svih građevina koje sačinjavaju sadašnji kompleks zgrada u zamku. Usamljena, stoji na najvišem delu visoravni i interesantan je primer normanske arhitekture. Sagrađena je od karakterističnog lokalnog kamena peščara - fristona. Unutrašnjost je u obliku jednog jedinog broda s malom polukružnom apsidom, do koje se dolazi kroz masivan luk ukrašen dubokim geometrijskim motivima.